අත්ලාන්තික් දක්ෂිණ උඩුකුරු සංසරණය (The Atlantic Meridional Overturning Circulation) නිසල වෙයිද ?

සාගරය සැමවිටම චංචලය. සාගර තරංග ගැඹුරු සාගරයේ පවා දැකිය හැකිය. ඒවා සාගරය තුලින් ගලායන ගංගා වැනිය. ඒවා සාගර මතුපිට සිට අභ්‍යන්තරය දක්වා ගලා යයි. එවැනි ජල ගංගාවක් වනුයේ “අත්ලාන්තික් දක්ෂිණ උඩුකුරු සංසරණය’ ලෙස හඳුන්වාදෙන ජල සංසරණයයි. මෙමගින් උණුසුම් ජලය උතුරටත් එහි සීතල ජලය දකුණටත් හුවමාරු කරයි. මෙම හුවමාරුව අපි නොසිතන ලෙස ගෝලීය උණුසුම තුලනය කරමින් දේශගුණික විපර්යාසයන් සමනය කරන්නට සහ දක්වයි.

මෙම ක්‍රියාවලිය නැවතුණහොත් කුමක් සිදු වේද? එවිට නිවර්තන උණුසුම උතුරට සංසරණය වන්නේත් උතුර අර්ධ ගෝලයේ සිතල දකුණට සංසරණය වන්නේත් නැත. එය ඒ ඒ ප්‍රදේශවල ඒ ඒ තත්වයන් වර්ධනය කරන්නට හේතු වෙයි. නිවර්තන කලාපයේ තවත් උණුසුම් කරන අතර උතුරු ප්‍රදේශය තවත් සීතල කරයි. එපමණක් නොව වර්ෂාපතන රටාවන් වෙනස් කරන්නටත්, කුණාටු ඇති කරන්නටත් අත්ලාන්තික් වෙරළ කලාපයේ මුහුදු මට්ටම ඉහල නංවන්නටත් හේතු විය හැක. මේ වන විට විද්‍යඥයින් මෙම තාප හුමාරුව සිදු කරන ජල සංසරණයේ වේගය අඩු වී දුර්වල වී ඇතිබව සොයාගෙන ඇත. එනිසා ඉහත සඳහන් කල විපර්යාසයන් සිදුවන්නට බොහෝ ඉඩකඩ ඇත.

සාගර තරංග බිහිවන්නේ හමායන සුලඟ සහ ජලයේ ලවණ සාන්ද්‍රණය නිසා හටගන්නා ජල ඝනත්ව වෙනස හේතුවෙනි. ලවණ සාන්ද්‍රණය වර්ධනය වීම ඝනත්වය වැඩිකරන්නට හේතුවන අතර එනිසා එම ජලය සාගර අභ්‍යන්තරයට කිඳා බසී. මෙම සංසරණය තප්තලවණ සංසරණය ලෙස හඳුන්වයි. සිතල ලවණ ජලය පතුලට රිංගා යන අතර උන්සුම ලවණ ජලය මතුපිට රැඳී සිටී. අත්ලාන්තික් දක්ෂිණ උඩුකුරු සංසරණය ගෝලීය සාගර වාහක කලාපයේ සුවිශේෂී සාමාජිකයෙකු වන අතර ගෝලීය උණුසුම තුලනය සඳහා ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් ඉටුකරයි.

ඇමෙරිකාවේ නැගෙහිර වෙරළට ආසන්නයෙන් ගලා යන ගල්ෆ් ප්‍රවාහය ද උතුරු අත්ලාන්තික් ප්‍රවාහයද උතුර උන්සුම් කරන අතර මේ ප්‍රවාහ දෙකම ගෙනෙන තාපය නිදහස් කර සිසිලනය වන්නේ ජලය තව තවත් බර කරමින්. ඝනත්වය ඉහල යාම නිසා එක එල්ලේ ගැඹුරට කිඳා බසින මෙම ප්‍රවාහ සාගර ද්‍රෝණියේ අභ්‍යන්තරයෙන් දකුණට ගලා යයි.

මේ වනවිට විද්‍යඥයින් පසුගිය දශක ගණනාව තිස්සේ සිදුකල පර්යේෂණ වලින් සොයාගෙන ඇත්තේ මෙම ක්‍රියාදාමයෙහි වේගය දුර්වලව ගොස් ඇති බවයි. වේගය අඩුවීම මෙන්ම බලය ද ක්‍රමයෙන් අඩුවී ඇති බවයි. මෙම වෙනස සඳහා හේතු විය හැක්කේ සගරජල මතුපිට ක්‍රමයෙන් දීර්ඝ කාලීනව වැඩිවෙමින් පැවතීමත් ලවණ සාන්ද්‍රණය වැඩිවීමත් යන කරුණු යැයි විද්‍යඥයින් විශ්වාස කරයි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

Citation: Mishonov A, Seidov D and Reagan J (2024) Revisiting the multidecadal variability of North Atlantic Ocean circulation and climate. Front. Mar. Sci. 11:1345426. doi: 10.3389/fmars.2024.1345426