භූ රූපණ කලාවේ පිකාසෝ පාෂාණ ජීර්ණ ක්‍රියාවලියයි.

භූ සංචාරිතය 32

This article is originally published on Vidusara 04.11.2020

පෘථිවි පෘෂ්ටය මතුපිටට නිරාවරණය වන සෑම දෙයක්ම එක් අත්‍යන්ත භූ ක්‍රියාදාමයකට යටත් වේ. ඒ පාෂාණ ජීර්ණ ක්‍රියාදාමයයි. ඔබ දන්නා සැම පාෂාණ වර්ගයක්ම, ආග්නේය, විපරිත සහ අවසාදිත පාෂාණ සියල්ලම, මේ ඉතා අපූරු ක්‍රියාදාමයට යටත් වන්නට සිදුවේ.  ඒ නිසා ඛණිජ නම් වූ විවිධාකාරයේ ස්ඵටිකීකරණය වූ රසායනික සංයෝග පෘතුවි පෘෂ්ටයේ වන්නා වූ තත්කාලීන පාරිසරික තත්වයන්ට් ගැලපෙන ස්ථාවර ඛණිජ බවට පත්වීමේ ක්‍රියාවලියයි ජීර්ණය.

පාෂාණ ජීර්ණය ප්‍රධාන ආකාර දෙකකි. භෞතිකව සිදුවන්නා වූ ජීර්ණය සහ රසායනිකව සිදුවන්නාවූ ජීර්ණය යනු ඒ ආකාර දෙකයි. භූ සංචාරිතයෙන් අද ඔබව රැගෙන යන්නේ මේ අපූරු ක්‍රියාවලිය නිසා පෘථිවි පෘෂ්ටයේ නිර්මාණය වන අලංකාර භූ රූපණ ගැන දැනුවත් කරන්නටයි. භූ රූපණ හුදු ජීර්ණ ක්‍රියාවලියේ පමණක් තනි උත්සහයක ප්‍රතිඵලයක් නොවේ. භූ රූපණ හැඩ කරන්නට ඛාදන ක්‍රියාවලියයි අනුපමේය මෙහෙයක් ඉටුකරන බව අමතක නොකළ යුතුය.

බොහොමයක් පාෂාණ නිර්මාණය වන්නේ කාමර උෂ්ණත්වයේ හෝ එම පීඩනයේ නොවේ, එයට වඩා  වැඩි උෂ්ණත්ව සහ පීඩන වල පෘථිවි පෘෂ්ටය නිර්මාණය කරන පාෂාණ බිහිවෙන බව මෙහි ලා සඳහන් කල යුතුය. එනිසා එම තත්වය වලට අනුරුප ඛණිජ සමුච්චයක් පාෂාණයේ හට ගන්නා අතර විවධ තත්ත්ව වලදී බිහිවන ඛණිජ සමුච්චයන් වෙනස් බව අමතක නොකළ යුතුය. පෘථිවි මතුපිටටදී මේවා අස්ථාවර වන අතර ජිර්ණයෙන් වඩා ස්ථාවර ඛණිජ බිහිකරයි.

ශ්‍රී ලාංකික භූ ස්කන්ධයෙන් සියයට අසුවක් පමණම සැකසී ඇත්තේ විපරිත පාෂාණ වලිනි. ඉතිර්යේ වැඩි ප්‍රමාණයක් ආවරණය කරන්නේ මයෝසින යුගයේ නිමයුන විපරිත හුණුගල් වලින් වන අතර තැන්තැන් වල විසිරුණ ආග්නේය පාෂාණ ස්කන්දයන් ද හමුවේ. පාෂාණ වර්ගය ජීර්ණය කෙරෙහි ඉතා පැහැදිලි සම්බන්ධයක් දක්වන බව ඔබ නොදන්නවා ඇති. ජීර්ණයට ප්‍රතිරෝදී ඛණිජ වන තිරුවානා වැනි ඛණිජ වලින් සමන්විත වූ පාෂාණ බොහෝ කාලයක් පරිසරයේ නොනැසී පවතියි. එනම් එවැනි පාෂාණ ජීර්ණයට ඉතා අඩු ප්‍රතිචාරයක් දක්වයි. නමුත් පෙල්ඩ්ස්පාර් වැනි ඛණිජ වලින් හෙබි පාෂාණ වඩා වැඩි වේගයකින් ජීර්ණයට ලක්වෙයි. කැල්සයිට් නමි වු ඛනිජයෙන් යුක්ත හුණුගල් සහ කිරිගරුඬ පාෂාණ ද ජීර්ණයට වැඩි නැඹුරුතාවයක් දක්වයි. එනිසා එවැනි පාෂාණ වලින් යුක්ත භූ කලාප වැඩි වේගයකින් ජීර්ණයට ලක් වී පහත් බිම් නිර්මාණය කරන්නට හෙත්වූ වෙයි.

පාෂාණයේ දුර්වල බව වැඩිකරන්නේ එහි පවතින පැලුම් මගිනි. පාෂාණයේ පවතින පැලුම්,දැදුරු සහ විභේධ මේ තත්වය දරුණු අතට හරවයි. වඩා වැඩි පැලුම් රටාවක් පෙන්වන පාෂාණ අනෙකුත් පාෂාණවලට වඩා වැඩි වේගයකින් ජීර්ණයට ලක් වෙයි.ජීර්ණයට උදවු කරන ජලය සහ වාතය මේ පැලුම් සහ දැදුරු තුලින් පාෂණ අභ්‍යන්තරයට රිංගා අභ්‍යන්තරයේ ජීර්ණය ආරම්භ කරයි.

ජීර්ණයට ප්‍රතිරෝදී පාෂාණ වලින් සමන්විත භූ කලාප ඉතා අඩුවෙන් ජීර්ණයට ලක්වන නිසා ඒවා පෘතුවි පෘෂ්ටය බිඳ ගෙන ඉහල නගින භූ ස්කන්ධ ලෙස ඉහල එසවී දක්නට ලැබේ. ඇත්තෙන්ම එහිදී සිදුවී ඇත්තේ අවට පිටාවේ වූ දුර්වල පාෂාණ ඉක්මනින් ජීර්ණයට සහ ඛාදනයට ලක් වී පහත් බිම් නිර්මාණය කිරීමයි. සාපේක්ෂව අඩුවෙන් ජීර්ණයට ලක් වූ භූ ස්කන්ධ උස බිම් ලෙස පරිසරයේ වැජඹේ.

මේ සඳහා කදිම උදාහරණයක් වන්නේ සීගිරියයි. මේවා හුදකලා කඳු නැතහොත ශේෂ කඳු ලෙස හඳුන්වන අතර මධ්‍යම කඳුකරයේ ජිර්ණිත දිගුවන් ලෙස ද අපට හැඳින්විය හැක. සීගිරියට ඔබ්බෙන් වූ පුදුරංගල  දිඹුලාගල,  තෝනිගල, තොප්පිගල යනාදිය ඔබ අප හොන්දින දන්නා ශේෂ කඳු කිහිපයකි. සීගිරියේ දැවැන්ත බවත් එහි අලංකාරයත් ලඟට හොඳින් පෙනෙන්නේ නැත. පිදුරන්ගලට නැගී කල්හි පෙනෙන සිගිර්යේ දර්ශනය ප්‍රදේශයේ භූ රූපනයේ චමත්කාර ජනක බව කියා දෙයි.

සිගිගිර්ය නිර්මාණය කරන පාෂාණ වන්නේ විපරිත ඇපාෂාණ වර්ගයි. නයිස් පාෂාණ නමින් හඳුන්වන මෙම පාෂාණ කුට්ටි ජීර්ණයට දක්වන ප්‍රතිරෝධය මේ අපූරු පාෂාණ ස්කන්ධය ශේෂ කරන්නට හේතු වී ඇත. රසායනිකව වෙනස් නමුත් ජීර්ණයට ප්‍රතිරෝධී ඛනිජවලින් සමන්විත සිගිරිය තනත පාෂාණ වර්ග තුනකි. ඒවා එකිනෙක මත ගොඩනැගී ඇති බව පැහැදිලි වේ. පාන් පෙති තුනක් එකමත තැබුවාක් වැනි ඒ ව්‍යුහය සීගිරියේ කදිම හැඩය තීරණය කර ඇත.

සමහර පුද්ගලයන් සිතා සිටින්නේ සිගිරිය ගිනිකන්දක් නිසා ඇති වූ ව්‍යුහයක් බවයි. නමුත් එය අතිශය සාවද්‍යය  කරුණක් බව අමතක නොකළ යුතුය. ජිර්නයේත් ඛාදනයේත් ප්‍රතිඵලයක් වූ විවිධ ප්‍රමාණවල හස්තිකූට පාෂාණ තැන තැන විසිරි පෙන්වන්නේ මෙම ක්‍රියාදාමයේ අතිශය සොබාවික බවයි. පසුකාලීනව මානව ශිෂ්ටාචාරයේ සන්ධිස්ථානයක් සනිටුහන් කරන්නට මේ අපූරු ශේෂ කන්ද සමන්විත වී ඇති බව සාමාන්‍ය දිනෙක මෙය නරඹන්නට පැමිණෙන සංචාරකයන් ප්‍රමාණය කදිම සාක්ෂියකි.

මහනුවර පසුකරමින් උතුරට දිවෙන කඳුකරය ශේෂ වන්නට පටන් ගන්නේ මාතලේ ප්‍රදේශයෙන් බව අඟලේ සිතියම බලන ඔබට ඉතා හොඳින් නිරීක්ෂණයේ වෙයි. මෙයට ප්‍රශ්න හේතුව වන්නේ පාෂාණයේ වර්ගය වෙනස් වීම බව භූ විද්‍යාව හොඳින් හදාරන්නෙකුට කදිමට පැහැදිලි වෙයි. තිරුවානා ඛනිජයෙන් පොහොසත් නයිස් පාෂාණවල රිද්මය වෙනස්වන්නේ කැල්සයිට් ඛනිජයෙන් සමන්විත වූ කිරිගරුඬ පාෂාණය හසුකරගන්නා විටයි, නමුත් ඒ රිද්මය පවත්වාගෙන යන්නට කිරිගරුඬ පාෂාණය සමත්වන්නේ නැත. එය හේතුවෙන් පහත්බිම් නිම්න කලාපයක් එකවිට බිහිවෙයි. විශේෂයෙන්ම රසායනික ජිර්ණයේ වර්ධනයක් මේ ප්‍රදේශයේ පාෂාණවල දැකිය හැකි ගුණාංගයකි.

එලෙස පටන් ගන්නා කඳුකරයේ ශේෂ වීම ඉතා පැහැදිළිව පෙන්නුම් කරමින් උත්තරව දිවෙන ශේෂ කඳු යාය ඉතා අලංකාරයක් මෙම ප්‍රදේශයට එක් කරන බව අමතක නොකළ යුතුය. මේ තත්වය අනුරාධපුර දක්වාම දිවෙන අතර අනුරාධපුරයේ පූජා භුමියේ හමුවන වෙස්සගිරිය පිළිබිඹු කරන්නේ ශේෂයේ ශේෂයක් බව භූ රූපණ නිර්මාණය ගැන අධ්‍යනය කරන්නෙකුට හොඳින් පැහැදිලි වන කරුණකි. පාෂාණ ජීර්ණය එක්තරා ආකාරයකට විනාශකාරී ක්‍රියාදාමයක යෙදි සිටියත් එහි ප්‍රතිඵලය වන්නේ අපූරු භූ රුපණයන් බිහිකිරීම බව අපට පෙනී යයි. එනිසා විවිධ භූ රූපණ ගොඩනගිමින් භූ පරිසරය හැඩ කරන්නට පාෂාණ ජීර්ණය අනුපමේය මෙහෙයක් ඉටුකරන බව පැහැදිලි සත්‍යයකි. එනිසා භූ පරිසරයේ පිකාසෝ වන්නේ ජීර්ණ ක්‍රියාවලියයි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ