14.09.2016
සමකාසන්න රටක්‌ වුවත් ශ්‍රී ලංකාව දූපතක්‌ වීම, එහි කුඩා වපසරිය තුළ බොහෝ දේශගුණික විපර්යාසයන් ඇති කරවන්නට හේතු වී ඇත. මෙරටට ඉහළ වර්ෂාපතනයක්‌ ගෙන දෙන නිරිතදිග මෝසම දිවයිනේ දකුණු, නිරිත සහ බටහිර කලාප තෙත් කලාපයක්‌ කරන්නට සමත් වන අතර ඒ සදහා ප්‍රධාන කොට ම හේතු වන්නේ නිරිතදිගින් හමන සුළඟට බාධාවකින් තොර ව සාගර ජලය ඔසවාගෙන එන්නට හැකි වීම බව පැහැදිලි ය. සදාකල්හි ම හරිත වර්ණයෙන් බැබළෙන තෙත් කලාපය නිරිතදිග මෝසමෙන් කදිමට ජල පහස ලැබීම මෙන්ම නිවර්තන කලාපය සුපුරුදු උණුසුම ද අඩුවක්‌ නොමැති ව ලැබීම සදා නො නවතින එක්‌ භූ ක්‍රියාවලියක්‌ තීව්‍ර කරන්නට හේතු වන බව බොහෝ දෙනෙක්‌ නො දනිති. ඒ නම් කොතෙක්‌ වැර වෑයම් කළ ද නැවැත්විය නොහැකි "පාෂාණ ජීර්ණය"යි.
ලැබෙන අධික වර්ෂාපතනයත් කදිම උණුසුමත් නිසා වෙනත් කලාපවලට වඩා වැඩියෙන් පාෂාණ ජීර්ණ ක්‍රියාවලිය තෙත් කලාපයේ ඉතා හොඳින් සිදු වේ. එනිසා ම විසල් පස්‌ (Soil) සහ අවසාදිත (Sediment) තට්‌ටු ඇති කරන්නට සමත් වේ. පාෂාණ ජීර්ණය ඉතා අපූරු භූ රසායන ක්‍රියාදාමයකි. පොළෝ අභ්‍යන්තරයේ බිහි වන විපරිත සහ ආගනේය පාෂාණ පමණක්‌ නො ව සාගර අභ්‍යන්තරයේ බිහි වන අවසාදිත පාෂාණ ද ජීර්ණයට ලක්‌ වන්නට නම් පොළොව මතුපිටට පැමිණිය යුතු ම ය. වායුගෝලය හා ගැටීම ඔක්‌සිජන් සහ කාබන්ඩයොක්‌සයිඩ් නමැති වායුන් සමග පාෂාණයේ ඛනිජ ප්‍රතික්‍රියා කරවන්නට වග බලාගනී. ජලයෙන් තෙත් වීම එම ක්‍රියාවලිය සදහා මහඟු උපකාරයක්‌ ලබා දෙන අතර සමහර "ජලජ" ප්‍රතික්‍රියා සදහා ද හේතු වේ.
ෆෙල්ඩ්ස්‌පාර් ඇතුළු යකඩ ඛනිජ ද ජීර්ණයට ලක්‌ වන්නේ වුව ද තිරුවානා ඛනිජය නම් ඉතා ම අඩුවෙන් එම බලපෑමට ලක්‌ වේ. බොහොමයක්‌ ඛනිජවල ඇත්තා වූ සෝඩියම් සහ පොටෑසියම් වැනි කැටායන ජලයේ දිය වී එම ඛනිජවලින් ඉවත් වීම මෙහි දී කැපී පෙනෙන සිදුවීමකි. ඒ අතරේ තම නිවහනට තමා ඉන්නා පරිසරයට ඇලුම් කරන ෆෙල්ඩ්ස්‌පාර් ඛනිජයේ ඇති ඇලුමිනියම් ද යකඩ ඛනිජවල ඇති යකඩ ද ඔක්‌සයිඩ බවට පත් ව එහි ම තැන්පත් වන්නට හේතු වන බව පෙනී යයි. අධිකව මේ ක්‍රියාවලිය සිදු වන මෙරට තෙත් කලාපය සුවිශේෂී ද්විතීයික පාෂාණයක්‌ ඇති කරන්නට හේතු වේ. ඒ ඔබ හොඳින් දන්නා "කබොක්‌" (Laterite) පාෂාණය වන අතර එය බිහි වන්නට හේතු වන්නේ වරින් වර සිදු වන ජලයේත් හිරු රශ්මියේත් බලපෑම බව හොඳින් පැහැදිල කරුණකි. ජීර්ණය හේතුවෙන් වැසි සමයේ ජලයට මුසු වන කැටායන වියළි කාලයේ කේශික ආකර්ෂණය හේතුවෙන් පොළෝ මතුපිටට පැමිණෙන අතර ඊළඟ වැසි සමයේ දී සේදී යයි. දිගු කාලයක්‌ තිස්‌සේ මේ ක්‍රියාදාමය සිදු වන්නේ ක්‍රමයෙන් කබොක්‌ පාෂාණය බිහි කරමිනි. තෙත් කලාපයේ බොහොමයක්‌ තැනිතලා ප්‍රදේශවල මෙය ඉතා හොඳින් සිදු වන්නේ ජීර්ණයෙන් ඇති වන පස්‌ තට්‌ටු බෑවුම් සහිත කලාපවල මෙන් ඛාදනයට ලක්‌ නො වන නිසාවෙනි.
"කබෝකීකරණය" (Laterization) තෙත් කලාපයේ සුලබව සිදු වන භූ රසායනික සංසිද්ධියක්‌ වන අතර, දීර්ඝ කාලයක්‌ තිස්‌සේ ක්‍රියාත්මක වීම නිසා ඉතා ගැඹුරු කබොක්‌ තට්‌ටු නිර්මාණය වී ඇත. විශේෂයෙන් ම කොළඹ සහ කළුතර අතර කලාපයේ බොහොමයක්‌ ස්‌ථානවල කබොක්‌ පාෂාණ දැකිය හැකි වේ. ජලයෙන් තෙත් ව ඇති කල ඉතා මෘදු වන අතර එම නිසා ඉතා පහසුවෙන් පිහියකින් වුව ද කැබැලි කිරීමේ හැකියාව ඇත. එහෙත් වායුගෝලයට නිරාවරණය වූ විට එහි ජලය වෂ්ප වීම හේතු කොටගෙන ද ඔක්‌සිජන් හා යකඩ ඛනිජ ප්‍රතික්‍රියා කර ඔක්‌සයිඩ සැදීම නිසා ද ඉතා තද ද්‍රව්‍යවයක්‌ බවට පත් වේ. යටත්විජිත සමයේ ඉදි කෙරුණ ගොඩනැගිලිවල "කබොක්‌ ගඩොලු" බහුලව යොදාගෙන ඇති බව කොළඹ, කළුතර ප්‍රදේශවල ගොඩනැගිලි නිරීක්‌ෂණයේ දී පෙනී යයි. අලුත් කබොක්‌ තට්‌ටු පොළෝ මතුපිටට නිරාවරණය වූ විට ඉහත කී හේතුන් නිසා ක්‍රමයෙන් ඝනකම් වී ඉතා තද පෘෂ්ඨයක්‌ (Fericrete) නිර්මාණය කරයි. යකඩ බහුල මේ කඨෝර ස්‌තරය වගා කටයුතු කිරීමට නම් සහයෝගයක්‌ ලබා දෙන්නේ නැත.
සවිවර බව මේ කබොක්‌ පාෂාණයේ ප්‍රමුඛ ලක්‌ෂණයක්‌ වේ. එයට හේතුවන්නේ මවු පාෂාණයේ සමහර ඛනිජ ද්‍රව්‍ය සේදී යැමයි. මේ ලක්‌ෂණය භූගත ජලය ගබඩා කරගැනීම සදහා හේතු වන ඉතා විශිෂ්ට ගුණාංගයක්‌ වන අතර ඉතා කදිම භූගත ජලාශ (ජලාධාර) බිහි කරන්නට හේතු වේ. කොළඹ, කළුතර ප්‍රමුඛ දකුණු සහ බස්‌නාහිර ප්‍රදේශයේ භූගත ජලාධාර බොහොමයක්‌ මෙලෙස නිර්මාණය වූ ජලාධාර වේ. යකඩ බහුල භූ ද්‍රව්‍යයක්‌ සමග නිරන්තරයෙන් ම ගැටීම හේතු කොටගෙන මේ ජලාධාරවල ජලයේ ප්‍රතිශතය වැඩි අගයක්‌ ගනී. කබොක්‌ පාෂාණවල කණිනු ලැබූ ළිංවල ජලය මතුපිට මළකඩ තට්‌ටුවක්‌ පා වන්නේ එහෙයිනි. මේ නිසා ජලයට තරමක්‌ තිත්ත රසයක්‌ ගෙන දෙන අතර කබොක්‌, වැලි සහ අඟුරු මිශ්‍රිත පෙරණයක්‌ මගින් පහසුවෙන් ඉවත් කරගැනීමේ හැකියාව ඇත. කබොක්‌ පාෂාණය දූෂිත ජලය පිරිසිදු කිරීම සදහා යොදාගත හැකි බව පර්යේෂණවලින් පෙන්වා දී ඇත.
කබොකීකරණය හේතුවෙන් සාන්ද්‍රගත වන ප්‍රධාන ම මූලද්‍රව්‍යය වන්නේ යකඩ ය. එයට අමතරව ඇලුමිනියම් සහ නිකල් ද මේ අතර වෙයි. සියයට අසූවක්‌ පමණ යකඩ ප්‍රතිශතයකින් හෙබි ශ්‍රී ලංකාවේ කබොක්‌ පාෂාණ ඉතා හොඳ යකඩ ප්‍රභවයකි. ගොතයිට්‌ නමින් හැඳින්වෙන යකඩ හයිෙඩ්‍රාක්‌සයිඩය ද හෙමටයිට්‌ නැමති ඔක්‌සයිඩය ද කබොක්‌වල ප්‍රධාන ඛනිජ සංයුතිය වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ ඇලුමිනියම් සාන්ද්‍රගත වූ නිධි හමු නො වේ. එහෙත් ලෝකයේ ඇලුමිනියම් සහ නිකල් ලෝහ නිස්‌සරණය කරන්නේ මෙලෙස නිර්මාණය වූ නිධිවලිනි.
කබොක්‌ පාෂාණය ගැන පළමු තතු ලොවට ඉදිරිපත් කරන ලද්දේ ෆ්‍රeන්සිස්‌ හැමිල්ටන් නමැති විද්‍යාඥයා විසිනි. ඒ 1807 දී වන අතර ඒ දකුණු ඉන්දියාවේ දී සොයාගත් නියෑදි අනුව ය. "Laterite" යන්න "ගඩොලු" යන තේරුම ගෙන එන ලතින් වචනයකි.
ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ