ලොව විශාලම නීල කුරුවින්දය , ශ්‍රී ලංකාවෙන් හමුවේ.

ශ්‍රී ලංකාව මැණික් සඳහා ප්‍රසිද්ධියක් උසුලන්නේ අදක ඊයෙක සිට නොවේ. වසර දහස් ගනනක් සිටම අපට එම වාසනව උදා වී තිබේ. හමුවන මැණික් අතුරින් නිල් මැණික් සඳහා ශ්‍රී ලංකාව ලෝකයේ ඉහල ස්ථානයක් හිමිකරගෙන තිබේ. නිල් මැණික්, කුරුවින්ද ඛණිජ පවුලේ මැණිකක් වන අතර රතු, කහ පුෂ්පරාග, පද්මරාග සහ ගෙවුඩ යන මැණික් ද එම කුලයට අයත් මැණික් වර්ග වේ. මැණික් ලෙස හඳුන්වන්නේ අපූරු පැහැයන්ගෙන් යුක්ත ආලෝකය කදිමට වර්තනය කරන විවිධ ඛණිජ වර්ගයි.  

මෑතක දී රත්නපුරයෙන් හමු වූ දැවැන්ත නිල් මැණික ශ්‍රී ලංකව නැවතත් ලෝපුරා ප්‍රසිද්ධියට පත්කරන්නට සමත් විය. කිලෝග්‍රෑම් 510 ක් පමණ බරැති මේ මැණික දැනට ලොව වාර්තා වී ඇති විශාලම මැණික බව පවසයි. මැණික් වර්ග තක්සේරු කරන්නේ කැරට් නම් ඒකකය භාවිතයෙනි. කැරට් එකක් යනු ග්‍රෑම් 0.2 කි. ඒ අනුව මෙම මැණිකේ කැරට් මිලියන 2.55 පමණ ඇති බව පෙනී යයි.

මෙම මැණික සියැසින් දක්නට නොලැබුන ද වාර්තා වූ චායාරුපවලට අනුව පෙනී යන කාරණාව වන්නේ මෙම මැණික තනි ස්ඵටිකයක් නොව ස්ඵටික සමූහයක් එකතුවක් බවයි. එනම් ස්ඵටික සමුච්චයක් බවයි. මැණික බිහිවීමේ දී ඇති වූ භූ අභ්‍යන්තරික පාරිසරික තත්වයන් මත එලෙස ස්ඵටික සමුච්චයක් නිර්මාණය වන්නට ඇති බව පෙනී යයි, කදිමට නිර්මාණය වූ අපූරු ස්ඵටික සමුහයක් එහි ඇති බව අධ්‍යනය කරන ලද චායරුප වලින් හොඳින් පැහැදිලි වේ. ස්ඵටිකවල ප්‍රමාණය අසන්න වශයෙන් අඟල් දෙකක සිට ඉතා කුඩා ප්‍රමාණ දක්වා බොහෝ සේ වෙනස් බව ද පැහැදිලි වන කාරණයකි.

කුරුවින්ද කුලයේ මැණික් වල රසායනික සංයුතිය වන්නේ ඇලුමිනියම් ඔක්සයිඩ් ය. පාෂාණ නිර්මාණය වීමේ දී එක් ස්ථානයක පමණක් මෙම රසායනය තනි වීමෙන් මෙවන් වූ කුරුවින්ද මැණික් ඛණිජ බිහි වේ. පාරදෘශ්‍යබාවය ද සමගින් නිල් පැහැය ලැබීමෙන් එයට මැණිකක් ලෙස ඉතා හොඳ වටිනාකමක් ලැබී තිබේ. මැණික් ගතිගුණ නොමැතිවිට අපට ලැබෙන්නේ වටිනාකමකින් තොර කුරුවින්ද ස්ඵටික වේ. ඒවා බොහෝ විට මළමැණික් ලෙස සාමාන්‍යය ව්‍යවහාරයේ පවසයි.

නිල්, රතු, කහ ඇතුළු මෙම මැණික් ඛණිජ කුලයේ ප්‍රධාන රසායනය ඉහත පැවසු පරිදි ඇලුමිනියම් ඔක්සයිඩය වුවද පැහැය ගෙන එන්නේ මේවා තුල ඇති විවිධ ලෝහ අපද්‍රව්‍යය යි. නිල් මැණික් සඳහා වැදගත් වන එවැනි අපද්‍රව්‍යය දෙකකි. ඒ ටයිටේනියම් සහ යකඩ නම් වූ ලෝහ අයනයි. මේ අයන දෙක එකෙනෙක මිශ්‍ර වීමෙන් නිල් පැහැය බිහි වේ. එලෙස නොවූ විට බිහිවන්නේ ගෙවුඩ නම් මැණික් වර්ගයයි. මෙම මැණික් තුල ටයිටේනියම් හමුවන්නේ රුටයිල් ඛණිජ ස්ඵටික ලෙසයි. මේවා ඉඳිකටු වැනි ඉතා සියුම් ස්ඵටික වේ. මෙම ඛණිජය පිහිටන රටාව කුරුවින්ද මැණික් වල තාරුකා රටා ඇතිකරන්නට සමත්වේ. බොහෝවිට එය හඳුන්වන්නේ “නුල” යනුවෙනි. නුල් හය, හතර දෙක සහ එකක් ඇති මැණික් හමුවේ.

හමුවී ඇති මැණික ද්විතියික තන්පතුවකින් ලැබුන මැණිකක් බව පෙනී යයි. නමුත් මෙය බිහිවන්නට ඇත්තේ මැණික් පොකට්ටුවක් එසේත් නැතිනම් ගෙඩි ඉල්ලමක් ලෙස බව තවදුරටත් අතීත තොරතුරු විග්‍රහ කිරීමේ දී පෙනීයන කාරණාවයි. ගෙඩි ඉල්ලම් යනු ප්‍රථමික තැන්පතු වේ. එලෙස ඇති වූ ගෙඩි ඉල්ලම පසුව එය හටගත් පාෂාණය ජීර්ණයට ලක් වීමෙන් ස්ථානීය පාංශු ස්තරයට එක්වී අනතුරුව ඛාදනය සහ ගංගා මගින් පරිවහනය වී රත්නපුර ද්‍රෝණියේ තැන්පත්වන්නට ඇත. බොහොමයක් මැණික් එලෙස තැන්පත් වූ දිවිතියික තැන්පතු වේ.

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

තුර්කි භූ කම්පා ඛේදවාචකය

තුර්කිය සහ සිරියාව ආසන්නයේ සිදු වූ දරුණු භූ කම්පා ආපදාව නැවත ලෝකයේ අවධානය භූ කම්පා වෙත යොමු කරන්නට හේතු විය. බොහෝ තාක්ෂණික දියුණු වීම් තිබුනත් භූ කම්පා සිදුවන නිශ්චිත වේලාවක් ගැන පැවසීම අතිශය අපහසු බව ප්‍රත්‍යක්ෂ කල මෙය කදිම අවසථාවක් විය. ජිවිත හානි සංඛ්‍යාව 29000 ක් දක්වා ඉහල නංවන්නට සමත් වූ මෙම භූ කම්පාව මෑත කාලීනව සිදු වූ දරුණු භූ කම්පාවක් බව පැවසිය යුතුය. මෙම භූ කම්පාව ඇතිකරන්න හේතු වූ භූ විද්‍යාත්මක පසුබිම සලකා බැලූ විට පැහැදිලි වන්නේ භූ තල ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් හටගත්තක් බවයි. මේ පිළිබඳව පැහැදිලි කිරීමේදී භූ තල සහ භූ තල ක්‍රියාකාරිත්වය ගැන දැන ගැනීම වැදගත් වේ.

අතිශය ගතික පෘථිවි පිටත ආවරණය වන කබොල සහ එයට වහාම පහලින් පිහිටන ප්‍රාවරණයේ ඉහල කොටසත් සම්බන්ධ වීමෙන් ශිලා ගෝලය සකස්වන අතර එය භූ තල ලෙස හඳුන්වා දිය හැක. ශිලා ගෝලයට වහාම පහලින් වූ ලෝපතරල ගෝලය අර්ධ ද්‍රව තත්වයේ පවතින ද්‍රවමය පාෂාණ වන ලෝපතරලයෙන් යුක්ත වන අතර එහි ඇතිවන සංවහන ධාරා ඉහලින් වූ භූ තල චලනය කරන්නට හේතු වේ.. මෙම චලන තෙවර්ගයකි. භූ තල එකිනෙකින් ඉවතට සිදුවන චලන, එකිනෙක වෙතට සිදුවන චලන සහ එකිනෙක ඇතිල්ලෙමින් සිදුවන චලන යි. අවසාන දෙවර්ගය නිසා දරුණු භූ කම්පා හට ගැනීමට හේතු වේ.

භූ කම්පා ඛේදවාචකය සිදු වූ මෙම තුර්කි රාජ්‍යය පිහිටන්නේ ඇනටෝලියා නම් භූ තලයේ වන අතර එය උතුරින් යුරේශියා භූ තලයට සහ දකුණින් අප්‍රිකානු සහ අරාබියානු භූ තලයට සම්බන්ධව පවතී. අප්‍රිකානු භූ තලය දකුණට චලනය වුවත් අරාබියානු භූ තලය උතුරට තල්ලු වීම නිසා මේ අතර වූ ඇනටෝලියා භූ තලය දැවැන්ත යුරේශීයානු භූ තලයට  හිර වීම සිදු වේ. එනිසා ඇතිවන තෙරපීම මෙම භූ තලය විකෘත කරන්නට හේතු වේ. ඒ කෙසේ වෙතත් ඇනටෝලියා භූ තලය සහ යුරේශියානු භූ තලය වෙන්කරන උතුරු ඇනටෝලියානු විබේධය සහ නැගෙනහිරින් පිහිටන නැගෙනහිර ඇනටෝලියානු විබේධය හරහා මෙම තරපුම නිසා ඇතිවන පීඩනය වරින් වර මුදා හැරීම මෙවන් භූ කම්පා ඇතිවීමට හේතු වේ.

මෙවර සිදු වූ භූ කම්පාව හටගෙන ඇත්තේ මෙම නැගෙනහිර ඇනටෝලියා විබේධය ආසන්නයේ වන අතර මෙම විබේධය පිහිටා ඇති ආකාරය අනුව අරාබියානු භූ තලය මෙම විබේධය හරහා ඇතිල්ලෙමින් උතුරට තල්ලු වීම දැකිය හැක. මෙම විබේධය හරහා වූ පාෂාණ කලාප අතර ඇතිවන දැඩි ඝර්ෂණය චලනය වලකන අතර අරාබියානු භූ තල මගින් ලබා දෙන තල්ලුව මෙම ඝර්ෂණය ඉක්මවා යන කල්හි අරාබියානු භූ තලය ඇනටෝලියා භූ තලයේ ඇතිල්ලෙමින් ඉහලට තල්ලු වේ.  රික්ටර් පරිමාණයේ ඒකක 7.8 ක් වූ පළමු ප්‍රභල භූ කම්පාව මෙන්ම ඒකක 7.5 ක් වූ දෙවන ප්‍රභල භූ කම්පාව සිදුවන්නේ ද මෙම නැගෙනහිර ඇනටෝලියාණු විබේධය ආසන්නයේය. අරාබියානු භූ තලය මත සිරියාව පිහිටන නිසා සිරියාව ද භූ කම්පා බලපෑමට ලක් වන බව ඉතා පැහැදිලිය.

ඇමෙරිකානු භූ භූ විද්‍යා සංගමය පවසන පරිදි පෙබරිවාරි මස තුන්වන දා සිට දරුණු ආපදාව සිදුවන තෙක් ද එයට පසුව ද  ඒකක 4 ට වඩා වැඩි භූ කම්පා 100 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සිදු වූ බව වාර්තා වි ඇත. බොහෝවිට දරුණු භූ කම්පාවක් සිදුවන අවස්ථාවකට පළමු “පෙර භූ කම්පා” රාශියක් සිදු වීමේ සම්භාවිතාවයක් ඇති අතර “පසු භූ කම්පා” ද සිදුවන බව මෙමගින් ඉතා හොඳින් පැහැදිලි වේ. භූ කම්පා අධ්‍යන විද්වතුන් පවසන ආකාරයට මෙවැනි පෙර සහ පසු භූ කම්පා සිදු වූවද විද්‍යව සහ තාක්ෂණය දියුණු වූවද (ප්‍රභල) භූ කමපාවක් සිදුවන වෙලාව නිර්ණය කිරීම අතිශය අපහසු බවයි.