ලෝකයේ භූ කම්පා පසුබිම.......!!!

This article is originally published on Vidusara 16.09.2020 (page 7)

පසුගිය දිනවලදී අප රටේ මහනුවර ප්‍රදේශය පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමුවිය. “අන්න මහනුවර හෙලවිලා ලු. සමහර අයට පොළොව සෙලවෙන එක හොඳටම දැනිලා ලු. මොකක් වේගෙන එනවද දන්නේ නැහැ” යනාදී වශයෙන් බොහෝ දෙනාගේ කතා බහට එම සිදුවීම ලක් වූ බව නොරහසකි. මෙම ලිපිය පාදක වන්නේ එම සිදුවීම මුලික කරගෙන වුව මෙමගින් මා උත්සාහ කරන්නේ එය පැහැදිලි කරන්නට නොව භූ කම්පා පිළිබඳව යම් අදහසක් ඔබට ලබා දෙන්නටයි.

අප අවට භුමිය සෙලවීම භූ කම්පා ලෙස හඳුන්වයි. භූ කම්පා ඇතිවීම කල් ඇතිව පැවසීම නම් නොකළ හැකි බව මේ පිළිබඳව පර්යේෂණ කරන ප්‍රාමාණික විද්වතුන්ගේ අදහසයි. එසේ නම් එය සිදුවන්නේ අපට නොකියාම බව අප අමතක නොකළ යුතුය. භූ කම්පාවක ප්‍රභලතාවය මනින්නේ රික්ටාර් පරිමාණය මගිනි. ලෝකයේ කොහේ හෝ තැනක ඉතා සුළු පරිමාණයේ පවා හෝ භූ කම්පාවක් ඇති විය හැක.

සිදුකර ඇති අධ්‍යනය වලට අනුව වාර්ෂිකව ලෝකයේ භූ කම්පා 120000 ත් 14000 අතර ප්‍රමාණයක් සිදුවන බව සොයාගෙන ඇත. රික්ටාර් පරිමාණයට අනුව අගය 2 හෝ එයට වඩා අඩු ප්‍රබලතාවකින් යුක්ත භූ කම්පා දිනකදී සියගණනක් ලෝකය පුරා සිදුවන බව පර්යේෂකයෝ පවසයි. එමෙන්ම එම අගය 7 හෝ ඊට වැඩි භූ කම්පා මසකට වරක්වත් සිදු වෙයි. ඔවුනට අනුව අගය 8 හෝ එයට වැඩි අගයක් ගන්නා භූ කම්පා වසරකදී අඩුම එකක්වත් සිදුවෙන බව සොයාගෙන ඇත. වඩා වැඩි හානියක් ගෙන එන්නේ ඉහල අගයක් ගන්නා භූ කම්පා මගිනි. ඉන් පෙනී යන කරුණ වන්නේ භූ කම්පා යනු නිතරම සිදුවීමට ඉඩකඩ ඇතිමුත් ඉන් වන හානිය සැලකිය යුතු මට්ටකමට ලඟා වන ඉහල අගයක් ගන්නා භූ කම්පා සිදුවන්නේ ඉඳ හිට බවයි. 

භූ කම්පා ඇතිවන්නේ කෙසේද යන්න අප විමසා බැලිය යුතුය. පර්යේෂකයන් පවසන අන්දමට භූ කම්පා ඇතිවන්නේ බොහෝ විට භූ තල මායිම් ඇසුරු කරගෙනයි. භූ තල මායිම (Plate margin) යනු අපගේ ලෝකයේ භුමියේ හමුවන දුර්වල කලාප වන අතර මෙම භූ තල මායිම් බිහිවන්නේ භූ තැටි වල ගතික බව හේතු කොටගෙනයි. භූ තැටි යනු පෘථිවියේ හමුවන කබොලෙහි ඇති වූ පැල්මවල් හේතුකොටගෙන ඇති වූ වෙන් වූ භූ කලාප වන අතර ඒවා නිරන්තරයෙන් විවිධාකාරයෙන් චලනය වේ. චලනය වන ස්වරුපය අනුව භූ තල මායිම් ආකාර තුනකි. අභිසාරී තල මායිම් (Convergent Boundary), අපසාරී තල මායිම් (Divergent Boundary)  සහ පරිණාමණ විභේද ( Transform Fault) ඒ ආකාර තුනයි. අභිසාරී තල මායිම් අසල වන්නේ භූ තැටි එකෙනෙක වෙතට තල්ලු වී එකිනෙක තෙරපීමයි. අපසාරී තල මායිම් වලදී වන්නේ භූ තැටි එකිනෙක වෙතින් ඉවතට චලනය වීමයි. පරිණාමන විභේද පෙන්වන්නේ එකිනෙක ඇතිල්ලෙමින් සිදුවන්නාවූ චලනයන්ය.

පෘතුවි කබොල ආකාර දෙකකි. ඒ මහද්වීපික කබොල සහ සාගරික කබොල ලෙස වෙන්වීමයි. විවිධාකාරයේ පාෂාණ හමුවන කබොල භූ තැටි නිර්මාණය කරන්නේ ප්‍රාවරණයේ කොටසක් ද සම්බන්ධ වීමෙනි. එනිසා භූ තැටි ලෙස හඳුන්වන්නේ කබොල පමණක් නොවේ යන්න අප වටහා ගත යුතුය. මෙලෙස නිර්මාණය වූ භූ තැටි චලනය වන්නේ ප්‍රාවරණයේ අර්ධ ඝන/ද්‍රව තත්වයේ පසුවන කලාපය මතු පිටයි. ඒ සඳහා අවශ්‍ය පසුබිම සකස් කරන්නේ ඝන තත්වයේ පසුවන ප්‍රවරණයේ අදාළ කලාපයේ අර්ධ ද්‍රව තත්වයට පත්කරමින්. මේසඳහා හේතුවන්නේ එම පාෂාණ වල පවතින විකිරණශීලී මුලද්‍රවය මගින් ලබා දෙන තාපය බව විද්‍යඥයින් පවසයි. අර්ධ ද්‍රව තත්වයට පත් ප්‍රාවරණයේ මෙම කලාපය ඉන් ඉහලින් වූ ඝන පාෂාණ කලාප චලනය කරන්නට අවැසි පරිසරය සකස් කර දෙයි. ගතික භූ තැටි බිහිවන්නේ එලෙසයි. මෙවැනි ප්‍රධාන ප්‍රාථමික භූ තැටි 7 ක් පමණ ද ද්විතියක භූ තැටි 8 ක් පමණ ද  ඇති අතර තව  කුඩා ප්‍රමාණයේ භූ තැටි බොහෝ ගණනක් ද ඒ අතර වෙයි. මේවා විවිධ දිශාවන් ඔස්සේ චලනය වෙමින් පවතී.  

භූ කම්පා ඇතිවන්නට ප්‍රධාන වශයෙන්ම හේතුවන්නේ අභිසාරී තල මායිම් සහ පරිණාමන විභේද අසල සිදුවන්නා චලනයන්ය. අභිසාරී තල මායිම් අසල දී භූ තැටි එකිනෙකා තල්ලු කර ගන්නා නිසා ඇතිවන තෙරපුම විශාල බලයක් ලෙස කාලයක් තිස්සේ ඒ අසල එක් රැස් වේ. ඉතා හදිසියේම මෙලෙස ගොඩ නැගුන බලය ක්ෂණිකව පිට කරන්නේ තල එකිනෙක වෙතින් ලෙස්සා යාමෙනි. එලෙස පිටකරන බලය හේතුවෙන් ඇතිවන ලිස්සීම භූ තැටි චලනය කරන්නට හේතු වෙයි. එවිට සිදුවන එම චලනයන් භූ කම්පා ලෙස අප හඳුනාගන්නා අතර එහිදී හට ගන්න ශක්ති තරංග එම ශක්තිය භූ තැටිය පුරා රැගෙන යයි. මේ අකාරයටම එකිනෙක ලං වී ඇතිල්ලෙමින් චලනය වන පරිණාමන විභේධ වල ද මෙවැනිම ආකාරයේ ශක්තියක් කාලයක් තිස්සේ ගොඩ නැගෙන්නේ ඒ තැටි අතර ඇතිවන ඝර්ෂණය හේතුවෙනි. එම ඝර්ෂණය තැටි අතර ඇතිල්ලෙමින් සිදුවන චලනයන් හට බාධා කරන අතර එම ඝර්ෂණ බලය ඉක්මවන අවස්තාව තෙක් ඉතා ප්‍රභලව ඇතිල්ලීම දිගටම පවත්වා ගනී. ඒ සඳහා අවශ්‍ය බලය අභිසාරී භූ තැටි චලනයෙන් හෝ අපසාරී භූ තැටි චලනයෙන් මෙම පරිසර වලට ලැබෙයි.

අභිසාරී තල මායිම් හේතුවෙන් ලෝකයේ කඳු පන්තීන් ගොඩනැගෙන අතර හොඳම උදාහරණය වන්නේ හිමාලය කඳු පන්තියේ ගොඩ නැගීමයි. ඒ සඳහා හේතුවී ඇත්තේ යුරේසියානු භූ තැටිය සහ ඉන්දියානු භූ තැටිය එකිනෙක වෙත තල්ලු වී ඇති කරගත් අභිසාරී තල මායිමයි. වසර මිලියන 300 කට පමණ පෙර ලෝකයේ බොහෝ දකුණේ තිබු ගොන්ඩ්වානාලන්තයේ කොටසක් වූ මෙම ඉන්දියානු භූ තැටිය ක්‍රමයෙන් ඒ අතර සාගර කලාපය මිරිකා දමමින් දිගටම උත්තරව චලනය වී ඇත. මේ හේතුවෙන් අතර මුහුදේ වූ බොහෝ වූ අවසාදිත ගොනුව ද තල්ලු කරමින් එක්තරා අවස්ථාවක අති විශාල යුරේසියානු මහද්වීපික භූ තැටිය හා ගැටී ඇති අතර තව දුරටත් නොනවත්වා සිදු වූ චලනය හේතුවෙන් මුහුදේ වූ මඩ ද තෙරපමින් ඉහලට ඔසවමින් හිමාලය කඳුකරය බිහිකර ඇත්තේ ඉන්දියානු භූ තැටියට ඇති විශාල යුරේසියානු භූ තැටිය තව දුරටත් තල්ලු කර දමන්නට නොහැකි වූ නිසාවෙනි.

ඉන්දියානු භූ තැටියේ නොනවතින චලනය හේතුවෙන් හිමාලය තව දුරටත් උස යමින් සිටිනා බව අමතක නොකළ යුතුය. දිගින් දිගටම සිදුවන මෙම තල්ලුව තල මායිම් අතර ගොඩ නැගෙන ඝර්ෂණය වරින් වර ඉක්මවා ගොස් ක්‍රමික ලිස්සිම් ඇති කරන්නේ ඒ අවට කලාපයේ භූ කම්පා ඇති කරමිනි. අමතක නොකළ යුතු කාරණය වන්නේ අප ද සිටින්නේ මෙම ඉන්දියානු භූ තැටියේ කොටසක් ලෙස යන්නයි. එනිසා එම කලාපයේ සිදුවන භූ කම්පා වල බලපෑම් ද අපට නිතර අත් විඳින්නට සිදුවිය හැක. එලෙස අත්වින්ද අවස්ථා ද වාර්තා වෙයි.

මේ ආකාරයෙන් සිදුවන භූ කම්පා හඳුන්වන්නේ අන්තර් භූ තැටි භූ කම්පා (Interplate Earthquakes)  ලෙසයි. මේවා බොහෝ විට සිදුවන්නේ භූ තල මායිම් ඇසුරු කරගනිමින් බව විද්වතුන් පවසයි. නමුත් භූ තැටි මධ්‍යයේ සිදුවන භූ කම්පා ද වාර්තා වී ඇත. ඒවා හඳුන්වන්නේ අන්තඃ භූ තැටි භූ කම්පා (Intraplate Earthquakes) ලෙසයි. මේ සඳහා හොඳම උදාහරණ සපයන්නේ ලඟම පිහිටි ඉන්දියාවෙනි. 2001 වසරේ ගුජරාට් ප්‍රදේශයේ මෙවැනි භූ කම්පාවක් සිදු වී ඇති අතර එය රික්ටාර් පරිමාණයේ අගය 7.7 ලෙස සටහන් වී ඇත. එමගින් අති විශාල හානියක් සිදු වූ බව වාර්තා වෙයි. මිනිසුන් 20,000 කට අසන්න ප්‍රමාණයක් මිය ගිය අතර 1,67,000 කට අසන්න පිරිසකට තුවාල සිදු වී ඇත. ගොඩනැගිලි 3,40,000 ක් පමණ විනාශ වූ බව පැවසෙයි. මේ සඳහා හේතුවන්නට ඇත්තේ මෙම ප්‍රදේශයේ ඇති වූ භූ පැලුම් ඔස්සේ සිදුවූ භූ තැටි තල්ලුවක් බව විද්වතුන්ගේ අදහසයි.

අප අමතක නොකල යුතු කාරණය වන්නේ භූ තැටි අප සිතනා ලෙස ඒකාකාරීව අඛණ්ඩව නොපිහිටනා බවයි. භූ තැටි නිර්මාණය කරනා භූ තැටි පාෂාණ අධිකව කුස්තුර, දැදුරු සහ පැලුම් වලින් යුක්තය. සමහර පැලුම් කිලෝමීටර ගණනාවක් දුරට විහිදෙන බව සොයාගෙන ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ පාෂාණ වලද ද එවැනිම වූ කුස්තුර සහ පැලුම් රටාවක් දැක ගත හැකිය. ඊසාන නිරිත ඔස්සේ දිවෙන පැලුම් රටාවක් ද වයඹ ගිනිකොණ ඔස්සේ දිවෙන පැලුම් රටාවක් ද මෙම පාෂාණ වල ඇති අතර මෙරටේ බොහෝ ජල මාර්ග හා නිම්නයන් නිර්මාණය වී ඇත්තේ ඒවා ඔස්සේයි. කදිම උදාහරණය වන්නේ මහවැලි ගංගාවයි. එය මහනුවර ප්‍රදේශයේ සිට ත්‍රිකුණාමලය දක්වා වැටී ඇත්තේ එවැනි වූ දීර්ඝ භූ පැල්මක් ඔස්සේ බව ශ්‍රී ලාංකීය භූ විද්‍යාඥයින්ගේ මතයයි. මෙම පැල්මවල් විභේද (Fault) ලෙසද හඳුන්වයි. අන්තඃ භූ තැටි භූ කම්පා බොහෝ විට සිදුවන්නේ මෙවැනි විභේද ඇසුරු කරගෙන බවයි විද්වතුන්ගේ මතය වන්නේ.

බොහෝ විට භූ කම්පා ඇතිවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ වන අතර භූ කම්පාව සිදුවන ස්ථානය භූ කම්පා නාභිය (Focus, Hypocenter) වන අතර එයට වහාම ඉහලින් පොළොවේ මතුපිට සටහන් වන ස්ථානය අපි කේන්ද්‍රය (Epi center) ලෙස හඳුන්වයි.   

Continued ……

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

ශ්‍රී ලංකාවේ සිටි ජුරාසිකයෝ....!!!

භූ සංචාරිතය 26

This article is originally published on Vidusara, 05.09.2020

ප්‍රාග් පරිසරයේ කලෙක මෙළොව රජ කෙරුවෝ නම් උරගයෝය. ඔවුහු මෙදින සිට වසර මිලියන දෙසිය පනහකට පමණ පෙර සිටියෝ වෙති. ඔවුන්ගේ ආරම්භය දිව යන්නේ ක්‍රිටේසියස් කාල වකවානුවටයි. එතැන් පටන් උරගයෝ සෑම මහාද්විපයකම සැරිසරන්නට ඇත. පසුව පැමිණි ජුරාසික යුගය ඔවුන්ගේ ස්වර්ණමය යුගය වන්නට ඇත. ඔවුන් හා සමගාමිව මෙළොව පරිණාමිකව ප්‍රමුඛ ශාක ප්‍රජාව වූයේ අපුෂ්පක ශාකයි. ඒ අතර විවිධ වර්ගවල පර්නාංග ද ප්‍රමුඛව පැවතී ඇත.

වඩා විශ්මය ජනක කාරණය වන්නේ සියයට අසුවක් පමණ වූ මෙරට භුමි භාගය ප්රෝටෙරෝසොයික් කාලයේ නිර්මාණය වූ පැරණිම විපරිත පාෂාණ වලින් සමන්විත වෙද්දී  ඉතා කුඩා භුමි භාගයක ජුරාසික යුගය පිළිබඳ සටහන් වූ ප්‍රාග් ජීව ධාතු සමුහයක් ඉතිරි වීමයි. මෙවර භූ සංචරිතයෙන් අප කතා කරන්නේ එලෙස ඉතිරි වූ අපූරු පාෂාණ සහිත භූ භාගය පිළිබඳවයි.

තබ්බෝව ප්‍රසිද්ධ වන්නේ එම ප්‍රදේශයේ පැරැන්නන් නිර්මාණය කරන ලද වාරි කර්මාන්තයක් හේතුවෙනි. තබ්බෝව වැව කවුරුත් දන්නා එම නිර්මාණයයි. ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් පිළිබඳව සැලකිල්ලක් දක්වන්නන් ගේ අවධානය මෙම ප්‍රදේශයට යොමුවන්නේ මෙම වාරි කර්මාන්තය නිසා නම් නොවේ. එයට ප්‍රධාන හේතුව වන්නේ මෙම ස්ථානයේ හමුවන වසර මිලියන දෙසීයක් පමණ පැරණි වූ ජුරාසික යුගයේ හමුවන ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් බව අමතක නොකළ යුතුය.

මෙහි හමුවන ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් වන්නේ එකළ පැවති ඉපැරණි ශාක සමුච්චයකි. ඒවා බොහොමයක් පර්නාංග බව හඳුනාගෙන ඇත. මෙම අපූරු ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් ඉතාමත් කදිමට සම්පීඩනය වී ඇත්තේ මඩගල් (Mudrocks) තුලයි. මෙම මඩගල් යනු අවසාදිත පාෂාණයක් බව අප මතක තබා ගත යුතුය. ඉතා සියුම් මඩ ඛණිකා අවසාදනය වීමෙන් මෙම මඩගල් නිර්මාණය වේ. මඩගල් නිර්මාණය වන සියුම් මඩ ඛණිකා ඉතා අපුරුවට ඒ අතර සිරවූ ඉහත කී ශාකා වර්ග වල පත්‍ර ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් බවට පත් කර ඇත. මෙම මඩ ගලේ විශේෂත්වය වන්නේ ශාක පත්‍ර සම්පීඩනය වීමෙන් ඒවා මඩ තුල තෙරපුණ සටහන් බවට පත් කර ඇත.

මඩගල් වල විශේෂත්වය වන්නේ සියුම් ලෙස තුනී ස්තරවලට පැලීමට හැකි වීමයි. එලෙස පැලු මඩගල් තුනී ස්ථර අතර සිරවී තෙරපුණ ශාක පත්‍ර වල සටහන් අපුරුවට නිරීක්ෂණය කල හැකිය. කොතරම් අපුරුවට මේවා තෙරපි සටහන් වී ඇත්දැයි පැවසුවහොත් ශාක පත්‍රවල කුඩා සියුම් නාරටි පවා නිරීක්ෂණය කල හැක. හැඩයද නාරටි රටාව ද නිරීක්ෂණයට ලක් කිරීමෙන් කවර ආකාරයේ ශාක විශේෂයකට අයත්දැයි දැන හඳුනා ගැනීමට හැකිය.

මෙම ස්ථානයේ මඩගල් වලට අමතරව වැලිගල් ද හඳුනාගත හැකිය. වැලිගල් හා කරන ලද නිර්ක්ෂණයන් පවසන්නේ මෙම වැලිගල් වල වැඩි ප්‍රතිශතයක් අසම්පුර්ණ ලෙස ජීර්ණය වූ ෆෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජය අඩංගු වන බවයි. එනිසා මෙම වැලිගල් වලට සුවිශේෂී නමක් භූ විද්‍යාඥයින් විසින් පට බැඳ ඇත. එනිසා ඒවා “ආකොසොයික් වැලිගල්” ලෙස හඳුන්වයි. ඔබ අප කවුරුත් හොඳින් දන්නා පරිදි ෆෙල්ඩ්ස්පාර් ඛණිජයේ පරිපුර්ණ ජීර්ණය අවසානයේ ගෙන එන්නේ මැටි ඛණිජයි. මැටි ඛණිජ වෙනුවට අසම්පුර්ණ ලෙස ජීරණය වූ ෆෙල්ඩ්ස්පාර් ඛණිජ තැන්පත් වී සෑදුන ආකොසොයික් වැලිගල් කියා පාන්නේ ඉතා කෙටි දුරක් පරිවහනය වූ බවයි. ජීර්ණ ක්‍රියා දාමය පරිපුර්ණ වීමට මත්තෙන් අවසාදනය වීම මෙවැනි ආකොසොයික් වැලිගල් නිර්මාණය කරන්නට හේතු වෙයි. ආකොසොයික් වැලිගල් රෝස පැහැයක් ගනී. එයට හේතුව වන්නේ ඔක්සිකරණය වූ යකඩ අයන විය හැක.

මඩගල් ද වැලිගල් ද එකිනෙක පරයමින් මෙහි වූ ද්‍රෝනියක තැන්පත් වීමෙන් අපහට පවසන්නේ එකල පැවති ප්‍රාග් කාලගුණික සොබාව කෙලසකදැයි යන්නයි. භූ විදඥයින් පවසන ආකාරයට මෙම අවසාදිත නිධිය බිහිවන්නේ ගොඩබිම වූ ජලාශයකට මෙම අවසාදිත ගොනු වීමෙන් බවයි. ජලාශයකට ගොනු වී ඇති බව අපට පැහැදිලි කර දෙන්නේ කුඩා කුඩා ජල පහරවල් හා ගැටී මෙම අවසාදිත ගොනුවේ නිර්මාණය කල ජල පහරවල් මෙහි සටහන් වීමෙනි. කලින් තැන්පත් වූ අවසාදිත ගොනු කපා දමමින් නිර්මාණය වූ එම ජල පහරවල ද එක් රැස් වූ අවසාදිත ස්ථර ද මෙහිදී දැකගත හැක. ඒවා ඉතා කදිමට මෙම අවසාදිත ගොනුවේ සටහන් වී ඇත.

පර්නාංග වලට අමතරව මඩු වැනි අපුෂ්පක ශාක ද එහි වූ බවට සාක්ෂි හමු වේ. මෙම අවසාදිතත් එහි හමුවන ශාක සටහනුත් ජුරාසික යුගයේ බවට සාක්ෂි හමු වූවද, එකල රජ කෙරු දැවැන්තයින් ගැන නම් මේ වන තෙක් කිසිදු සාක්ෂියක් සොයා ගන්නට තරම් අප වාසනාවන්ත වී නොමැත.  මෙතරම් කදිමට ගොනු වූ ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් හා ඔවුන්ගේ පා සටහනක් හෝ හමු නොවන්නේ මන්ද යන්න ඇත්තෙන්ම ගැටලුවකි. ඒ සඳහා හේතුවන්නේ අප තවමත් විධිමත් ගවේෂණයක් නොකර ඇති නිසා විය හැක. මෙම අවසාදිත පාෂාණ ගොනු තබ්බෝවේ පමණක් නොව ආඬිගම ප්‍රදේශයේද හමුවන බවට සාක්ෂි අත්තේමුත් එම  අවසාදිත පාෂාණ හමුවන්නේ චාතුර්ථ අවධියේ අවසාදනය වූ අවසාදිත තට්ටු වලට යටවී ඉතා ගැඹුරෙනි. බොහෝ විට එම පාෂාණ ස්ථර ළිං කැපීම් වැනි පොළොව හැරීමට ලක්වන ක්‍රියාකාරකම් මගින් මතුවන බව මා හට ද අත්දැකීම් ඇත.

තබ්බෝවේ ජුරාසික යුගයේ හමුවන මෙම වැලිගල් සහ මඩගල් තැන්පතු පොළොව මතුපිට දක්නට ඇත. එනිසා බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය පහසුවෙන්ම යොමුවන්නේ එවැනි ස්ථාන වලටයි. පර්යේෂණ කර ඇත්තේ මෙම ස්ථානයේ හමුවන ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් පිළිබඳවයි. එනිසා මෙම පර්යේෂණ යම් කිසි විධියකට සිමා වී ඇති බව පැවසිය හැකිය. කෙසේ වෙතත් මෙම අවසාදිත නිධියේ හතර සිමාවවත් අප තවමත් නොදන්නා බව අමතක නොකළ යුතුය. ඉහත කී කාරණය වාගේම අනෙක් කාරණය වන්නේ මෙරට භූ විද්‍යාඥයින්ගේ අවධානය ප්‍රාග් ජීව ධාතු අධ්‍යනය කෙරෙහි ඇති ඇල්මැරුණු සොබාවයයි. එයට හේතුවන්නේ මෙරට ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් බහුල පරිසරයන් හමු නොවීම විය හැක. කෙසේ වුවද මෙම සිමාකාරී වටිනා අවසාදිත ගොනුව කෙරෙහි අපගේ අවධානය වඩ වඩාත් යොමු විය යුතු බවයි මාගේ හැඟීම වන්නේ.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

කල්පිටිය වාලුකා නිධියේ විකසනය ...!!!

භූ සංචාරිතය 25

This artcile is originally published on Vidusara 02.09.2020.

කල්පිටිය ඉතාම සුන්දර සංචාරක නාවතැනක්. එපමණක් නොවේ එය අපට හමුවන ඉතාම කදිම අනවහිරත ජල නිධියක්. සමුද්‍රාසන්නයේ හමුවන දුලභ සුපිරිසිදු භූ ගත ජල නිධියක් ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන්නේ නම් ඒ කල්පිටියයි. වර්ෂා ජලයෙන් ප්‍රතිපෝෂණය වන මේ අපූරු අනවහිරත ජල නිධිය මේ වන විට අපරික්ෂාකාරී නවීන බටහිර කෘෂිකර්මය ක්‍රමයෙන් ගිල ගන්නා බව නම් අමතක නොකළ යුතුය. නා නා ප්‍රකාර රසායනිකයන් ජල නිධියට එකතුවන්නට අරන් දශක පහක පමණ කාලයක් ගත වී ඇත. අර්ධ ශතකයක කාලයක් තුල ජල  නිධියේ ගුණාගුණ අති ප්‍රභල ලෙස වෙනස් කරන්නට හේතු වී ඇති බව පසුගිය කාල වකවානුවේ මා සිදු කරන ලද පර්යේෂණ වලින් තහවුරු වී ඇත.

ජලයේ තිබිය යුතු නයිට්‍රේට ප්‍රමාණය වන්නේ ලීටරයකට මිලිග්‍රෑම් 10 ක් පමණ වනමුත් මේ වන විට ඒ සීමාව දශගුණයකින් පමණ ඉක්මවා ඇති බව තහවුරු වී ඇත. මේ සඳහා ප්‍රධාන හේතුව වන්නේ හිතු මනාපේ යූරියා පොහොර භාවිතයයි. සීමාව ඉක්මවා යන ආකාරයේ භාවිතයක් ඇති බව මා කල සමීක්ෂණ වලින් තහවුරු වුණි. මෙම තත්වය ඇති වන්නට ප්‍රධාන කොටම හේතුවන්නේ මේ ජල නිධිය නිර්මාණය වී ඇත්තේ ඉතා සියුම් වැල්ලෙන් වීමයි. සම්පූර්ණ කල්පිටිය භුමියම නිර්මාණය වී ඇත්තේ සියයට අනුනමයක්ම වූ මෙම සියුම් සිලිකා වැල්ලෙනි. එනිසා මැටි හෝ කාබනික ද්‍රව්‍ය වගාවට සුදුසු පරිදි ප්‍රමාණවත්ව මෙහි දක්නට නොමැත. එමෙන්ම සියුම් වැල්ලෙන් නිර්මාණය වීම සවිවරතාවය වැඩිකරලන්නට හේතු වී ඇත. පාරගම්‍යතාවය අධික මෙම වාලුකා නිධිය එනිසා කිසිවක් මතු පිට රඳවා ගන්නේ නැත. ජලයේ පහසුවෙන් දියවෙන සියලු දේ භූ අභ්‍යන්තරයට රැගෙන යන්නට වැඩි කාලයක් ගත නොවේ. එනිසා මෙහි වගාකරුවන්නට දිනකට දෙතුන් වාරයක්ම තම වගාවට ජලය සපයන්නට සිදු වී ඇත. ඒ සඳහා ඔවුන් යොදා ගන්නේ ද සරල නල ළිං මගින් ලබා ගන්නා මෙම නිධියේම ජලයයි.

දිනකට දෙතුන්වරක් ජලය සැපයීම මගින් සිදුවන්නේ වරින් වර වගාවට ලබා දුන් රසායනික පොහොර මෙන්ම කෘෂි රසායනිකයන් ද දියවී භූ ගත ජලයට එක් වීමයි. මේ කිසිවක් නොවේ නම් මෙහි ඇති ජලය ඇති පිරිසිදු භාවිතයට කදිම ජලය වේ. මෙවැනි ජල නිධියක් බිහිවන්නට ප්‍රධාන හේතුව වන්නේ ඉහත කි ලෙස තිරුවානා වැලි වලින් සමන්විත වීමත්, ඊසාන දිග මෝසමෙන් ප්‍රති පෝෂණය වීමත්ය.

කල්පිටිය වාලුකා නිධියේ විකසනය ඉතා අපූරු භූ විද්‍යාත්මක සංසිද්ධියකි. කදිම කතාන්දරයකි. කල්පිටියේ අවසාදිත පමණක් නොව ජලයේ රසායනික ගුණාගුණ ද පදනම් කර ගනිමින් එහි විකසනය පහදන්නට මා කල පර්යේෂණයෙන් මා හට හැකි විය. ඒ කතාව නම් මෙසේය.

කල්පිටිය අර්ධද්වීපය නිර්මාණය කරන වාලුකා නිධි බිහිවන්නේ වසර 12,000 කට පමණ පෙර වන අතර ඒවා වෙරළාසන්නයේ කෝණාකාර නිධි ලෙස තැන්පත් වන්නේ උණුසුම් සහ තෙත් කාලයේ මෙරට අභ්‍යන්තර දිය දහරා  මගින් වෙරළට ගෙන එන ලදුවයි. කෙසේ වෙතත් මේ කාලය අධික සීතලෙන් යුක්ත ග්ලැසියර යුගයේ අවසාන භාගය වන අතර එනමුත් තවමත් මුහුදු මට්ටම පැවතියේ අද පවතින මට්ටමට වඩා පහතිනි. මෝසමෙන් පණ ගහන එක එල්ලේම දිවයන දිගු දුර දියවැල් මෙම කෝණාකාර වාලුකා නිධි සමතලා කර උතුරදකුණු  දිශානුගතව තැන්පත් කරන්නට සමත් වන්නේ කුඩා කුඩා නිධි තැනින් තැන තනමිණි. වාලුකා නිධියේ වැලි ඛණිකා රට අභ්‍යන්තරයෙන් උපදින නිසා සාපේක්ෂව මුහුදු බෙල්ලන් සහ හිරිගල් කැබලි අඩු වන්නේමය. එනිසා මෙම අනවහිරත ජල නිධියේ ජලයේ සාපේක්ෂව ඇති කැල්සියම් කබෝනෙට් ප්‍රමාණය අඩුය.

ඒ අතර කාලයේ මුහුදේ හට ගන්නා තිමිර පාෂාණ (beach rock) බාධකයන් ලෙස ක්‍රියා කරමින් සමතලා වෙමින් පවතින වාලුකා නිධිය ක්‍රමයෙන් බාධක දිවයින් බවට තව දුරටත් ක්‍රියා කරයි . පසුව ඒවා ක්‍රමයෙන් ප්‍රධාන ගොඩබිමට සම්බන්ධ වී කලපු නිර්මාණය කරයි. ඒ වසර 7500 කට පමණ පෙරයි.

වසර 6000 ක් පමණ වන විට ශිත යුගයේ අවසානය හේතුවෙන් ඇතිවන අධික ජල කාන්දුව මුහුදු මට්ටම වැඩි කරන්නට හේතු වෙයි. එනිසාම මෙම කුඩා දිවයින් පෙළ මුහුද වතුරෙන් යට වන අතර ක්‍රමයෙන් නැවත මුහුද මට්ටම අඩු වූ  නිසා (නැවත ලෝකය සිසිල් වීමෙන් ධ්‍රැවාසන්න හිම තර වීමෙන්) ඉලිප්පෙන වාලුකා නිධි පෙළ දිගු දියවැල් මගින් අත්කරන ලද වාලුකා ප්‍රවාහය හේතුවෙන් එකට එකතු වී දීර්ඝ බාධක දිවයිනක් නිර්මාණය කරන්නේ පසුව දකුණෙන් ප්‍රධාන ගොඩබිම හා සම්බන්ධ වී අර්ධද්වීපයක් බවට පත් වීමයි. ජලයෙන් ඉල්පුණු වාලුකා නිධිය වෙරළාසන්නයේ ඇති වැලිකඳු (sand dune) බිහිවන්නේ එකල පැවති ශිත වියලි කාලගුණය හමුවේ ඇතිවන අධික සුළං ධාරා හේතුවෙන් බවයි පැහැදිලි වන්නේ. ක්‍රමයෙන් මෙලස විකසනය වූ කල්පිටිය වාලුකා නිධිය එලෙසයි අද පවතින තත්වයට පත් වූයේ. මේ විකසනය අර්ථකථනය සඳහා විශේෂයෙන්ම වාලුකා නිධියේ අවසාදිත ලක්ෂණ මෙන්ම අනවහිරත ජල නිධියේ ජලයේ රසායනික ගුණාගුණ ද උපයෝගී කරගත් බව මෙහිලා සඳහන් කරනු කැමැත්තෙමි.   

මෙහි වූ විශේෂත්වය වන්නේ මෙම වාලුකා නිධිය තැන්පත් වන්නේ වසර මිලියන 25 ක් පමණ පැරණි මයෝසින හුණුගල් තට්ටුව මත වීමයි. එමෙන්ම කුඩා දිවයින් ලෙස ආරම්භ වූ මෙම භූ ව්‍යුහය පෙන්නුම් කරන්නේ පහක් හයක් පමණ වෙන් වෙන්ව ඇති කුඩා කුඩා ජල නිධි එතුල ඇති බවයි. මෙය ඉතාම හොඳ පිහිටීමක් බව තේරුම් යන්නේ මෙහි ජල කළමනාකරණය ගැන සිදු කරනා කතා බහේදීය. මන්ද යත් එක් එක් ජල නිධි එකිනෙකා අසම්බන්ධිත නිසා එක් එක් නිධියට එක් වන ජල දූෂක අනෙකට දිය වී යන්නේ නැත. එනිසා කුඩා කුඩා ජල නිධි වලට එකතුවන දූෂක පාලනයෙන් අනෙක් ජල නිධිය අරක්ෂා කර ගත හැකිය.

කෙසේ වෙතත් මෙරට ජල පාලන ආයතන මේ සඳහා පමණක් නොව රට වටේම වූ වාලුකා ජල නිධි කළමණාකරණය සඳහා ඉක්මන් සහ විධිමත් වැඩ පිළිවෙලක් ආරම්භ කල යුතුව ඇත. එසේ නොකරන්නේ නම් වෙරළාසන්නයේ සිදුවන මෙවැනි මානව ක්‍රියා මේ කදිම ජල නිධි ඈවර කරන්නට වැඩි කාලයක් ගත කරන්නේ නැත. අප  අමතක නොකළ යුත්තේ කල්පිටියේ නිෂ්පාදනය වන එළවලු සහ පළතුරු වල ඉතා අධිකව නයිට්‍රටේ සහ කෘෂි රසායන අඩංගු වීමේ දැඩි ප්‍රවණතාවක් ඇති බවත්, මෙම රසයනයන්ගේ භාවිතය සඳහා යම් කිසි පාලනයක් අවශ්‍ය බවත්ය. එසේ නොමැති නම් වාලුකා නිධි වල සිදු කරන කෘෂි කර්මාන්තය වහා නැවතීමට පියවර ගත යුතුව ඇත.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

අනුරාධපුරයේ රාජ මාළිගය ...!!!

භූ සංචාරිතය 24

This article is originally published on Vidusara, 26.08.2020.

වසර දහසකට අධික කාල සීමාවක් තිස්සේ “නව සිවු හෙළයේ” අගනගරය වූයේ අනුරාධපුරයයි. විජයගේ සම්ප්‍රාප්තිය (ආක්‍රමණය) නිසාවෙන් ජනිත වූ මෙරට නව සංස්කෘතිය ඉන් ඔබ්බෙන් වූ ශ්‍රේෂ්ට සංස්කෘතියට ලංවන්නටවත් නොහැකි බවයි මාගේ අදහස. ඒ කෙසේ වෙතත් එය මෙරටට නව හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් බිහි කර දුන්නේ වඩාත් නිරවුල් සාමකාමී අධ්‍යාත්මික ගමනකට මෙරට ජනයා රැගෙන යන්නට විය හැකිය. නව සිව් හෙළයේ සියයකට අධික නරපතීන්ගෙන් ශ්‍රේෂ්ටත්වයට පත් වන්නේ අත ලොස්සක් පමණි. ඒ දේවානම් පියතිතිස්ස සහ දුටු ගැමුණු වැනි නරපතීන් අග්‍ර කරවමින් බව පැහැදිලි සත්‍යයකි. නිසි පරිදි අප මහාවංශය කියවන්නේ නම්, එහි ඇත්තාවූ ව්‍යංගාර්ථයන් ඉතා හොන්දින තේරුම් ගැනීමට හැකි වෙයි.  

කෙසේවෙතත් අනුරපුරයට පැමිණෙන සැමගේ අවධානයට යොමුවන්නේ ඔවුන් තැනු අධ්‍යාත්මික නිර්මිත පරිසරයේ ප්‍රමුඛතාවයම මිස වෙන කවරෙක් ද? හෙළ බෞද්ධ නිර්මිත පරිසරයේ තාක්ෂණය යනු වෙන කිසිවක් නොව මෙරට අනන්‍යතාවයම වේ. ඉන්දියානු උප මහද්වීපයෙන් බෞධාගම කේන්ද්‍ර කොට අප ලද දායාදයන් හෙළ තාක්ෂණය හා මනාව සංයෝජනය කරමින් ඉදිකෙරුණු ඒ විසල් නිර්මිතයන් අතරේ රාජාවලියේ තිඹිරිගෙය හමුනොවන්නේ මන්ද යන්න ගැටළුවකි.. විවිධ අර්ථකතන හමුවේ ගොළුවන  අනුරපුරයේ රාජ මාලිඟා  ඉතිහාසය එක්තරා ගැටළු සහගත බවක් සහ ගුප්ත බවක් ඉතිහාසයට එක් කරන බවයි මාගේ හැඟීම වන්නේ. එය වැරදි වන්නට ද පුළුවන.  

මෙවර භූ සංචාරිතය මෙහෙයවන්නේ ඒ අතීත උරුමයේ කන් කොන් සොයා යාම උදෙසායි. පසුගිය වසරේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තුමේතුව හා බැඳී ඇතුළු නුවර සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය කරවන නගර සංවර්ධන අධිකාරිය අපහට ඇරයුම් කෙරුයේ බොහෝ දෙනෙකු නොදන්නා නමුත් සත්‍ය ලෙසම අනුරපුරයේ ඇති මාලිගාවක වපසරිය තහවරු කරනුවස් විද්‍යාත්මක සාක්ෂි සොයා  දෙන ලෙසයි. ඒ සඳහා ඔවුන්ගේ ඉලක්කය වූයේ ජාතික ගොඩනැගිලි පර්යේෂණ සංවිධානය (NBRO) සතු මිහි විනිවිදුම් රේඩාර් තාක්ෂණයේ (GPR) පිහිට ලබා ගැනීමයි. ඒ සඳහා අපගේ නොමසරු දායකත්වය ලබා දීම සඳහා එකඟ වූ අප නොපමාව ඒ සඳහා සූදානම් වූයේ පුරාවිද්‍යාවේ ගවේෂණ කාරිය උදෙ=සා භූ පුරා විද්‍යාත්මක භූ භෞතික තාක්ෂණයේ පිහිට ලබා ගත හැකි බව ඔප්පු කරන්නට කදිම අවස්තාවක් බව හොඳින්ම සිහියේ තබා ගෙනයි.

ආචාරය සිරාන් දැරණියගල සහ ආචාර්ය තුසිත වගලවත්ත මහත්වරුන් හමු වීමෙන් පසුව අපහට අවබෝධ වූයේ ඔවුනට අවැසිව ඇත්තේ ඇතුළු නුවර වපසරිය සහතික කරන සහ එය මායිම් කරන ප්‍රධානම ව්‍යුහය වන ඇතුළු පවුරෙහි පිහිටීම තහවුරු කරවීමයි. අප භාවිතා කරන භූ භෞතික තාක්ෂණයේ ගුණාගුණ ඉතා හොඳින් දන්නා මාහට එය ඇසු විට මඳ සිනහවක් නැගුනේ එය කජු කනවාටත් වඩා පහසු කාරියක් බව මා ඉතා හොඳින් දන්නා බැවිනි. එම පරිචය ලබා ගැනුම උදෙසා බොහෝ වාරයක් විවිධ ක්ෂේත්‍ර පර්යේෂණ කරන්නට සිදු වූ අතර එනිසා ජාතික ගොඩනැගිලි පර්යේෂණ සංවිධානය සතු වූ, කලක් භාවිතයෙන් අතැර තිබු මෙම මිහි විනිවිදුම් තාක්ෂණයට පණ පොවන්නට මා හට හැකි වීම මාද ආයතනයද ලද භාගයක් බව මා විස්වාස කරන අතර නමුත් තවමත් එහි බොහෝ දෙනෙකු එම තාක්ෂණයේ අගය වටහා ගෙන නොමැති බව කණගාටුවෙන් වුව මෙහිලා සඳහන් කල යුතුය.

භූ අභ්‍යන්තරයේ සඟවා ගත් බොහෝ දේ අනුමාන වශයෙන් පවසන්නට මෙම උපකරණය කදිම ආයුධයකි, උපක්‍රමයකි. භූ අභ්‍යන්තරයේ වූ කුහරයන්, පාංශු දේහයේ ඝනකම පමණක් නොව පාංශු දේහයන්ගේ වයනයේ වෙනස්කම් සහිත ස්තරයන් ද, මවු පාෂණයට ඇති දුර ද එමෙන්ම එහි ඇති කුස්තුර සහ දැදුරු රටාවන් ද, භූ ගිලා බැසීම් ද මනාව අධ්‍යනය කල හැකි වීම මෙහි විශේෂත්වයයි. එමෙන්ම භූ අභ්‍යන්තරයේ කාලීනව යට වූ  මෙවැනි පුරාවිද්‍යාත්මක පාංශු සහ ගඩොලු ව්‍යුහයන් ද පොළොවේ වැළලුනු විවිධ නල මාර්ග ද කදිමට සටහන් කල හැකි තාක්ෂණයකි මිහි විනිවීදුම් රේඩාර් තාක්ෂණය. නවීන කොන්ක්‍රීට් වේලි වල පමණක් නොව අතීත වැව් බැමි වල ජල කාන්දුවන් ද මනාව අධ්‍යනය කල හැකි බව මේ වන විටත් අප ප්‍රයෝගිකව පෙන් වා දී ඇත.

මෙම ආයතනයට ආ විගස මෙම තාක්ෂණයේ වැඩිදුර පුහුණුවක් සඳහා නොර්වේ රාජ්‍යයට මා ලද අවස්තාව අනෙක් හැමෝම ලබනා එක් චාරිකාවක් පමණක් බවට පත් නොකර එම අවස්ථාව උපරිමයට ලබා ගෙන එයට අගනා සාධාරණත්වයක් ඉටු කරන්නට මා හට හැකි වූ බව මෙහි ලා සතුටින් මා සඳහන් කරන්නේ දැන් දැන් මෙහි භාවිතය උදෙසා ලැබෙනා ආරාධනා වැඩි වන නිසාවටම පමණක් නොවේ. ඒ මෙහි භාවිතයේ අනර්ගතම  අවස්තාව නාය පර්යේෂණ උදෙසා ලබා දීමට හැකි බව ප්‍රායෝගිකව පෙන්වා දීමෙනි. දැන් ඇත්තේ මෙම තාක්ෂණයේ ප්‍රයෝගික භාවිතය අදාළ පාර්ශව වල වගකීම බවට පත් කරගැනීමයි.

ඇතුළු නුවර ඇත්තේ පොළොන්නරු රාජ වංශයේ ආරම්භකයා ගේ රාජාභිෂේකය උදෙසා ඉදිකළ මාලිඟාව බව මෙරට බොහෝ දෙනෙකු නොදන්නවා පමණක් නොව අනුරපුරයේ එවැනි මාලිඟාවක් ඇති බවද බොහෝ දෙනෙකු නොදන්නා බව සහතිකයි. ඔබ අනුරපුරයට යන්නේ නම් මෙම රාජාභිෂේක මාළිගාව නැරඹිය යුතුමය. ගොඩනැගිල්ලේ පාදම වැනි ඉතා සුළු ප්‍රමාණයක් පමණක් ඉතිරිව ඇත්තා වූ මෙම රජ මාළිගාව මහා වංශයේ තතු තහවුරු කරන්න ද කදිම සාක්ෂ්‍යයක් බව අමතක නොකළ යුතුය. අනුරපුර රජ වංශය පොළොන්නරු රජ වංශය හා ජානමය වශයෙන් සම්බන්ධ කරනා දම්වැල් පුරුක මෙය බව ද අපට සැලකිය හැක. සමහර විට මෙහි ඉදිකිරිම හරහා පළමුවැනි විජයබාහු රජු බලාපොරොත්තු වන්නට ඇත්තේ ද එයම විය හැකි. ඇත්තෙන්ම එය මෙරට ශ්‍රේෂ්ට රාජ පරම්පරාවන් දෙකක සම්බන්ධය තහවුරු කිරීමකි.

මා මිතුරු ආචාර්ය තුසිත වගලවත්ත මහතා තෝරාගත් ස්ථාන ගණනාවක් පෙන්වා දුන්නේ අප ඒ ස්ථාන වල අපගේ තාක්ෂණය භාවිතයේ යෙදවූ වෙමු. මේ සම්බන්ධව වැරදි තොරතුරු ජන ගත වූයෙන් සමහර ස්ථානවලදී අපගේ කාරිය කරගෙන යාමට මෙම අපූරු පුරාවිද්‍යා භුමිය ආක්‍රමණය කර සිටින ජනතාවගේ විරෝධය බාධවක් වූ බවද මෙහි ලා කණගාටුවෙන් සඳහන් කල යුත්තේය. එමෙන්ම එය පුරාවිද්‍යා භූමියක් බව තම ඇස් පනාපිට ඔප්පු වෙමින් තිබියදීත් තවමත් එහි ගැවසී සිටිනා එම ජනතාව කරනුයේ මෙරට උරුමයට ඉතා බලවත් අසාධාරණයක් බව ද සඳහන් කල යුතුය.

අපගේ පර්යේෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඔවුන් පෙන්වූ සෑම ස්ථානයකම ඇතුළු පවුර ඉතා කදිමට අපගේ උපකරණයේ සටහන් වූයේ මෙම ප්‍රදේශය ඉතා වටිනා පුරාවිද්‍යාත්මක භූමියක් බව නැවත නැවතත් ඔප්පු කරමිනි. අඩකවයක් සේ සටහන් වූ දෙපසට බිඳ වැටුන ගඩොලු ව්‍යුහයන් පතාක පවුරක් බව කදිමට ඔප්පු වූ බවද මෙහි ලා සටහන් කල යුතුය. ඉදිරියේ දී මෙම ප්‍රදේශය වඩාත් අරක්ෂාකාරී පුරාවිද්‍යාත්මක භූමියක් බවට පත්ව දෙස් විදෙස් සංචාරකයන්ගේ කදිම නැවතුමක් බවට පත් කිරීමට අවැසි නම් ඍජු ස්ථිර තීරණයන් ගැනීමට අදාළ ආයතනවලට සිදුවනු ඇත. ගැටලුව වන්නේ ඒ දිනය එළඹෙන්නේ කවදා ද යන්නයි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

උඩවලවේ පාංශු භක්ෂක හස්තීන් ...!!!

This artcile is originally published on Vidusara 19,08.202

භූ සංචාරිතය 23

ලෝකයේ හොඳම වයින් නිෂ්පාදකයා වන්නේ ඉතාලිය බව ද විටෙක එය ප්‍රංශය බව ද  පවසයි. කෙස් වුවත් වයින් නිෂ්පාදනයේ එක රහසක් වන්නේ එය සාදන අකාරය වාගේම ඒ සඳහා යොදා ගන්නා මිදී ලබා ගන්නා ප්‍රදේශයයි. එම රටවල එක් එක් ප්‍රදේශවලින් ලබා ගන්නා මිදී භාවිතා කර සාදන වයින් සුවිශේෂී වයින් වර්ග වන බව වයින් සංස්කෘතියේ ඉන්නා ඒ ගැන දන්නා බොහෝ දෙනා පවසන සත්‍යයක්. ඉන් ගම්‍ය වන කාරණය වන්නේ මිදී වල රසය වෙනස් කරන්නට එම ප්‍රදේශය බලපානා බවයි. ඇත්තෙන්ම ඒ ප්‍රදේශයේ පැතිරී ඇත්තා වූ පාංශු දේහයන් ගේ ගති ලක්ෂණ මේ සඳහා හේතුවන බවයි අපට වඩාත් හොඳින් පැහැදිලි වන්නේ.

මේ කාරණයම ලෝකයේ කිරි නිෂ්පාදනය සඳහා ද බලාපාන බවයි පැවසෙන්නේ. හොඳම කිරි ලබා ගැනීමට ඉතා හොඳ තණකොළ ලබා දිය යුතු බවත් ඒ සඳහා හොඳම තණකොළ වවාගැනීමට අවශ්‍ය බවත් පැවසෙනවා. හොන්දම් තණකොළ තීරණය වන්නේ වවනා ප්‍රදේශය මත බවයි බොහෝ දෙනාගේ අදහස වන්නේ.  එනම ඒ සඳහා ප්‍රමුඛ වන්නේ අදාළ ප්‍රදේශයේ පාංශු දේහයන්ගේ ගුණාගුණ බවයි.

කෙසේවෙතත් ලෝකයේ කොයි ප්‍රදේශය සැලකූවත් පසේ ගුණාගුණ මත ඒ මත වැවෙනා ශාක රටාව වෙනස් වන බව පැහැදිලි කරුණකි. ඉන් ගම්‍ය වන්නේ ශාක වැඩිම සඳහා අවශ්‍ය වන එක් එක් පෝෂක කොටස් ලබා දෙන්නේ පස් මගිනි. පාංශු ස්ථරයේ ඝනකම ලොව සෑම තැනකම එකම ලෙස හමුවන්නේ නැත, සමහර ස්ථානවල පාංශු ස්ථරය දක්නට නොලැබෙන අතර හමුවන්නේ පාෂාණ උද්ගතයන් පමණකි. සමහර ස්ථානවල ඉතා විශාල පාංශු ස්ථර දැකගත හැකිය. මේ වෙනස බොහෝ විට දේශගුණය සහ දාල ප්‍රදේශයේ කාලගුණය මත පදනම් වන අතර ජීර්ණය වන පාෂාණයේ ගුණාගුණ මතද රඳා පවතින බව අප අමතක නොකළ යුතුය. එයට අමතරව ශාක වැස්ම මගින් ඇතිකරන බලපෑම ද නොසලකා හල හැකි නොවේ.

ඒ අනුව ඉතා හොඳින් පැහැදිලි වන සත්‍ය නම් පාංශු දේහයන්ගේ ගුණාගුණ පවතින ප්‍රදේශයට සාපේක්ෂ වන බවයි. එනිසා මේ කාරණය බොහෝ විට ජීවීන්ගේ සෞඛ්‍ය උදෙසා ද බලපාන බව අපට අනුමාන කල හැකි. එවැනි ප්‍රදේශවල වැවෙන ශාක තම පෝෂණය උදෙසා ලබා ගන්නා ජීවින් තුල ඒ අනුව ඇතිවන විපරියාසයන් දැක ගත හැක. මෙවර භූ සංචාරිතයෙන් මා පවසන්නට යන්නේ එවැනි සිද්ධියක් වාර්තා වන ප්‍රදේශයක් පිළිබඳවයි. තම දේහයට අවැසි පෝෂණ කොටස්, විශේෂයෙන්ම පාංශු ඛණිජ ලවණ නිසි පරිදි තම ආහාරයන් මගින් නොලැබෙන්නේ නම් බොහෝ ජීවින් එය කෙලින්ම පසෙන් ලබා ගන්නා අවස්ථා ඕනා තරම් ලෝකයේ විවිධ ස්ථාන වලින් වාර්තා වෙයි. මේ සිදුවීම් හඳුන්වන්නේ “පාංශු භක්ෂණය” (geophagy) නමිනි.

මානවයන් ද ඇතුළුව ලෝකයේ බොහෝ සතුන් මෙම හැසිරීම දක්වන බව මේ වන විට අනාවරණය වී ඇත. බොහෝ විට සෝඩියම් වැනි ඛණිජ ලවණ ලබා ගැනීම සඳහා ලවණ අවසාදනය වූ ගල් ගුහා කරා මෙම සතුන් ඇදෙන බවත් එමනිසා එම ගුහා වල විශාලත්වය වැඩි වී ඇති බවත් අත්‍යන්ත කරුණකි. උදාහරණයක් ලෙස ගත හොත් කෙන්යාවේ ‘කිතුම්’ නම් වූ ගල්ගුහාව මෙලස විශේෂයෙන්ම හස්තීන්ගේ ග්‍රහණයට හසු වූ ස්ථානයකි. ගුහාව මීටර සියයකට වැඩ දුරකට හෑරි විශාල වී ඇත්තේ මෙලෙස හස්තීන්ගේ කැණීමට හසු වූ නිසාවෙනි. මේ තත්වය හස්තීන්ගේ පමණක් නොව කුරුල්ලන් සහ වනයේ වසන අනෙකුත් ක්ෂිරපයින්ගේ පවා දැකිය හැකි බව විද්‍යත්මක පර්යේෂණ වලින් තහවුරු වී ඇත. විශේෂයෙන්ම මේ තත්වය අප්‍රිකාව වැනි ප්‍රදේශ වලින් ඉතා ප්‍රමුඛව වාර්තා වෙයි.

අප්‍රිකාවේ ගෝත්‍ර අතර පවතින “මානව පාංශු භක්ෂණය” ද සතුන් අතර පවතින්නාක් මෙන් ඉතා පොදු ධර්මතාවක් බව හඳුනාගෙන තිබේ. විශේෂයෙන්ම ගැබිණි කාන්තාවන් සහ ළමුන් අතර මේ තත්වය හඳුනාගෙන ඇත. බටහිර වෛද්‍යක්‍රමයට අනුව මෙය එක්තරා රෝගයක් ලෙස ද ඔවුන් හඳුන්වා දී තිබේ. මේ තත්වය ග්‍රීසියේ 14 වන ශතවර්ෂයේදී පවා හඳුනාගෙන ඇත. මෙවැනි සමහර සිදුවීම් ශ්‍රී ලංකාවෙන් පවා වාර්තා වී ඇති බව මා හට මතකයක් ඇත.

අප උඩවලව යන්නේ අලි බැලීමටයි. ඔබ නොදන්නවා වූවාට උඩවලවේ අලින් ද මේ ආකාරයේ හැසිරීමක් දක්වන බව වාර්තා වී ඇත. වසර ගනනාවකට ඉහත දී මා මිත්‍ර පශු වෛද්‍ය දීපානි ජයන්තා මහත්මිය සමග උඩවලවේ අලින්ගේ පාංශු භක්ෂණ ප්‍රදේශයන් දැක බලා ගැනීමට මා හට ඉතා කදිම අවස්ථාවක් ලද්දෙන් ඒ පිළිබඳව යම් තරමකට හෝ අධ්‍යනය කරන්නට හැකියාව ලැබුණි. උඩවලව ජාතික උද්‍යානයෙන් ඔබ්බෙන් වූ මෙම ප්‍රදේශ වලට ද තම පාංශු භක්ෂණය සඳහා අලින් පැමිණෙන බව අපගේ නිරීක්ෂණ කටයුතු වලින් ඉතා හොඳින් පැහැදිලි විය. මේ තත්වය වනෝද්‍යාන තුලද ඉතා බහුලව දැකිය හැකි බවත් අසන්නට ලැබුණි.

අප සිදුකල අධ්‍යනයෙන් අපහට පැහැදිලි වූ කාරණාව වන්නේ ඔවුන්ගේ භක්ෂණයට ලක් වන්නා වූ ස්ථාන බොහොමයක් ප්ලෑජියෝක්ලෙස් (plagioclase) නම් වූ ඛනිජය ඉතා බහුලව හමුවන ස්ථාන බවයි. ඉතා හොඳින් පැහැදිලි වූ කරුණ වන්නේ ඔවුන්ගේ පාංශු භක්ෂණය නම් සෝඩියම් අඩංගු ලුණු සඳහා නම් නොවන බවයි. එවැනි අවශ්‍යතාවයක් ඇති වන්නේ නම් ඔවුන් අනිවාර්යෙන්ම අසල ගම්මාන වලට කඩා වදිනා බවත් එම ගෙවල ඇති ලුණු ආහාරයට ගන්නා බවත් සිතිය හැක. නමුත් කලාතුරකින් එවැනි සිදුවීම් වාර්තා වුවත් එය බහුලව වාර්තා නොවන බවයි අපට පැහැදිලි වන්නේ.

එසේ නම් ඔවුන් කවර කාරණයක් සඳහා මේ පාංශු භක්ෂණයේ යෙදෙන්නේ ද බව ඇත්තෙන්ම ගැටලුවකි. මා කල අධ්‍යයන වලින් පැහැදිලි වූ  ඉහත සඳහන් කල කාරණය යම් ආකාරයක පිළිතුරක් මේ සඳහා ගෙන එන බව සිතිය හැකිය. අනුමාන වශයෙන් පැහැදිලි වන කරුණ වන්නේ පාංශු භාකෂණයට ලක්වන ප්‍රදේශයේ භූ විද්‍යත්මක පසු බිම ගෙන එන්නේ පෙග්මටට්යිට් (pegmatait) නම් වූ පාෂාණ විශේෂය හෝ ප්ලෑජියෝක්ලෙස් (plagioclase) බහුලව අඩංගු ඛණිජ තීරු දක්නට ඇති ස්ථාන බවයි.  සුදු පැහැති ඛනිජයක් වන මෙහි රසායනික සංයුතියේ කැල්සියම් අඩංගු බව පෙන්වා දෙයි. එසේ නම් උඩවලව අලින්ගේ මේ ව්‍යායාමය තම කැල්සියම් අවශ්‍යතාව සපුරා ගැනීමට විය හැකිය.

මේ හැසිරීම් තත්වය උඩවලවේ අලින් පමණක් නොව විවිධ සිවුපාවුන් ද කුරුල්ලන් ද පෙන්වන අපට එම නිරීක්ෂණ චාරිකාවේ දී පැහැදිළි වූ කරුණකි. කෙසේ වෙතත් යම් ප්‍රමාණයකට දීර්ඝව සහ විස්තරාත්මකව අධ්‍යනයට ලක් කල යුතු කාරණයක් බවයි මාගේ අදහස වන්නේ. මා මිතුරු දීපානි ජයන්තාට නොවක තුති පිරිනමන්නේ මේ කදිම කාරණය ගැන යම් ප්‍රමාණයකට හෝ අවබෝධයක් ලබා ගැනීමට මා හට අවස්ථාව ලබා දුන්නාටයි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

විපරීත කඩුගන්නාවේ සුන්දරත්වය...!!!

භූ සංචාරිතය 22

This article is originally published on Vidusara 11.08.2020.

භූ සංචාරිතය මා ගෙන එන්නේ බොහෝ දෙනෙනෙකු නොදකින ශ්‍රී ලංකික භූ පරිසරයේ අපූරු සුන්දරත්වය ඔබ වෙත ගෙන එන්නට මිස, මාගේ දැනුමේ වපසරිය පෙන්වන්නට නොවන බව මෙහිලා මා තරයේම සඳහන් කල යුතුය. දශකයට අසන්න කාලයක් මා සේවය කරන ලද්දේ පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයට සම්බන්ධව යි. එනිසා මාගේ දශක දෙකකට ආසන්න සේවා කාලයේ අර්ධයක්ම මා ගත කරන්නේ පුරාවිද්‍යාත්මක දෑ ඇසුරු කරගෙනය. ම විසින් මෙරට වර්ධනය කරන ලද භූ පුරාවිද්‍යා විෂය ක්ෂේත්‍රය තුල ශ්‍රී ලාංකික පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයෙහි ගිලිහුන ගැලපුම ශක්තිමත් කරන්නට අවශ්‍ය මාධ්‍ය සපයන්නට හැකි බව අමතක නොකළ යුතුය. මේ සත්‍යතාවය පිලි නොගන්නා තෙක්ම,  භූ විද්‍යාව  පුරාවිද්‍යාවේ පදනම නොවේ යැයි සිතන තාක්ම, සමාවන්න, එය ළිං මැඩියන්ගේ  කථිකාවතක් පමණක් වනු ඇත.

භූ සංචාරිතයෙන් මා ගෙන එන දේ බොහෝ විට පුරාවිද්‍යාවට සම්බන්ධ බව මාගේ ලිපි ඔබ කියවන්නේ නම් ඔබට වටහා ගන්නට හැකි වේ. මා මිතුරු පුරාවිද්‍යාඥයින් තරයේම මතකයෙහි රඳවා ගත යුතු කරුණ වන්නේ ඒ හරහා මා කිසිම විටක ඔවුන්ගේ දැනුම අවතක්සේරු කරන්නට උත්සාහ නොදරන බවයි. එපමණක් නොව කිසිවිටෙක මා ඔබගේ ක්ෂේත්‍රය ආක්‍රමණය කරන්නට උත්සාහ නොදරන බවයි, මා සැමවිටම උත්සාහ දරනුයේ ඔබගේ මතයට රුකුලක් විය හැකි භූ විද්‍යාත්මක කරුණු ගෙනහැර පෑමයි. ඒ ඔබගේ මතය අතාර්තිකත්වයෙන් මුදවා ගැනීම උදෙසායි. එනිසා වරදවා වටහා ගැනීමක් නොකර මා විසින් ගෙන එන කරුණු ඔබගේ මතයන් සනාථ කිරීම සඳහා උපයෝගී කරගන්නා ලෙසයි මා කාරුණිකව ඉල්ලා සිටින්නේ.

මා අත්දකින ලද භූ පරිසරය මා දකින්නේ මාගේ චිත්තයේ අදිනා ලද සිතුවමක් ලෙසයි. සිතුවමක් යනු බොහෝ පාරිසරික කරුණු මෙන්ම අඳින්නාගේ සිතුවිලි ද විදහා දක්වන ප්‍රකාශණයකි. කොටින්ම එය  කලාකරුවාගේ සිතෙහි ඒ මොහොතේ හටගත් භාවාත්මක හැඟීම් වර්ණ සංකලනය තුලින් තව අයෙකුට රස විඳින්නට සැලස්සිමයි. ඔබ “Local Colour” නම් වූ අපූරු සිතුවම් පටය නරඹා ඇත්නම් මා පවසන්නේ කුමක්දැයි ඔබට වැටහෙනු ඇත. නිකොලායි සේරෝෆ් නම් වූ අසහාය කලාකරුවාගේ ජීවන වෘතන්තයෙන් බිඳුවක් සිතුවම් කර ඇති මෙම අපූරු කලා කෘතිය මෑත ඉතිහාසයේ මා නරඹන අපූරු නිර්මාණයකි.

භූ විද්‍යා විෂය හදාරන සෑම සිසුවෙකුටම අනිවාර්යෙන්ම හැදෑරිය යුතු විෂයක් වන්නේ පාෂාණ විද්‍යාවයි (Petrology). ඉන් ද මෙරට බහුතරයක් වූ පාෂාණ විපරීතකරණයට ලක් වීමෙන් ලද හෙයින් “විපරීත පාෂාණ විද්‍යාව” (Metamorphic Petrology) ගැන මනා දැනුමක් ලබා ගත යුතුය, නැතහොත් ක්ෂේත්‍රයේ දී ඔබව අතරමං කරනවා නොඅනුමානයි. විපරීත පාෂාණ විද්‍යාව ශ්‍රී ලංකික භූ විද්‍යා සන්ධර්භයේ කොඳු නාරටිය වන අතර ඔබට මේ තුල නැගී සිටීමට නම් එය ඉතාම හොඳින් අධ්‍යනය කල යුතුය. නමුත් බොහෝ දෙනෙකුගේ ඒ සඳහා ප්‍රසාදයක් නොමැති බව පෙනී යන කාරණයකි. නමුත් මා නම් ඉතා හොඳින් රස විඳි විෂයකි, විපරීත පාෂණ විද්‍යාව.

උච්ච විපරීතකරණයට (Highgrade metamorphism) ලක් වූ පාෂාණ වලින් සමන්විත වන ශ්‍රී ලංකික භූ තලය තුල උච්ච්ත්වයේ උච්චත්වයට ලක්ව උ භුමි භාගයක් මෙරට මාධ්‍ය කඳුකරයේ අපට මුණ ගැහෙයි. ඒ කඩුගන්නාව ප්‍රදේශයයි. ඔබ කොළඹ සිට මහනුවර යන්නේ නම්  එම අපූරු පාෂාණ සමුච්චය පසු කරමින් යන බව ඔබ නොදන්නවා ඇත. වන්නි සංකීර්ණයත් උස්බිම් සංකීර්ණයත් අතර සිරවී තිබෙනා මේ අපූරු පාෂාණ සංකීර්ණය හඳුනාගත හැක්කේ මීටර ප්‍රමාණයේ පුළුල් කළු සහ සුදු ඛණිජ තීරු වලිනි. තවදුරටත් විශ්ලේෂණය කරන විට පෙනී යන්නේ මේවා අති බිහිසුණු ලෙස වලිත (Fold) වී අපූරු රටා මවනා බවයි. මෙවැනි රටා මවන පාෂාණ ස්ථර කඩුගන්නාව ප්‍රදේශයේ ඉතා හොඳින් දැක බලා ගත හැක. මේ ප්‍රදේශයේ දී ඔබගේ අවධානය නම් යොමුවන්නේ ඉතා ඇතින් වූ කඳු වළල්ලකින් සිමා වූ සිත මන්මත කරනා හිස්  අවකශයට බව මා නොදන්නේ නොවෙයි. නමුත් ඒ වෙළඳසැල් පිටුපසට වන්නට මෙරට භූ විද්‍යා ඉතිහාසයේ අපූරු කතන්දරයක් කියන්නට ලක ලැහැස්ති වන පාෂාණ සමුච්චයක් ඇති බවත් මින් පසු මේ ප්‍රදේශය පසු කරනා ඔබ අමතක නොකළ යුතුය. ඉතා අධික උෂ්ණත්වයකට සහ අධික පීඩනයකට ලක් වී ඉතා දිගු කාලයක් තෙරපි තෙරපී අසාමාන්‍ය ලෙස වලිත වූ එම පාෂාණ සමුච්චය පවසන කතන්දරය අප ඇසිය යුතුය.  එය කඩුගන්නාව පාෂාණ සංකීර්ණයේ (Kadugannawa Complex) කතන්දරයයි.

විපරීතකරණය මා දකින්නේ භූ විද්‍යා සන්දර්භය තුල හමුවන ඉතා විශ්මය ජනක භූ සංසිද්ධියක් ලෙසයි.  ජලීය මාධ්‍යක් තුල අනු සහ අයන වල සංචරණය පිලිබඳ අපට සිතා ගත හැකිය. එනිසා එහිදී ඇතිවන සංයෝග ගැන පහදා ගැනීම ගැටළුවක් නැත. නමුත් විපරීතකරණය නම් වූ අපූරු ක්‍රියාදාමය සිදුවන්නේ සියල්ල ඝන අවස්ථාවේ දී වීම විශේෂයයි. පාෂාණ යනු ඛණිජ සමුච්චයක් බව අප අමතක නොකළ යුතුය. ඛණිජ යන්නෙන් හැඳින්වෙන්නේ එක් එක් ආකාරයේ රසායනික සංයෝග බව ද අමතක නොකළ යුතුය. ඛණිජ සකස්කරනා රසායනික සංයෝගමය අයන සංචරණය වන්නේ පාෂාණ පද්ධතිය ඝන අවස්ථාවේදී පවතිත්තදීමය. තවත් විශේෂත්වයක් වන්නේ උෂ්ණත්වයේ සහ පීඩනයේ වෙනස්වීමට අනුරූපව පාෂාණ පද්ධතියේ රසායනය වෙනස් නොවී ඛණිජ සංයුතිය පමණක් වෙනස් වීමයි. විපරීතකරණයේ දී එහි ප්‍රභලතාවය තීරණය වන්නේ වැඩි වූ උෂ්ණත්වය සහ පීඩනය මතයි. අප අමතක නොකළ යුත්තේ එය පවතින පාෂාණයේ ඛණිජ වල සටහන් වන බවයි. පීඩනය වැඩි වන්නේ ප්‍රාදේශීය විපරීතකරණයේදී වන අතර ඒ සඳහා හේතුවන්නේ භූ තල ක්‍රියාකාරකම් වල බලපෑමට ලක් වීමයි. භූ තල දෙපසින් ඇතිකරනා දිගු කාලීන පීඩනය නිදහස් කරන්නේ අදාළ උෂ්ණත්වයට සහ පීඩනයට අනුරුපවයි, එසේත් නැතිනම් එම පාරිසරික තත්වයට ගැලපෙන ස්ථායි ඛණිජ සමුච්චයක් බිහිකිරීම මගිනුයි. එමෙන්ම තෙරපෙන දිශාවට ප්‍රතිවිරුද්ධ දිශානතියට එම ඛණිජ හැඩ ගැසීමෙන් කළු සහ සුදු ඛණිජ තීරු බිහිකරන්නට හේතු වෙයි.

කඩුගන්නාව පාෂාණ සමුච්චයේ ඇති කළු ඛණිජ තීරු බොහෝ විට “බයෝටයිට් මයිකා සහ හෝන්බ්ලෙන්ඩ්” නම් වූ ඛණිජ වලින් සකස් වී ඇත. එහි පවතින සුදු පැහැති ඛණිජ තීරු සමන්විත වන්නේ “ෆෙල්ඩ්ස්පාර් සහ ක්වාර්ට්ස්” නම් වූ ඛණිජ වලිනි. ඒ වාගේම විටින් විට ‘ගානට්’ නම් වූ විසිරුණ රතු පැහැති ඛනිජයක් ද දැක ගත හැකිය. වෙනත් සුළු ඛණිජ ගණනාවක් ද අපට හඳුනාගත හැක. ලද උෂ්ණත්වය සහ පීඩනය කොතරම් අධික වූයේ ද යත් සමහර පාෂාණ කොටස් උණු වී දිය වී ගොස් ඇති බව ද මෙම පාෂාණ වල අපට හඳුනාගත හැක. උෂ්ණත්වයට සහ පිඩනයට ලක්වන අකාරය අනුව ඇතිවන ඛණිජ සමුච්චය අධ්‍යනය කිරීමෙන් විපරීතකරනයේ සම්මත අවස්ථා අපට හඳුනාගත හැක.

කඩුගන්නාවේ පාෂාණ මේ සියලු වද වේදනා ඉවසා සිටින්නේ ඒ පිලිබඳව විමසිල්ලක් ඇති භූ විද්‍යාඥයෙකු මුණ ගැහෙනා තුරුය. වරින් වර සිදු කරනා ලද භූ විද්‍යාත්මක අධනයන මගින් යම් ප්‍රමාණයකට මේ පාෂාණ සමුච්චයේ අතීතය හාර අවුස්සා ඇත. නමුත් තව බොහෝ දේ හෙළි කරන්නට ඇති බව අප අමතක නොකළ යුතුය.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

මාන්තායි සමුද්‍රාසන්න වෙළඳ නගරයේ පරිණාමය....!!!

භූ සංචාරිතය 21

This article is originally publishde on Vidusara 05.08.2020.

සමුද්‍රාසන්න භූ රූපණය (coastal geomorphology) නොමැතිව භූ විද්‍යාවේ රසය සෙවිය නොහැක. භූ විද්‍යාවේ ශ්රුන්ගාරය ගෙන එන්නේ සමුද්‍රාසන්න භූ රුපණයයි. එනිසා භූ සංචාරිතයේ දී මේ ගැන කතා නොකරම බැරිය. බලන්න බලන්න ආසා හිතෙන දේවල් වාගේම දෙවරක් හරි හැරි බලන්නත් හිතෙන දේවල් ඇත්තේ වෙරළාසන්නයේ බව නොකියාම බැරිය. ඒ තරමටම සමුද්‍රාසන්න භූ රූපණය විචිත්‍රය, අලංකාරය, සිත් ඇදගන්නා සුළුය.

සමුද්‍රාසන්න පරිසරය නිතරම වෙනස්වන සුළුය, අලුත් වෙන සුළුය. ලෝක සාගර ජල මට්ටම ද, වරින් වර ලෝකයේ ඇතිවන සුළං ධාරා ද,  අඩු වැඩි වශයෙන් ලැබෙන හිරුගේ රශ්මිය ද සමුද්‍රාසන්න භූ රූපණය යාවත්කාලීන කරන්නට මහඟු මෙහෙයක් කරන බව අප වටහා ගත යුතුය. පුලින තලාවේ භෞතික රසය කලත්තන්ට වෙහෙසෙන්නේ සාගර තරංගයි. එහි රසයේ ප්‍රභලතාවය අනුව පුලිනතලාවේ ඛණිජ අංශු වල රසය වෙනස් කරන්නට සමත් වෙයි. එනිසා වැලි අංශුමය, මැටි අංශුමය මෙන්ම විශාල පෙබලු අංශුමය පුලින තලාවන් බිහිකරන්නට සමත්වෙයි. එමෙන්ම එහි ස්ථානීය පැවැත්ම තීරණය කරන්නේ සාගර ජල මට්ටමේ උච්චාවචනයයි.

වසර විසිදහසකට පමණ පෙර ශ්‍රී ලංකාව අවට  මුහුද සහ සමුද්‍රාසන්න පරිසරය පැවතියේ අද පවතින මට්ටමට වඩා මීටර සියයක් පමණ පහතින් බව මා මිතුරු මහාචාර්ය ජිනදාස කටුපොත මහතා පර්යේෂණ පත්‍රිකාවකින් පවසා සිටියි. ඔහුගේ මෙම නිගමනයන් වලට ඔහු එළඹෙන්නේ සමුද්‍රාසන්න පරිසරයේ සිදුකරන ලද අධ්‍යනයකට අනුවය. එමගින් පෙනී යන කාරණය වන්නේ වසර 20, 000 ට පමණ පෙර ශ්‍රී ලංකාව ඉන්දියානු මහාද්වීපය සමග ගොඩබිමෙන් සම්බන්ධ වී තිබු බවයි. මෙය වසර මිලියන 250 කට පමණ පෙර පවතී තත්වයට හාත්පසින්ම වෙනස් දෙයකි, එකල්හි අප සම්බන්ධ වූයේ භූ තැටි සමගින් බව අමතක නොකළ යුතුය. ඒ කාලයේ ඇති වූ අපසාරී තල මායිමක් නිසාවට කාවරී ද්‍රෝණිය හරහා අපත් ඉන්දියාවත් වෙන් වූ අතර පසු කාලීනව ඇති වූ දේශගුණික සහ කාලගුණික විපරියාසයන් ගේ ප්‍රතිඵලයක් වූ සාගර ජල මට්ටමේ උච්චාවචනය නැවත මේ ගොඩබිම් එක් කරන්නට හේතු විය. ඇති වූ කාවරී ද්‍රෝණිය හිඳී යාම තුල මෙලස නිරාවරණය වූ ගොඩබිම් තීරුවකින් අපත් ඉන්දියාව ත් එකිනෙක නැවත සම්බන්ධ කරන්නට ඇත.

මේ තත්වය වඩා ප්‍රබලව සහ ප්‍රමුඛව දැක ගත හැකිවන්නට ඇත්තේ මන්නාරම් ද්‍රෝණිය හරහා බව අමතක නොකළ යුතුය. ඒ හරහා හිඳුනු සාගරයේ උස් බිම් යාකරමින් දෙගොඩබිම් යාකරන්නට හැකි පටු බිම් තීරුවක් ඇතිවන්නට ඇත. එය ඉන්දියාවේත් ශ්‍රී ලංකාවෙත් ඇති පොහොසත් ජාන කිටුව නැවත සම්මිශ්‍රණය කරන්නට මහඟු කාරියක් කර ඇති බව ස්ථිරයි. නමුත් තවමත් ශ්‍රී ලංකවේ මේ සම්බන්ධයෙන් එනම් ජෛවභූසංචරණය (biogeography) ගැන ප්‍රමාණවත් තරම් අධ්‍යනයන් සිදු වී නොමැති බව පෙනී යන කරුණකි. ඒ කෙසේවෙතත් බොහෝ දෙනෙකු ගේ අවධානය මන්නාරම වෙත යොමු වී ඇතිබව රහසක් නොවේ.  

ලෝකය උණුසුම් වෙමින් තාවකාලික ව ගබඩා කරගත් ජලය මුදාහරින්නට ග්ලැසියර පටන් ගත්විට සාගර ජල මට්ටම ඉහල යන්නට විය. එය ලෝකයේ ගොඩබිම් යටකරමින් නවතම පුලින තලා සපිරි තිමිරයක් බිහිකරන්නට උත්සුක විය. නමුත් මෙය නොනවත්වාම සිදු වෙමින් අද පවතින මට්ටමට සාගර ජල මට්ටම ගෙන එන්නට සමත්වන්නේ අදින් වසර අටදහසක් පමණ ගත වූ තැනය. එතෙක් කල් ඉන්දියාව සහ අප හා සම්බන්ධවන්නේ ගොඩබිමෙනි. මෙය ඉන්දියානු ශිෂ්ටාචාරය සමග අපගේ සම්බන්ධය තීව්ර කරන්නට හේතුවන්නට ඇත. නොයෙකුත් සම්බන්ධකම් ගොඩනැගෙන්නේ එනිසා ගොඩබිමෙනි. එනිසා ඉතා පැහැදිලිවම මන්නාරම වාරයක් වන්නට පෙර (පසු කාලීනව එසේ වූවානම් මිස) එය ගොඩබිම් වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් බව අප අමතක නොකළ යුතුය.

මහාතිත්තය ගැන කතා කරනා බොහෝ දෙනෙකු ලැබුන පුරවිද්‍ය්ත්මක සාක්ෂි අර්ථකථනය කර ඇත්තේ වැරදියට බව මා හට පෙනී යනු කරුණකි. මන්දයත් මාන්තායි වාරයක් වන්නට නම් හොඳින් නැව් මෙහෙයවියහැකි සාගර පරිසරයක් එහි තිබිය යුතුය. ඉන්දියාවත් ලංකාවත් අතර ඇති කාවරී ද්‍රෝණිය එලෙස මහා නැව් හැසිරවිය හැකි පරිසරයක් නිර්මාණය කරන්නේ නැත. එම සාගර පරිසරය නොගැඹුරු මුහුද කලාපයකි. එමෙන්ම ඉහලින් අප කතා කල ගොඩබිම් මාර්ගයක් තැතී තිබුන කලෙක වරායක් නිර්මාණය විය හැකිද යන්න තාර්කිකව අප කල්පනා කල යුතුය.

පසු කාලිනව ඇති වූ සාගර උච්චාවචනයන් ගැන කතා කරනා මහාචාර්ය කටුපොත මහතා පවසන්නේ වසර 10000ක ට පමණ පෙර සිදු වූ අවසාන උපරිම ග්ලැසියරකරණයට පසු  (last glacial maximum)  දෙවතාවක් ( වසර 6000-5000 ත් අතර සහ වසර 3000- 2000 ත් අතර) පමණ මුහුදු මට්ටම අද පවතින මට්ටමට වැඩ ඉහල ගොස් ඇති බවය. ඒ සඳහා සමුද්‍රාසන්න පරිසරයෙන් ඉතා පැහැදිලි සාක්ෂයන් සොයා ගත හැකිය. මෙරට ගොඩබිම තුල හමුවන බෙලිකටු නිධි සහ කොරල් නිධි ඒ සඳහා කදිම නිදසුන් බව අමතක නොකළ යුතුය.

මහාතිත්තයේ ගොඩබිම හරහා නිර්මාණය වූ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානය කාලීනව සිදු වූ කාලගුණික විපරියසයන්ට අවනතව යාවත්කාලින වන්නට ඇති අතර ගඩොලුමය මාර්ගයක් මන්නාරම සහ   තමිල් නාඩුවේ ගිනිකොණ වෙරළ හා සම්බන්ධ වූ බව සමහර පර්යේෂණ පෙන්වා දී තිබේ. ක්‍රමිකව වැඩි වූ මුහුද මට්ටම හා සටන් වදින්නට ක්‍රමයෙන් යටවූ බිම් තීරු උස්කර භාවිතයට ගන්නට උස බිම් යා කර පාලම් තනන්නට් ඇති අතර බොහෝ කාලයක් යන තුරු ඉන්දියාවත් ඉන් ඔබ්බෙන් වූ රටරටවල වෙළඳාම සම්බන්ධ වන්නට ඇත්තේ මේ මාර්ගය ඔස්සේ බව භූ විද්‍යාවෙන් උකහා ගන්න මෙවැනි කරුණු විශ්ලේෂණය කරන්නට තාර්කිකව පෙනී යනු කරුණකි. එනිසා මාන්තායි ගොඩබිම් මාර්ගය ඔස්සේ සම්බන්ධවන වෙළඳ නගරයක් බව අපහට තේරුම් යන කරුණකි. මේ කරුණ හේතුවෙන් මෙරට අන්තර් ජාතික වරාය වන්නේ ගෝකන්න ම  බව සුපැහැදිලි සත්‍යයක් බව මෙහි ලා සඳහන් කල යුතුය. එය මෙරට අගනගරය වන්නට ද බොහෝ දුරට ඉඩ තිබෙන බව පෙනී යන කරුණකි.

මුහුද මට්ටම වැඩි වූ කල්හි එය ක්‍රමයෙන් මුහුදු මාර්ගයක් බවට පත් කර ගන්නට ඇති බව අපට නිගමනය කල හැකි. එනිසා නොගැඹුරු ජලයේ යාත්‍රා කල හැකි ක්‍රමවේද බිහිවන්නට ඇති අතර දෙරට අතර වෙළඳ සම්බන්ධය සහ සංස්කෘතමය සම්බන්ධය ප්‍රබලව පවත්වා ගන්නට හැකියාව ලැබෙන්නට ඇත. මෙවැනි පරිසරයක් තුල වසර 2500 කට පෙර බුදුන් ජිවමානවම සිටි කාලයේ දී මෙරටට බුදු දහම නොලැබී යන්නට හේතුවක් නොමැත. මිහිඳු හිමියන් වදින්නට පෙර මෙරට බෞද්ධයන් සිටි යැයි අයෙකුට තර්ක කල හැක්කේ එහෙයෙනි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ