පත්මෙ ගේ භූ සංචාරිතය; භූ විද්‍යාඥයෙකුගේ සංචාරක සටහන්
This article was published in Vidusara 09.01.2020
භූ විද්‍යාව හරිම අපූරු විෂය ක්ෂේත්‍රයක්. ලෝකේ තියෙන සුන්දරම, ඒ වාගේම විශ්මිත දේවල් ගැන ඉගෙන ගන්න, දැක බලා ගන්න මේ හින්දා අවස්ථාව ලැබෙනවා. පසුගිය දශක දෙකක පමණ කාලය තුල බොහොම අපූරු අත්දැකීම් ඒ හින්දා මට ලැබුනා. මේ වතාවේ ඉදිරිපත් කරන ලිපි මාලාවෙන් මම ඔයාලට කියන්න හදන්න ශ්‍රී ලංකාවේ එවැනි භූ විද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ඇති තැන් පිළිබඳව. ඒ ගොඩක් තැන් මම ගිහින් තියෙන තැන්. මාගේ ඒ සංචාර වල දී ලත් අත්දැකීම් පමණක් නොවෙයි ඒ හා බැඳුන අපුරු භූ විද්‍යාත්මක රහස් මේ ලිපි වලින් ඉදිරිපත් කරන්නයි බලාපොරොත්තුව. ඔයාලත් ඒ තැන් බලන්න යනවානම් ඒ තැන්වල භූ විද්‍යාත්මක පසුබිම ගැන දැනගෙනම යන එකේ යම් වටිනාකමක් තියේවි. භූ විද්‍යාත්මකව වැදගත් වෙන ස්ථාන නැරඹීමට මේ වෙනකොට ලෝකේ සංචාරක ක්ෂේත්‍රයේ නව ප්‍රවණතාවයක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. ඒක “භූ සංචාරිතය’ (Geo Tourism) කියලා හඳුන්වන්නත් පුළුවන්.
කුඩා දිවයිනක් වෙන ශ්‍රී ලංකවේ වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමිටර 65610 ක් පමණ වෙනවානෙ. සමහරු කියනවා 2004 ආපු සුනාමියට පස්සේ ශ්‍රී ලංකවේ හැඩය වගේම වර්ගඵලයත් වෙනස් වෙලා කියලා. ඒ කොහොම උනත් හැඩය වෙනස් වෙන්නතත් ඒ හින්දාම වර්ගඵලය වෙනස් වෙන්නත් තව කරුණු බලපානවා. නිරන්තරයෙන්ම සිදුවන මුහුදු රළවල බලපෑම ඒ අතුරින් විශේෂයි. මෝසම් සුළං නිසා ඇතිවෙන මුහුදු රළ මගින් සිදුවෙන වෙරළ ඛාදනය, දකුණු සහ නිරිත දිගින් වූ ගොඩබිම අපට අහිමි කරනවා. ඒ වාගේම ඊසාන දිගින් පිහිටි යාපන අර්ධද්වීපයේ වෙරළත් මෙලෙසම ඛාදනය වෙනවා. ඒ ඊසාන දිග මෝසම් සුළං නිසා.
නිරිත සහ ඊසාන දිග මෝසම් සුළං නිසා ඇතිවන “දිගුදුර දියවැල්” (longshore currents) නිසා අලුතින් වෙරළ නිර්මාණය සිදුවෙනවා. අපේ රටේ බටහිර වෙරළ ඔස්සේ දකුණේ සිට උතුරට ඇදී යන මේ දිගුදුර දියවැල් එකතුකරගෙන යන මුහුදු වැලි, බාධකයක් හමුවේ ගොඩ ගැහෙන්නට පටන් ගන්නවා. එහෙම ගොඩ ගැහුන වැලි නිසා තමයි අද වෙනකොට කල්පිටිය වැලිපරය නිර්මාණය වෙලා විශාල ගොඩබිම් කලාපයක් බවට පත් වෙලා තියෙන්න. හලාවත සහ මිගමුව කලපුව පමණක් නොවෙයි, කොළඹ ප්‍රදේශය ගොඩනැගිලා තියෙන්නෙත් මේ ආකාරයේ ක්‍රියාදාමයක ප්‍රතිඵලයක් විදියට. ඒ විතරක් නෙවෙයි ඒ කාලයේ රට අභ්‍යන්තරයේ තිබුන ගංගා වල දායකත්වයත් ලැබිලා තියෙනවා. ගංගා වලින් ගෙනාපු වැලි සහ මැටි (අවසාදිත) වලින් තමයි වැලිපර වලින් වටකෙරුන කලපු පිරවිලා තියෙන්නේ. මුහුදු වෙරළේ ගතික බවත් මෙහිදී යම් දායකත්වයක් ලබලා දීලා තියෙනවා.
ඔබ බූන්දල ජාතික වනෝද්‍යානය බලන්නට ගිහින් ඇති. මුහුද ආසන්නයටම ගියානම් වෙරළ ආසන්නයේ පිහිටි විසල් වැලිකඳු දැක ඇතුවා නිසැකයි. ශ්‍රී ලංකවේ වෙරළෙහි යම් යම් ස්ථාන වල ඇති මෙවැනි වැලිකඳු භූ විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කරන අන්දමට ලෝකයේ ප්‍රමුඛ කාලගුණික විපර්යාසයක් පිළිබිඹු කරනවා. භූ කාලවකවානු අනුව අප මේ ගත කරන්නේ චාතුර්ථ අවධියේ. එය වසර මිලියන 2.5 කට පමණ පෙර ආරම්භ වූ බව භූ විද්‍යාඥයින් ගණනය කරලයි තියෙන්නේ. මේ කාලය තුල විවිධ අවස්ථාවන් වල දී ලෝක කාලගුණයේ පෙරළියන් සිදු වී ඇති බව පෙනී යන දෙයක්. එක් කාලයකදී අධික ශීත සමයන් හමුවන අතර තවත් කලකදී උණුසුම් සමයන් ද ඒ අතර හමුවෙනවා. ශීත සමයන් හැමවිටම ඇතිකරනුයේ වියළි තත්වයන්. උණුසුම් සමයන් වලදී අධික වර්ෂාපතනය සමග තෙතබරිත පරිසරයක් නිර්මාණය කරනවා.
මෑත කාලීනව ඇති වූ ශීත සමය ආරම්භ වන්නේ වසර 115,000 කට පමණ පෙර. ඒ ශීත සමය අවසන් වන්නේ මින් වසර 11,700 කට පමණ පෙර බව පර්යේෂණ සොයාගැනීම් වල සඳහන් වෙනවා. ශීත සමය අවසන් වන්නට හේතුව වන්නේ ලෝකය කරන් උණුසුම් වීම. ඒ පිළිබඳව අපි වෙනම දවසක කතා කරමු. ශීත සමයේ දී මුහුදු මට්ටම පහල යන්නට හේතුවන්නේ සාගර ජලය බොහොමයක් අයිස් බවට පත් වී ග්ලැසියර නිර්මාණය වීමයි. ඒ කොහොම වුනත්, අයිස් යුගයේ දරුණුතම කාලය සටහන් වන්නේ වසර මිලියන 26, 500 කට පමණ පෙරයි. භූ විද්‍යාඥයින් පවසන අන්දමට එකල ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්ව පැවතිලා තියෙන්නේ සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 9 ක පමණ. ගොඩබිම් කලාප වලින් හතරෙන් එකක් පමණම අයිස් වලින් යටවෙලා තමයි තිබිලා තියෙන්නේ. එකල මුහුදු මට්ටම අදට වඩා මීටර 125ක් පමණ පහලින් තමයි පිහිටන්නේ. ඒ කියන්නේ අපේ රට ජුරාසික කාලයේ දී ඉන්දියාවෙන් වෙන් වුනත් නැවත එක් ගොඩබිමක් බවට පත් වෙන්නට ඇති. මේ සම්බන්ධය දෙරටේ ජීවි විශේෂ වල ව්‍යාප්තියට, ඒ කියන්නේ ජාන මුසුවට බොහොම වැදගත්.
ශිත බවේ දරුණු බව ලෝකය වියළි තත්වයෙන් අසීරු කරන්නට ඇති. ඒ නිසාම අධික සුළං නිර්මාණය වීමත් එම කාලයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක්. නිරිත දිගින් හැමූ ඒ සිතල වියළි සුළං වෙරළබඩ නිර්මාණය කරන්නේ වැලි කඳු. ඒ ඔබ අද දකින බූන්දල වැලි කඳු. සුළගින් ගසා ගෙන යන්නට තරම් වූ සැහැල්ලු සියුම් වැල්ලකින් තමයි මේ වැලි කඳු නිර්මාණය වෙලා තියෙන්නේ. දැනට සිදුකර ඇති කාලනිර්ණයන් අනුව මේ වැලි කඳු ගොඩනැගී ඇත්තේ වසර 80,000 කට පමණ පෙර. මෙවැනි වැලි කඳු ඊසාන දිග වෙරළෙත් හමුවෙනවා. නමුත්, කල්පිටිය මුහුදු තීරයේත්, මන්නාරම් දූපතෙත් වැලි කඳු දැකගන්නට පුළුවන්. කොපමණ කාලයකට පෙර මෙම වැලි කඳු නිර්මාණය වුවාදැයි තවම නිශ්චිතව ප්‍රකාශයට පත් වෙලා නැති වුනත් ඒවා බොහෝවිට මෙම අවසන් ශිත සමයේ ඇතිවන්නට ඇතැයි විශ්වාස කල හැකියි. ඔන්න මේ ගමන ඔබත් බූන්දල යනවනං වැලිකඳු බලන්න යන්න අමතක කරන්න එපා. වෙරළබඩ නිර්මිත තවත් බොහෝ භූ නිර්මාණ ගැන අපට අක්තා කරන්න පුළුවන්, ඉදිරියේදී ඒ ගැනත් වරින් වර ඔබට ඉදිරිපත් කරන්න තමයි මගේ අදහස.
ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ