ඉපැරණි පෙරදිග වේදය :
උම්මග්ග ජාතකය ඇසුරෙන්.
ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ,
සාරගර්භය
අප සතු සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථ අතීත
ජනයාගේ සහ එම සමාජයේ දැනුම් පද්ධතිය විග්‍රහ කිරීමට යොදාගත හැකි අපුරු මාධ්‍යයකි.
උම්මග්ග ජාතකය ඇසුරෙන් සිදුකරන ලද මෙම විග්‍රහය කේන්ද්‍ර වන්නේ අතීත ජනයාගේ විද්‍යත්මක
දැනුම කෙරෙහිය. මෙහි සඳහන් වන විවිධ භාවිතයන් සඳහා පාරිසරික විද්‍යා දැනුම, භෞතික විද්‍යාත්මක
දැනුම, සත්ත්ව විද්‍යාත්මක දැනුම, ශාක විද්‍යත්මක දැනුම භූ විද්‍යාත්මක දැනුම මෙන්ම
විවිධ කර්මාන්ත පිලිබඳ දැනුම ද ඉතා කදිම තාර්කික පදනමක සිට යොදා ගෙන ඇති බව පැහැදිලි
වේ. මෙම පෙරදිග විද්‍යා දැනුම අද භාවිතා වන බටහිර දැනුම හා සංසංදනයෙන් අපට ඉතා හොඳින්
අවබෝධ කරගත හැකි බව පෙන්නුම් කෙර්. මෙම පර්යේෂණ පත්‍රිකාව එලෙස සිදුකරන ලද විග්‍රහයක
ප්‍රතිඵල ගෙන එයි.
හැඳින්වීම
පැරණි සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථ තුලින් ලබාගත හැක්කේ
සාහිත්‍යමය රසය පමණක් නොව අතීත ජනයාගේ සංස්කෘතික, ආර්ථික සහ සමාජීය පසුබිම ද, ඉන් ඔබ්බට විමර්ශනය කරන්නෙකුට නවීන වේදය හා ගැලපෙන ඉපැරණි වේද කරුණු රාශියක්
ග්‍රහණය කර ගත හැකි වේ (Savithri, 1988; Kak, 1997). එමගින් අතීත ජනයා තුල තිබූ පරිසරයේ භෞතික
ගුණාංග පිළිබඳ උත්කෘෂට ඥානය කදිමට අධ්‍යනය කල හැකි වේ. ඉතා අපූරුවට විග්‍රහ කර ඇති
එවැනි කරුණු අදාළ නවීන විද්‍යාත්මක විෂය පථයන් තුල සැරිසරන ප්‍රවීණයකුට ඒවා අවබෝධ කර
ගැනීම එතරම් අසීරු කාරියක් නොවනු ඇත.
මෙවන් වූ සාහිත්‍ය කෘති අතර, බෞද්ධ ජාතක
කතා වලට හිමිවන්නේ අග්‍රගන්‍ය ස්ථානයක් බව අප හොඳින්ම දනී. වණ්ණුපත ජාතකය අපට පෙන්වා
දෙන්නේ අතීත ජනයා තුල තිබු “දුරස්ථ සංවේදක ක්‍රමවේද”
(Remote
Sensing Techniques) පිළිබඳව තිබු දැනුමයි. කාන්තාරයේ, මතුපිට
ජලය නොමැති පරිසරයක භූ ගත ජලය (Groundwater)
සොයාගැනීම සඳහා ඊ තණ පඳුරු යොදාගැනීම එක් නිදසුනකි. මෙය ලිඛිත ඉතිහාසය තුල නවීන විද්‍යාවේ
අද භාවිතාවන දුරස්ථ සංවේදක ක්‍රමවේද පිලිබඳ වාර්තා වන පළමු අවසථාව ද විය හැක.
බෞද්ධ ජාතක කතාවන්හි දිගම ජාතක කතාව වන
උම්මග්ග ජාතකය මෙහි දී වඩා වැදගත් වන්නේ එවන් වේද (විද්‍යාත්මක) කරුණු රාශියක් එතුල
ගොනු වී ඇති බැවිනි. නවීන විද්‍යාව සිත්හි තබා මෙම ග්‍රන්ථය අධ්‍යනය කරන්නෙකුට සියුම්
ලෙස ගොතා ඇති පැරණි වේද කරුණු සහ ක්‍රමවේද විග්‍රහ කල හැකි වේ. මෙම පර්යේෂණ පත්‍රිකා
අරමුණ වන්නේ උම්මග්ග ජාතකය ඇසුරෙන් අතීත ජනයා සතුව තිබු පැරණි වේද
(විද්‍යා) ඥානය සහ දැනුම නවීන විද්‍යත්මක විමර්ශනයකට භාජනය කර ඉදිරිපත්
කිරීමයි.
පර්යේෂණ සම්පත් සහ ක්‍රමවේදය
මෙහි දී ප්‍රධාන පර්යේෂණ සම්පත වන්නේ බෞද්ධ
ග්‍රන්ථයක් වන උම්මග්ග ජාතක කතා පොතයි. මේ සඳහා සිංහලෙන් ලියන ලද 1978 වසරේ දී පලකරන
ලද උම්මග්ග ජාතක කතා ග්‍රන්ථය පරිශීලනය කරන ලද අතර ඒවායේ හමුවන පැරණි වේද කරුණු සහ
ක්‍රමවේද නවීන විද්‍යත්මක කරුණු හා ගලපමින් විමර්ෂණය කිරීම පර්යේෂණ ක්‍රමවේදය විය.
පසුබිම
දීර්ඝතම ජාතක කතා ග්‍රන්ථය වන උම්මග්ග ජාතකයේ
නාමකරණය සනිටුහන් කරන්නේ භූ ගත උමගක් (Underground tunnel)
පිළිබඳව කතා බහට ලක් කෙරන බවයි. නමුත් මේ සඳහා දීර්ඝ ප්‍රවේශයක් ලබා
ගන්නා අතර එම ප්‍රවේශය තුල විස්තර කෙරෙන්නේ ජාතක කතාවේ ප්‍රධාන චරිතය වන මහෞෂධ බෝසතුන්
ගේ විශිෂ්ට ඥානය පිළිබඳවයි. නුවණැති බෝසතුන් ගේ ඉපදීමේ පටන් කතා බහට ලක් කෙරෙන්නේ ඔහුගේ
ගැටළු විසඳීමේ දක්ෂතාවයයි. ඉන්පසුව එතුමන්ගේ තරුණ අවධියේ බෝසත් ක්‍රියාකාරකම් සමග රාජ්‍ය
පාලන තන්ත්‍රයට ලබා දෙන්නා වූ උත්කෘෂ්ට උපදේශනයත් ආරක්ෂාවත් මෙම ජාතකයේ ඉතා හොඳින්
පැහැදිලි කරයි. අවසානයේ දී තමාගේ රාජ්‍යය බේරා
ගන්නට බෝසතුන් යොදා ගන්නා අවස්ථානුකුල උපාය මාර්ග සාර්ථකව යන්නේය. මෙතුලින් ඉතා කදිමට
ගම්‍ය වන්නේ බෝසතුන්ගේ සහජ ඥානය පමණක් නොවේ. එතුලින් ගොඩනැගුන නොපමාව, තැනට සුදුසු
නුවණ, උපාය උපක්‍රම භාවිතය, උතුම් මිනිස් ගුණාංග සහ පාරිසරික සාක්ෂරතාවය ද වේ. මේ ග්‍රන්ථයෙහි
තවදුරටත් සඳහන් වන්නේ මේ කතා සමුච්චය තිලෝගුරු බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී මුඛයෙන්ම
දේශනා කරන ලද්දක් බවයි. ඒ ආසන්න වශයෙන් වසර දෙදහස් පන්සිය පනහකට පමණ පෙරය.
ග්‍රන්ථයෙන් හෙළිවන ඉපැරණි
වේද කරුණු
මහෞෂධ පණ්ඩිතයන්ගේ ඥානය පසක් කරනා කුඩාකල
විසඳු ප්‍රශ්නාවලියේ එන පළමු ප්‍රශ්නය වන මාංශ ප්‍රශ්නයෙන් විග්‍රහ කරන්නේ ආලෝකයේ හැසිරීම
ගැන ඇති දැනුම පිලිබදවයි. සැමවිටම ආලෝකය ගමන් කරන්නේ රේඛීයව යි (Waldman, 1983). එලෙස ගමන් කරන ආලෝකය පාරාන්ධ
(opaque) වස්තුවක් හා ගැටුන කල ඉන් ඔබ්බට ආලෝකය ගමන් නොකරයි.
නමුත් අදාළ වස්තුවේ මායිම හරහා ගමන් කරන ආලෝක කිරණ වස්තුවේ හැඩයට සෙවනැල්ලක් (shadow/umbra)
හෙවත් අඳුරු ප්‍රදේශයක් සනිටුහන් කරයි (Voutsinos,
2002). රේඛීය ආලෝකය පතිතවන කෝණය අනුව සෙවනැල්ලේ හැඩය විකෘත විය හැකි වුව ද
එමගින් පිළිබිඹු වන්නා වූ මූලික හැඩය හඳුනාගැනීම එතරම් අපහසු නොවේ. එමෙන්ම වස්තුව චලනය
වුව ද හැඩය එසේම පවත්වාගන්නේ අදාල වස්තුවේ චලිතයට සමාන වේගයකිනි. එනිසා කුරුල්ලාගේ
චලනය යමෙකුට සෙවනැල්ල අධ්‍යනය කිරීමෙන් පමණක්ම අවබෝධ කරගත හැකිය. චලනය වන සෙවනැල්ල
පසු පස හඹා යාම මගින් සහ ගෝෂා කිරීමෙන් කුරුල්ලා වික්ෂිප්ත කරන්නේ බය වූ කුරුල්ලාට
මස් වැදැල්ල අත්හරින්නට පොළඹවමිනි. එමගින් මහෞෂධ කුමරුවෝ ඒ අභියෝගය අපූරුවට ජය ගනී.
සුවඳ විලවුන් කර්මාන්තය අද ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රචලිතව
තිබේ. නමුත් මේ කර්මාන්තය වසර තුන්දහසකට පමණ පෙර පුරාණ ඉන්දියාවේ පැතිරී තිබුන බව මේ
වන විට අනාවරණය වි තිබේ (Sharma and Wahad, 2010). ඉන්දියාවේ පමණක් නොව මේ කර්මාන්තය වසර පන්දහසකට පමණ පෙර සිට මිසරයේ සහ
මෙසපොතේමියානු ශිෂ්ටාචාරවල පවා ජනප්‍රිය වූ කර්මාන්තයකි (Paul,
2000; Fadel, 2020). සුවඳ විලවුන් යනු සුගධයක්
ගෙන දෙන්නා වූ වාෂ්පශීලී කාබනික රසායනික තෙලක් වන අතර මේවා හයවන සියවස පමණ වනතෙක් නිෂ්පාදනය කරන
ලද්දේ සොබාවික ද්‍රව්‍යය වලිනි (Salvador-Carreno and
Chisvert, 2005; Chisvert et al., 2019). විවිධ පුෂ්පයන්ගෙන්
පමණක් නොව සුවඳ දෙන්නා වූ විවිධ ශාක වර්ග සහ සතුන් ද මේ සඳහා භාවිතා කර ඇත. එම ක්‍රමවේද
අඩුවැඩි වශයෙන් වර්තමානයේදී ද භාවිතා කරයි. සුවඳ විලවුන් කර්මාන්තය වසර තුන්දහසකට පමණ
පෙර ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරයේ ජනප්‍රිය වූ කර්මාන්තයක් බවට තවදුරටත් එය තහවුරු වන්නේ
උම්මග්ග ජාතකයේ “ග්‍රන්ථි ප්‍රශ්නය” සැලකීමේ දී ය. “පුවඟු මලෙන්” උකහාගත් සුවඳක් ගැන
මෙහිදී සඳහන් වන අතර පොතෙහි සූචියේ එය දක්වන්නේ “ගස් රුක් මල්” බවයි. එය බොහෝ විට නිවර්තන
වන්නන්තර වල හමුවන්නා වූ රුක් අත්තන (Horsfieldia
sp)
ශාකය වීමට බොහෝ දුරට ඉඩ තිබේ. මෙරට ද එවැනි රුක් අත්තන ශාක
තෙත් කලාපයේ හමුවන අතර ඒවායේ පුෂ්පයන් මන්මත් කරනා අධික සුගන්ධයක් පිට කරයි. ඒ වාගේම,
මල්වල සුවඳ ඇතිකරන ද්‍රව්‍යය හෙවත් සුවිශේෂී වාෂ්පශීලී කාබනික රසායනයන් උකහා ගැනීම
සඳහා ඇල්කොහොල නම් වූ කාබනික ද්‍රාවකය භාවිතා කල බවට ද මෙය කදිම සාක්ෂියක් වන්නේය (Ikenberry,
2021). ඇල්කොහොල නිෂ්පාදනය ද මෙකල තිබු තවත් කර්මාන්තයක්
බව එමගින් ගම්‍ය වේ. එපමණක් නොව, එකල ඇත්තන්ගේ, සුවඳ උකහා ගත හැකි සුවිශේෂී ශාක
පිලිබඳ දැනුම ද මෙමගින් තහවුරු වේ. එමෙන්ම, විවිධ සුගන්ධවත් කාබනික රසායනයන් සම්මිශ්‍රණයෙන්
වඩා සුවඳවත් ප්‍රභල සුගන්ධකාරක නිපැදවිය හැකි බව ද පැරැන්නන් දැන සිටි බවට මෙමගින්
හොඳින් අනාවරණය වේ. මෙහි සඳහන් “සර්වසංහාරක” සුවඳ සම්මිශ්‍රිත සුවඳක් බවත් එය භාවිතා
කරන්නේ පොහොසතුන් හෝ සමාජයේ ඉහල පැලන්තීන් පමණක් බවත් තවදුරටත් මෙමගින් පැහැදිලි වේ.
මෙම සුගන්ධවත් වාෂ්පශීලී කාබනික රසායනික තෛලයන්ගේ සුපැහැදිලි වෙනස පෙන්වා එම ගැටළුව
මහෞෂධයන් විසින් කදිමට විසඳයි.
කපු නූලෙන් නිමැයෙන ඇඳුම් එකල සුලභ බවක්
සූත්‍ර ප්‍රශ්නය විග්‍රහ කිරීමේ දී හෙළි වේ. ඒ වාගේම මෙම විස්තර කෙරන සමාජය ඉන්දියාවේ
උණුසුම් දේශගුණයක් සහිත ප්‍රදේශයක පිහිටි බව ද එමගින් තව දුරටත් පැහැදිලි වේ. එනිසාම
පාරිසරික දුෂ්කරතාවයක් වන නිවර්තන කලාපීය අධික උණුසුම සමනය කරගැනීම සඳහා වඩා උචිත වන්නේ
සෙලියුලෝස් වලින් සමන්විත කපු රෙදි (Houser,
2015) බව ඔවුන් හොඳින් දැන සිටි බව පෙනී යයි.
ධවල පැහැති කපු නූල එහි බර මෙන් විසි තිස් ගුණයක ජලය උරා ගත හැකි බවත් ඝර්ෂණයට සහ තාපයට
හොදින් ඔරොත්තු දෙන බවත් නවතම පර්යේෂණ වලින් හෙළි වි ඇත (Ravandi and Valizadeh, 2011).
ධවල පැහැය ආලෝක කිරණ උරා නොගන්නා නිසා රත් වන්නේ සුළු වශයෙනි
(Daziel,
2018). එනිසා නිවර්තන කලාපයේ උණුසුම පහකර ගැනීම සඳහා සුදුසු ඇදුම් නිර්මාණයට
කපු නූල කදිම අමුද්‍රව්‍යයකි. ඒ වාගේම කපු කර්මාන්තයේ නියැලෙන්නන් ගේ ප්‍රායෝගික දැනුම
ද මෙහි දී විමර්ශනයට භාජනය වෙයි. කපු ඇටය නම් ඉතා කුඩාය. එය න්‍යෂ්ටිය ලෙස ගෙන කපු
නූල් බෝල සැකසිය නොහැක. ඒ සඳහා තරමක් විශාල න්‍යෂ්ටියක් අවැසි වේ. තිඹිරි බිජුව ඒ සඳහා
යෝග්‍ය වේ. මෙම කරුණු නොවැදගත් යැයි අයෙකුට සිතෙන්නට හැකි මුත් මෙවැනි සියුම් කරුණු
විද්‍යාත්මක තර්කණයේදී ඉතා වැදගත් බව ඔබට වැටහේවි. මේ ප්‍රයෝගික විද්‍යාත්මක සත්‍ය
දන්නා මහෞෂධයන් විසින් සූත්‍ර ප්‍රශ්නය විසදන්නේ සැවොම විමතියට පත් කරමින්.
ශාක වැඩෙන්නේ මුල සිට අගටයි. එනිසාම යම්
ශාකයක මුල කොටසේ ඇතිවන සෛලවල ස්වරුපය ශාකය වර්ධනය වත්ම ක්‍රමයෙන් වෙනස් වේ. ජලය සහ
ඛණිජ ලවණ ප්‍රවාහනය කරන්නා වූ ෆ්ලොයම් නම් වූ සෙලියුලෝස් වලින් නිර්මිත නාල තුල කාලය
ගතවත්ම ලිග්නින් වැනි විවිධ කාබනික රසායනයන් තැන්පත් වීමෙන් ඝනකම් වේ (Hatfield,
2001). එය ශාකයේ මුල භාගයේ බර වැඩි කරන්නට
හේතු වේ. එම සාපේක්ෂ බර වැඩිවීම ගසේ ශාඛා සඳහා ද වලංගු වේ. ඒවාගේම ඕනෑම ශාකයක මුල මහතය
අග හීනිය. එමගින් මුල මද අග හඳුනගත හැකිය. නමුත් මුල සහ අගෙහි විෂ්කම්භය කෘත්‍රිමව
සමාන කරන ලද්දේ නම් එය දැකීමෙන් පමණක් හඳුනාගත නොහැක. නමුත් මුල භාගයේ සහ අග භාගයේ
බරෙහි වෙනස ඒ ආකාරයෙන්ම පවතී. මේ සිද්ධාන්තය දන්නා අයෙක් වෙත්නම් එය පහසුවෙන් හඳුනගත
හැක්කේමය. බෝසතුන් දණ්ඩක ප්‍රශ්ණයේ කිහිරි දන්ඩේ මුල අග තෝරන්නේ මෙම උද්භිද විද්‍යත්මක
සත්‍යය ඇසුරු කර ගෙනය.
මානව හිස්කබල වැසුණු සිවියෙන් සහ මාංශයෙන්
පිරි විට එයට අපූරු පෙනුමක් ගෙන එන්නේය. එමගින් ස්ත්‍රී පුරුෂභාවය හඳුනගත හැකිය. නමුත්
හිස්කබල පමණක් ඇතිවිට මේ වෙනස හඳුනාගත හැක්කේ කෙසේද ? ඒ සඳහා ස්ත්‍රී සහ පුරුෂ හිස්
කබලෙහි ඇති සූක්ෂම රූපණ වෙනස්කම් පිලිබඳ මනා දැනුමක් තිබිය යුතුය. එය දැනගත හැක්කේ
මෙවැනි දේ පිලිබඳ මානව කායික විද්‍යත්මක (anatomy)
හැදෑරීමක් කල අයෙකුට පමණි (Biel, 1997). මානව හිස්කබල නිර්මාණය වන්නේ අස්ථි 22
කිනි
(Anderson
et al, 2021; Inoue et al, 1992). මේවා එකිනෙක සම්බන්ධ
වන්නේ සීවනී නොහොත් සිඛනි මගිනි. මානව හිස්කබලේ ඉදිරියේ නළල නිර්මාණය කරන ලලාටස්ථිය
සහ හිස් කබලේ දෙපැති නිමවන පාර්ශ්වික කපාලස්ථි සම්බන්ධවන මෙම සිඛනිය ඇතිතැන පුරුෂයන්ගේ
ඉදිමුණු ස්වරුපයක් (වටකුරු ස්වරූපයක්) ඇති අතර ස්ත්‍රීන්ගේ එතැන වක්ව (අවතල ස්වරූපයක්)
යන්නේය (Inoue et al, 1992; North Carolina State University, 2012). තවත් එවැනි වෙනස්කම් ගණනාවක් හඳුනාගත හැකිය. මේ වෙනස්කම් දන්නා මහෞෂධ
පණ්ඩිතයෝ වේදේහ රජ විසින් එවන ලද හිස් කබල් ස්ත්‍රී පුරුෂ ලෙස වෙන් වෙන්ව හඳුනා ගන්නට
සමත් වෙති.
වර්තමානයේ පමණක් නොව අතීතයේ පවා මිනිසාට
නිතරම ගැටෙන්නා වූ දේ ගැන අවධානය වැඩිය. එනිසා ඒ ඒ විෂය පිලිබඳ යම් හැදෑරීමක් කරන්නට
ඒ කැමැත්තෝ උත්සුක වෙති. විශේෂයෙන්ම උරගයන්ගේ චර්යා අධ්‍යනය (Herpetology) මිනිසාට සමීප වන්නේ ඔවුන්ගෙන් සිදුවන අතුරු ආන්තරා පමණක් නිසා නොව විටෙක
ඔවුන් පූජනීයත්වයෙන් පවා සලකන ලබනු බැවිනි (Lange, 2019). මේ අතර ඉන්දියානු මානව සමාජයේ නාගයන්හට හිමිවන්නේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි (Lange,
2019). මෙරට පවා සමාජයේ එක්තරා මිනිස් කුලයක් සර්ප දමනය සඳහා දක්ෂකම් දැක්වූවෝ
ද වෙති. මෙම නගයින්ගේ ස්ත්‍රී පුරුෂ බාවය හඳුනාගැනීම සඳහා ශරීරයේ විවිධ ලක්ෂණ
උපයෝගී කරගනී. නාගයාගේ පෙනයේ (hood) ඇති ලක්ෂණ ඒ අතර ප්‍රමුඛ වෙයි. “ප”යන්නේ හැඩය සපුරා
ඇත්තේ නාගයන්ගේ වන අතර නාගිනියන්ගේ “ප”යන්න සපුරා දක්නට නොමැත (Whiteker ad Captain, 2008; Reznikova, 2021). එවැනි වූ තවත් ලක්ෂණ කිහිපයක් උපයෝගී කරගෙන (Silva
and Jinasena, 2009) මහෞෂධයන් නාගයන්ගේ ස්ත්‍රී
පුරුෂභාවය හඳුනා ගන්නට සමත් වන්නේ නැවත වතාවක්
වේදේහ රජු පුදුමයට පත් කරමිනි.
පාරිසරික අධ්‍යනයේ වැදගත්කම විදහා දක්වන
මීළඟ කතාංගය වන්නේ මාණික්‍ය ප්‍රශ්ණයයි. ඉතා කුඩා වුව කුහුඹුවන්ගේ චර්යාවන් කොතරම්
වැදගත් ද යන්න ඒ පිළිබඳව හොඳින් අධ්‍යනය කරන්නෙකුට හැර අනෙකුකට තේරුම් යන්නේ නැත (Sheng
et al., 2020; Zhou, 2012).
මේ කුහුඹු සතුන්ගේ පැණි රසට ඇති කැමැත්ත තම වාසියට හරවා ගන්නට මහෞෂධ පඬිතුමන් සමත්වන්නේ
අප සැවොම පුදුමයට පත් කරමින්. කුහුඹුවන් රස සංවේදනයේ අති දක්ෂයෝ වෙති. නවතම විද්‍යා
පර්යේෂණ වලට අනුව ඔවුන් සතුව රසය සහ ගඳ සුවඳ හඳුනාගත හැකි රස සංවේදක 400 ක් පමණ ඇති
බව සොයාගෙන ඇත (Zhou, 2012; Kent
and Robertson, 2009). ඒ වාගේම සීනි සහිත ආහාර
කෙරෙහි ඔවුන් වැඩි කැමැත්තක් දක්වන්නේ ඔවුන්ගේ ජිවය පවත්වාගෙන යාමට මෙන්ම කුහුඹු කොළනියේ
සමායෝජනය සඳහා එය බෙහෙවින්ම උපකාරී වන බැවිනි (Kay
et al., 2014). එනිසා බොහෝ දුරක ඇති
සීනිමය ආහාර හඳුනාගැනීම, ස්ථානය නිශ්චය කිරීම සහ සොයා යෑම කුහුඹුවන් සතු සුවිශේෂී ගුණයකි.
ඒ වාගේම කුහුඹුවන්ගේ සාමූහිකත්වය ද ඔවුන් සතු අපූරු ගුණයකි. අනුබුදු මිහිඳු මහරහතන්
වහන්සේ ශ්‍රී ලංකාවට වැඩම කරන ලද්දේ මිහින්තලයට යි. ඒ සිහිවනු පිණිස මිහින්තලා සෑයේ
තැන්පත්ව ඇත්තේ සක් දෙවිඳුන් විසින් කුස රජුන්ට තෑගි කරන ලද අෂ්ඨවංක මාණික්‍යය යි.
අෂ්ඨවංක මාණික්‍යයේ විශේෂත්වය වන්නේ එය පබළුවක් ලෙස පැළඳීම පිණිස මැණික හරහා විදීමෙන්
නූලක් යැවීමට තනන ලද කුහරයක් සහිත වීමත් එම කුහරය අට තැනකින් වක් වීමත් ය. එයට පෙර කෙලෙසක හෝ වේදේහයන් සතුව පවතින මේ අෂ්ඨවංක
මැණික් පබළුවේ හුය (නූල) දිරායාම මහෞෂධයන්හට තවත් අභියෝගයක් වන්නේය. නව හුයක් වකඅට
තුලින් රිංගවීම නම් මෙලොව වෙසෙන සාමාන්‍ය මිනිසෙකුට කල හැක්කක් නොවේ. එනිසා කුහුබුවන්ගේ
චර්යාව හොඳින් අවබෝධ කරගෙන ඇති මහෞෂධයන් ඒ සඳහා කුහුඹුවන්ගේ රස සංවේදන හැකියාව ද සාමූහිකත්ව
ගුණය ද ක්‍රියාවේ යොදවා අභියෝගය ජය ගන්නේ වකඅට තුලින් නූල යවා මැණික් පබළුව පැළඳීමට
හැකි ලෙස ස්ථාපනය කරමිනි.
ඇඹුල බිජුවට නම් අප හොඳින් දන්නා ජලජ ශාක
වන ඕලු, නෙලුම් හෝ මහනෙල් වැනි ශාකවල බීජයි. මේ බීජ පැළවෙන්නේ පොකුණු මඩ, නැතහොත් ජලයෙන්
වැසී ගිය මඩ මත්තෙහි බව අප හොඳින් දනිමු. ජලයෙන් වැසී යාම නිසා මේ මඩ පවතින්නේ ඔක්සිජන්
රහිත එනම් ඔකසිජනීහෘත පරිසරයකයි (Craft, 2016; Schlesinger
and Bernhardt, 2013). ඇඹුල බිජු පැළවීමට හැකි එවන් වූ පරිසරයක
බිහිවන හෝ පවතින පස බොහෝ විට සියුම් ඛණිකාමය (fine
grained particles) මැටි පසකි (Zarczynski
et al., 2019). මේ මැටි පස බිහිවන්නේ පොකුණේ නිසල ජලයේ
අඩු ශක්තිය හේතු කොටගෙනයි. හිමාලයෙන් ගෙනෙන ලද මැට්ට ද මෙවන් වූ ලාක්ෂණිකතා පෙන්වයි
(Neupane
et al., 2019). හිමාලයේ ශීත කාලගුණික තත්වය නිසා ප්‍රදේශය
හිමවලින් වැසී පවතී. ඒ ප්‍රදේශයේ පවතින ජලාශ සහ පොකුණු වල ජලය පවා මිදීම හේතු කොට ගෙන පොකුණේ අභ්‍යන්තර
ජලය නිසලව පවතී. ශීත දේශගුණයක ඇති ජලාශයක පවතින මේ නිසල බව උණුසුම් කාලයේ හිම දියවීමෙන්
ගලන ජලයෙන් එයට ගෙන එන සියුම් අවසාදිත පාංශු ඛණිකා තැන්පත් කරන්නට කදිම පරිසරයක් සකස්
කරදෙයි. ශිත කාලයේ දී හිම මිදීමෙන් ජලය වායුගෝලය හා ගැටීම වලක්වාලයි. එනිසා ජලාශය තුල
ඔක්සිජන් සිමා කාරී වෙයි. ක්‍රමයෙන් තැන්පත් වන මඩ ඒවායේ අභ්‍යන්තරය ඔක්සිජන් හා ගැටීම
තව දුරටත් වලක්වාලයි. එනිසා ඇතිවන්නේ ඔක්සිජනීහෘත පරිසරයකි. කාබනික ද්‍රව්‍යය වියෝජනය
අඩු නිසා ජලාශයේ පවතින මඩ කාබනික ද්‍රව්‍ය වලින් පවා අනූන වෙයි (Choudhary et al., 2009).
එනිසා ඇඹුල බිජුවට පැළවීම සඳහා හිමාලයෙන් ගෙනෙන ලද මැටි කදිම උපස්තරයක් සකස් කර දෙයි.
එපමණක් නොව මෙම ජලජ ශාක ගැන අධ්‍යනය. කර ඇත්තෝ මේවායේ මුකුටයන් විකසිත වන්නේ ජලතලය
මත්තට වර්ධනය වීමෙන් පසු බව හොඳින් දන්නෝය. ජලයේ ගැඹුර කොතරම් වුව ඒ ගැඹුර අභිභවා මිස
මෙවැනි ජලජ ශාක මුකුලිත නොවේ. එනිසා සැට රියන් උස උණ දණ්ඩ ඔස්සේ පුෂ්පයේ නටුව දිග ඇදී
උණ දණ්ඩේ මත්තේ මුකුලිත වන්නේය. මෙහි දී බෝසතුන්හට අවශ්‍ය වන්නේ තම රට ජලයෙන් අනූන
බව පෙන්වීමටයි. ඔහු ඒ සඳහා ක්‍රම වේද දෙකක් යොදාගනී. පළමුව ජලයේ වර්ධනය වන ඇඹුල
ශාක ඇති බව පෙන්වීමෙන් තම රට තුල ජලාශ ඇති බව ද ඉතා දිගු දණ්ඩක් සහිත ඇඹුල පුෂ්පයක්
පෙන්වීමෙන් ඒ ජලාශ ඉතා ගැඹුරු බව ද පෙන්වයි. මේ සඳහා ඉතා වේගවත් වර්ධනයක් සඳහා අවශ්‍ය
ඛණිජ ලවණ සහ කාබනික ද්‍රව්‍ය සහිත හිමාලයෙන් ගෙනෙන ලද පොකුණු මඩ යොදා ගන්නා අතර පොකුණේ
ගැඹුරු බව පෙන්වීම සඳහා ඉතා දිග නටුවකින් හෙබි ඇඹුල පුෂ්පයක් ඇතිකිරීම සඳහා සැට රියන්
උස උණ දණ්ඩ යොදා ගනී. මේ කරුණු කාරණා මෙලෙස
ක්‍රමවත්ව සකස් කරනා මහෞෂධයන් නුවර ගැනීමේ එක් ප්‍රයන්තයක් එලෙස ව්‍යවර්ථ කරයි.
මහෞෂධ පණ්ඩිතයෝ භූ ඉංජිනේරු වේදයේ(Geotechnical
Engineering) ශිල්ප දක්වන්නට
පටන් ගන්නේ උත්තර පංචාල දේශයේ සිරවන වේදේහයන් බේරා ගැනීමේ අටියෙන්. භූ ඉංජිනේරු වේදය
වර්තමානයේ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත්‍රයේ බෙහෙවින්ම භාවිතා වන නවීන ප්‍රායෝගික වේද ක්‍රමයකි
(Manoliu
and Radulescu, 2008; Shah and Shroff, 2003).
විශේෂයෙන්ම විවිධාකාරයේ උමං නිර්මාණයේ දී සහ ඉදිකිරීමේ දී මෙම ශිල්පීය ක්‍රමය අතිශය
ප්‍රයෝජනවත් වේ (Adachi, 2001; Jones, 2022) එමගින්
භූ අභ්‍යන්තරය විමර්ශණයට භාජනය කරමින් උමං නිමැවීම සඳහා සුදුසු පාරිසරික තත්වයන් පිලිබඳ
අධ්‍යනය කරයි. යම් කිසි අවාසිදායක තත්වයක් ඇත්දැයි සොයා බලන අතර ඒ අතර ඒ සඳහා සුදුසු
පාංශු ප්‍රතිස්ථායිකරන ක්‍රමවේද (Soil retaining) මගින් භූ අභ්‍යන්තරය ස්ථාවර කරයි (Yoo
et al., 2014). මෙහි දී භාවිතාවන ශක්‍යතා
අධ්‍යනයන් (Reconnaissance Survey)
මගින් උමං කර්මාන්තය සඳහා අවැසි භූ පාරිසරික තත්වයන් විශ්ලේෂණය කරයි.
මහෞෂධයන් පළමුව අනුගමනය කරන්නේ ඒ පිළිවෙතයි. උත්තර පංචාලයට මහෞෂධයන් යන්නේ වේදේහයන්
පමණක් නොව එක් සියයක් රජ දරුවන් සහ ඔවුන්ගේ අටළොස් අක්ෂෞහිණියක් වූ සේනාවද ද බේරා ගැනීමේ
අටියෙන්. එනිසා තමන් සිදුකරන්නට යන උමං කර්මාන්තයේ වපසරිය තීරණය කරන්නට ඒ කරුණු ද සැලකිල්ලට
ගනී. ඒ වාගේම උමං පෙතේ දෙකෙළවර ස්ථාපනය කරන්නට නම් ක්ෂේත්‍ර නිරීක්ෂණය (Field
Investigation) භූ ඉංජිනේරු ශිල්පයේ අවැසිම
පියවරකි. ගං තෙරේ සිට මාලිගාව දෙසට පියවර මනිනා බෝසතුන් දෙගව්වක් සලකනු කරන්නේ මහා
උමග කරවනු අටියෙනි. එතනින් ඔබ්බට පිරික්සාකරන පණ්ඩිතයන් මාලිගා ඉදිකිරිම සඳහා සුදුසු
භූමිය තෝරා ගනී. ඉන්පසුව මෙම මාලිගාව සහ චූලනි
රජුගේ මාලිගාව සම්බන්ධ කරන්නට තවත් කුඩා පරිමාණයේ උමගක් කරන්නට සැලසුම් කරන්නේ චූලනී
රජුගේ මාලිගාවේ යම් අයෙකු සිර වුවහොත් බේරාගැනීමේ අටියෙන්. මහා බෝසතුන් මේ සියල්ල සැලසුම්
කරන්නේ තමා දකින භුමියේ අභ්‍යන්තරික තත්වය ගැන ද මනා අවබෝධයක් ඇතිව බව පෙනී යයි.
ගං තෙරෙහි භූ අභ්‍යන්තරික තත්වය ගැන මනා අවබෝධයක් ඇත්තෙක් තේරුම් ගන්නේ සියුම් මැටි
අංශූන් ගෙන් සමන්විත දියළු අවසාදිත සහිත පිටාර තැන්නක ලාක්ෂණිකයන් එහි ඇති බවයි
(Toda, 2005’ Anup, 2015). එයින් ගම්‍ය වන්නේ කැණීම් කටයුතු පහසුමුත් ස්ථාපිතකරණය පිලිබඳ හොඳ සැලකිල්ලක්
ගත යුතු බවයි. සුළු උමගේ දොරකඩ නිමවන්නට සැලසුම් කරන්නේ චූලනී රජුගේ මාලිගාවේ උඩුමහලට
නගින ඉනිමග පටගන්නා ස්ථානයේයි. එහි දී භාවිතාකරන තාක්ෂණය පැහැදිලි කරන්නේ මෙසේයි.
“සුළු උමග දොර මෙ තැනැ වියැ යුතු යැ’ යි ඉඳුරා සලකා, පරණ හිණ අරවා යම් තැනෙකැ උමග දොර
වේ ද, ඒ තැනැ පස් නොවැගිරෙන පරිදෙන්න පෝරු අතුරුවා නො හෙන පරිද්දෙන් නිශ්චල කොටැ
හිණ සිටුවා ලූ සේක.” සියුම් කලිල අංශුන්ගෙන් සමන්විත ලිහිල් දියළු පාංශු ස්ථර ස්ථාවරකරණය
මෙලෙස ඉතා පැහැදිලිව දක්වන්නේ වත්මනේ භාවිතාකරන මූලික ක්‍රමවේදවල සිද්ධාන්තයන්ම උපයෝගී
කරනා බව පෙන්වමින්. සුළු උමග ගව්වක් දිගය.
එහි කෙළවර වේදේහ රජු ට තාවකාලිකව වසන්නට නව නුවර ඉදිකරන්නට සැලසුම් කරන්නේ මහා උමග
හා සම්බන්ධ කරන අටියෙනි. මහ උමග නම් අටළොස් රියන් (අඩි තිහක් පමණ) උසය. මේ සියල්ල තනන්නේ
තනිකරම මැටි පිරි භූමියක යි. එනිසා ඇති ප්‍රමාණ මැටි ඇති බැවින් ඒවා ගඩොල් කර්මාන්තය
සඳහා ද යොදා ගනී. එමගින් පණ්ඩිතයන්ගේ යෝධයෝ නුවර පවුරු තනන්නෝය. එය සම්පත් කළමණාකරණය
පෙන්වන්නකි. උමග පස් පිරි උමගක් ලෙස නොපවත්නේ, එය මහඟු ලෙස සැරසිලි කරනා බැවිනි. ඒ
සඳහා මකුළු මැට්ට යොදා ගත් බව සඳහන් වේ. මකුළු
මැට්ට සුදු පැහැති ය. වර්තමානයේ අප ධවල පැහැගත් කෙයෝලින් මැට්ට ලෙස හඳුන්වන්නේ බොහෝ විට මේ මකුළු මැට්ටටයි
(Prasad,
2091). ඉංජිනේරු තාක්ෂණයේ උච්චත්වය තව දුරටත් මෙහි
දක්වන්නේ උමග යාන්ත්‍රීකරණය කර ඇති බව සඳහන් කරමින්. එය මෙලෙස එහි සඳහන් කරයි.”
උමග වනාහි අටළොස් රියන් උස (අඩි තිහක් පමණ) ඇති යන්ත්‍රයෙන් යුක්ත දොරවලින් ගැවැසී ගත්තේ යැ. එක ඇණයක් මිරිකා ලන්නා
ඒ දොරවල් මුළුල්ලේ පිහී යන්නේ යැ. අනෙක් ඇණයක් මිරිකා ලන්නා ඇරී යන්නේ යැ.” . ජාතක
කතාවේ දක්වන පරිදි එහි මහා දොරවල් අසූවකි. කුඩා දොරවල් හැට හතරකි. ඒ දොර සියල්ල එකවර වැසිය හැකි ලෙසත් ඇරිය හැකි ලෙසත්
යන්ත්‍ර මගින් තහවුරු කරන්නේය. උමග දෙපස තවත් ගබඩා සිය ගණනකි. සිය ගණනක් නිදන කාමරය.
මේ සියල්ල යන්ත්‍රානුසාරයෙන් ක්‍රියා කරන්නේය. මෙවැනි යාන්ත්‍රික දොරවල් අද බොහෝ විසල්
ගොඩනැගිලි වල දක්නට ලැබෙන ප්‍රමුඛ ලක්ෂණයකි. නමුත් මෙවන් වූ කේන්ද්‍රගත යෝධ නිර්මාණයක්
ගැන නම් වත්මන් විද්‍යා ලෝකයේ අසන්නට ලැබෙන්නේ නැත. සියළු සැරසිලි සහිතව තුන් ගවු උමං
ඇතුළු අංග සම්පූර්ණ නුවරක් කරවන්නට පණ්ඩිතයනට ගතවන්නේ සාර මසක් පමණි. සම්පත් කළමනාකරණයේ
සහ කාලය කළමනාකරණයේ අපූර්වත්වය මෙහි දී අපට අත් විඳින්නට හැකි බව ඉතා හොඳින් පැහැදිලි
වන කාරණයකි.
සාරාංශය
පැරණි සාහිත්‍ය කෘති අතීත සමාජයේ ප්‍රතිබිඹුවකි.
එමගින් සමාජය ගැන මෙන්ම ඔවුන්ගේ දැනුම, අවබෝධය, පාරිසරික සාක්ෂරතාවය, තාක්ෂණික දැනුම
යනාදිය පිළිබඳව පැහැදිලි අර්ථකතනයක් කල හැකි වේ. උම්මග්ග ජාතකය ඇසුරෙන් සිදු කරන ලද
මෙම අධ්‍යනයෙන් පැහැදිලි වන්නේ අතීත පෙරදිග ජනයාගේ විද්‍යා දැනුමේ වපසරියයි.
වර්තමානයේ භාවිතාවන බොහෝ බටහිර විද්‍යත්මක දැනුම පෙරදිග වැසියන් බොහෝ කලකට පෙර
භාවිතාකරන ලද බවට මෙම විග්‍රහය කදිම නිදසුනකි. නමුත් එම දැනුම ප්‍රකාශවන්නේ අද
බටහිර විද්‍යා ලෝකයේ භාවිතාකරන ආකාරයට ද නොවන බව අප අවබෝධ කරගත යුතුවේ.
ස්තුතිය
මාගේ විශේෂ ස්තුතිය පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක්
නිමවීම සඳහා මා උනන්දු කල ශාස්ත්‍ර පිඨයේ පිඨාධිපති මහාචාර්ය ලසන්ත මානවඩු මහතාට
යි. එමෙන්ම මේ මහඟු ග්‍රන්ථය කුඩාකලම මා අතට පත්කල නොබෝදා අප අතරින් වෙන්වූ මාගේ ආදරණිය
පියාණන්ට ද ගෞරව පූර්වකව ස්තුති වන්ත වන අතර මෙය කියවා මා දිරිමත් කල මාගේ ආදරණිය මාමණ්ඩිය
ප්‍රවීණ පරිවර්තක සිරිල් චන්ද්‍රසේකර මහතාට ද බෙහෙවින්ම කෘතඥ වෙමි.
පරිශීලන
1. Adam
D. Kay, Abbie J. Bruning, Andy van Alst, Tyler T. Abrahamson, W. O. H. Hughes
and Michael Kaspari. 2014. A carbohydrate-rich diet increases social immunity
in ants, Proceedings of the Royal Society B, March 7, 2014.
2. Anup,
KC. And Kalu, S. 2015. Soil Pollution Status and Its Remediation in Nepal, in
Soil Remediation and Plants. 2015. Soil
Remediation and Plants, Prospects and Challenges, Edition: 1stChapter: 11.
Elsevier, Edit: Khalid Rehman Hakeem, Muhammad Sabir, Münir Öztürk, Ahmet Ruhi
Mermu. DOI: 10.1016/B978-0-12-799937-1.00011-5
3.
Bradley W. Anderson, BW., Kortz., MW., Al Kharazi KA. 2021.
Anatomy, Head and Neck, Skull. Treasure Island (FL): Stat Pearls Publishing;
2021. NBK499834PMID: 29763009.
4.
Chisvert, A., López-Nogueroles, M. and
Salvador,A., 2019. Encyclopedia
of Analytical Science, Reference Work,
Third Edition, 2019. Pages 158-163.
5. Choudhary,
P., Routh J. and Chakrapania, GJ., 2009. An environmental record of changes in
sedimentary organic matter from Lake Sattal in Kumaun Himalayas, India . Sci
Total Environ. 407(8). doi: 10.1016/j.scitotenv.2008.12.020.
6. Craft,
C. 2016. Creating and Restoring
Wetlands, From theory to practice. Elsevier, 2016.
7.
Deziel,
C. 2018. Lignin Formation in Plants. The Dilemma
of Linkage Specificity Ronald Hatfield, Wilfred Vermerris Author Notes Plant
Physiology. 126 (4). Pages 1351–1357,
https://doi.org/10.1104/pp.126.4.1351.
8.
Fadel, DR., 2020. History of the Perfume Industry in Greco-Roman
Egypt. International Journal of History and Cultural Studies (IJHCS). 6(4).
Pages 26-45.
9.
Hauser, P., 2017.
Sustainable chemical management and zero discharges. Sustainable Fibres and Textiles. The Textile Institute
Book Series, Pages 347-366
10. Ikenberry, E., 1951.
Perfume and Chemistry. Transactions of the Kansas Academy of Science
(1903-) 54, no. 4 (1951): 508-10. Accessed August 29, 2021.
doi:10.2307/3626211.
11. Inouea, M., Inouea, T.
Fushimib, Y., Okadaa, K. 1992. Sex determination by discriminant function
analysis of lateral cranial form. Forensic Science International. Vol 57 (2).,
Pages 109-117.
12. Jones,
B. 2021. Soft Ground Tunnel Design, CRC Press (Copyright Year 2022).
13. Kent,
LB and Robertson. HM. 2009. Evolution of the sugar receptors in insects. BMC
Evolutionary Biology. 9(41).
14. Lange.,
G. 2019. Cobra Deities and Divine Cobras: The Ambiguous Animality of Nagas.
Animals and World Religions (Special Issue in 2019). doi:10.3390/rel10080454.
15. Manoliu
I., and Radulescu. N. 2008. Education and Training in Geo-Engineering Sciences
Soil Mechanics and Geotechnical Engineering, Engineering Geology, Rock
Mechanics. CRC Press (2008).
16. Adachi,
T., Tateyama, K and Kimura, M. 2001. Modern Tunneling Science and Technology.
CRC Press.
17. Neupane,
B., Kang, K., Chen, P., Zhang, Y., Ram, K., Rupakheti, D., Tripathee, L.,
Sharma, CM., Cong, Z., Li, C., Hou, J., Xu, M. and Thapa, P. 2019. Historical Black Carbon Reconstruction from
the Lake Sediments of the Himalayan–Tibetan Plateau
18. North Carolina State University. 2012.
Significant skull differences between closely linked groups. Science Daily. 12
April 2012.
19. Subhash
C. Kak, SC. 1997. On the Science of Consciousness in Ancient India. Indian
Journal of History of Science. 32. Pages 105-120.
20. Paul, S. 2000.
Mendeleyev's Dream. The Quest For the Elements. New York: Berkley Books. ISBN
0-425-18467-6.
21. Prasada,
MS., Reida, KJ and Murray, HH. 1991. Kaolin: processing, properties and
applications. Applied Clay Science, 6 (2), Pages 87-119.
22. Ravandi, SAH and
Valizadeh, M. 2011 Properties of fibers and fabrics that contribute to human
comfort in Improving Comfort in Clothing. Wood head Publishing Series in
Textiles, Pages 61-78.
23. Salvador-Carreno, A
and Chisvert, A., 2005. Perfumes, Encyclopedia
of Analytical Science, Reference Work,
Pages 36-42.
24. Savithri,
SR. 1988. Speech and Hearing Science in Ancient India. A Review of Sanskrit
Literature. Journal of Communication Disorders,. 21(4). Pages 271-317.
25. Schlesinger,
WH. And Bernhardt, ES. 2013. Biogeochemistry: An Analysis of Global Change
(Third Edition). Waltham, MA : Academic Press, an imprint of Elsevier, ©2013.
26. Shah,
DI. and Shroff, AV. 2001. Soil Mechanics and Geotechnical Engineering By
27. Sharma, AK., Wahad, S.
and Śrīvāstava, S., 2010. Agriculture Diversification: Problems and
Perspectives. I. K. International Pvt Ltd. p. 140.
28. Sheng,
L., Shields, EJ., Gospocic, J., Glastad, KM., Ratchasanmuang, P., Berger, SL.,
Raj, A., Little, S. and Bonasio, R. 2020. Social reprogramming in ants induces
longevity-associated glia remodeling. Sci Adv. 6(34): doi:
10.1126/sciadv.aba9869.
29. Toda,
Y., Ikeda, S., Kumagai, K. and Asano, T. 2005. Effects of Flood Flow on Flood
Plain Soil and Riparian Vegetation in a Gravel River. Journal of Hydraulic
Engineering. 131(11).
30. Voutsinos, C., 2002. Teaching Optics:
Light sources and Shadows. Journal of Advances in Physics Vol 2, No.2.
31. Waldman, G., 2002. Revised Edition 2002. Prentice-hall
Inc.
32. Hardcover (2008). Draco Books; Hard cover First
Reprint edition (January 1, 2008).
33. Xiaofan
Zhou, X., Slone, JD., Rokas, A., Berger, SL., Liebig, J., Ray, A., Reinberg,
D., Zwiebel, LJ. 2012. Phylogenetic and Transcriptomic Analysis of Chemosensory
Receptors in a Pair of Divergent Ant Species Reveals Sex-Specific Signatures of
Odor Coding. PLoS Genet 8(8).
34. Yoo,
C., Park, SW., Kim, B and Ba, H. 2014. Geotechnical Aspects of Underground
Construction in Soft Ground. CRC Press.
35. Zhanna Reznikova, 2021. Ants’ Personality and Its Dependence on
Foraging Styles Ecol. Evol. https://doi.org/10.3389/fevo.2021.661066