භූ ගත ජලයේ කතන්දරේ..

This article is originally published on Divaina 19th February, 2020.

ජලය නොමැති කල මෙලොව ජීවය රැඳෙන්නේ නැත. ආහාර නොමැතිව සති ගණනාවක් වුව ඉන්නට හැකි මුත් ජලය නොමැතිව එලෙස ජීවය පවත්වාගෙන යා හැකි නොවේ. දැන් දැන් එන්න එන්නටම ජල සම්පත් දුලභ වෙන කාලයක් බව අප අමතක නොකල යුතුය. එනිසාම එහි වැදගත්කම ද භූ විද්‍යත්මක පසුබිම ද ඔබ හමුවේ තැබීම සුදුසු යැයි මම සිතමි. 

එදිනෙදා ජිවිතයට අතවශ්‍ය වන තවත් භූ විද්‍යත්මක සම්පතකි ජලය. රසායනය ගැන කථාකරන්නේ නම් බොහෝ දේවල් සඳහන් කලහැකි මුත් බොහොම සරලව කියන්නේ නම් විශ්වීය ද්‍රාවකය වන්නේ ජලයයි. එහි බොහෝ දේ දිය වෙන අතර එනිසාම ඉතා පහසුවෙන් ජලය දූෂණය වීමේ හැකියාව ද නැත්තේ නොවේ. 

මෙලොව ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි ජලය පවතින්නේ ආකාර දෙකකටයි. ඒ මතුපිට ජලය සහ භූ ගත ජලය ලෙසයි. මතුපිට ජලය මෙන්ම භූ ගත ජලය ද ජල ගෝලයේ එක් එක් අවස්ථාවන් වේ. කෙසේ වෙතත් මේ අවස්ථා දෙකම පෝෂණය වන්නේ වැසි ජලයෙන් වන අතර භූ ගත ජලය නිධි ලෙස භූ අභ්‍යන්තරයේ වූ පාෂාණ වල පවතින දැදුරු, කුස්තුර සහ විවරයන් තුල එක් රැස් වී පවතී. වැසි ජලය භූ අභ්‍යන්තරයට කිඳා බැසීම නිසා භූ ගත ජල නිධි පෝෂණය වන අතර මතුපිට භූමි පරිහරණ රටාව ඒ සඳහා තීරණාත්මක කාර්ය භාරයක් ඉටුකරන බව අමතක නොකළ යුතුය.

භූ ගත ජල නිධි පවතින්නේ භූ ගත පාෂාණ ඇසුරු කරගෙන වන අතර එනිසා නිරන්තරව එම පාෂාණ සමග ගැටීම සිදුවේ. ඒ හේතුවෙන් බොහොමයක් පාෂාණයේ ඛණිජ ලවණ ඉතා පහසුවෙන් ජලය සමග මිශ්‍රවීම සිදු වේ. එහි දී විශේෂයෙන්ම ඉතා පහසුවෙන් ජලයේ දියවෙන සෝඩියම්, පොටෑසියම්, කැල්සියම් සහ මැග්නීසියම් වැනි කැටායන (රසායන) භූ ගත ජලය සමග එක් වීම සිදුවේ. එලෙස ද්‍රාවනගතවන ඛණිජ ලවණ මිශ්‍රිත භූ ගත ජලය පවතින්නා වූ භූ අභ්‍යන්තරික භූ පාරිසරික තත්ත්ව මත  එම ජලය දිගු කාලයක නිසලව පවතී ද නොඑසේනම් කුස්තුර සහ පැලුම් හරහා වෙනතක් කරා ගමන් කරන්නේ ද යන්න තීරණය වෙයි. 

භූ ගත ජලයේ සාන්ද්‍රණ ගතවූ ඛණිජලවණ සැමවිටම භූ ගත ජලයේ රසායනික තත්වය පාලනය කරන අතර එනිසාම එහි භෞතික ගුණාංග  පාලනයට ද හේතුවේ. එනම් ජලයේ ආම්ලික සහ භාෂ්මිකතාව බොහෝවිට තීරණය කරන්නේ භූ අභ්‍යන්තරික භූ රසායනික තත්වය වන අතර එනිසා කාබනික ද්‍රව්‍ය වැඩි භූ පරිසර ආම්ලික ජලය ඇතිකරන්නට මෙන්ම කාබෝනේට වැඩි පරිසර වලදී භාෂ්මික ජලය ඇති කරන්නට ද හේතු වේ. ෆ්ලොරයිට් වැනි ඛණිජ පවතින ප්‍රදේශවල දී භූ ගත ජලයට ෆ්ලෝරින් එකතු කිරීම නිසා එම ප්‍රදේශවල ජනතාවට දත් වල දුඹුරු පැහැති පැල්ලම් ඇතිකිරීමට හේතුවෙයි. එමෙන්ම බංගලාදේශය වැනි රටවල භූ ගත ජලයට ආසනික වැනි බැර ලෝහ එකතුවීමෙන් විවිධ සෞඛ්‍ය ගැටළු ඇතිකරන්නට හේතු වී ඇත. මින් පෙනී යන කාරණාව වන්නේ භූ ගත ජලය අපගේ සෞඛ්‍ය තත්වය පාලනයට කොතරම් දායක වන්නේ ද යන්නයි. 

භූ ගත ජල නිධි භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතින ආකාර දෙකකි. එක් ආකාරයක් වන්නේ අනවහිරත ජල නිධි ලෙස වන අතර ඔබ ළිඳක් කපා ජලය ලබා ගන්නේ මෙවැනි ජල නිධි වලිනි. අවහිරත ජල නිධි වල ජලය ලබා ගන්නේ නළ ළිං මගිනි. දැන් දැන් ශ්‍රී ලංකාව තුල ද භූ ගත ජල පරිහරණයට ඉතා විශාල නැඹුරුතාවක් ඇති බව පෙනී යයි. එනිසාම දිනෙන් දින භූ ගත ජලය ලබා ගැනීම සඳහා නළ ළිං ඉදිකිරීමේ වර්ධනයක් ද දැකිය හැකියි. මේ තත්වය සාධනීය ලෙස මතුපිට ජලය හිඟ ප්‍රදේශය වල ව්‍යාප්ත වී ඇත. නමුත් මෙහි දී සැලකිය යුතු කාරණාව වන්නේ භූ ගත ජලයේ සීමිත බවයි. ශ්‍රී ලංකවේ කඳුකරයට ලැබෙන වැසි ජලය භූ අභ්‍යන්තරයට කිඳා බැසීම මගින් භූ ගත ජල නිධි පෝෂණය වන අතර ඒ සඳහා සැහෙන කාලයක් ගත වේ. භූ ගත ජලය නිසි අරපිරිමැස්මකින් තොරව භාවිතා කරන්නේ නම් වැඩි කාලයක් යන්නට මතතෙන් භූ ගත ජල නිධි සිඳී යාමේ තර්ජනයට මුහුණ පාන්නට සිදුවන බව තරයේම මතක් කල යුතු වේ.

භූගත ජල කළමණාකරනය අත්‍යන්තයෙන්ම සිදුකල යුතු කාලය එළඹ ඇත. ඒ නිසා මෙරටේ භූගත ජලයේ ප්‍රාමාණික විශ්ලේෂනයක් සිදුකර කොපමණ ජල නිධි ප්‍රමාණයක් භාවිතයට ගත හැකිව ඇත්තේ ද යන්න මෙන්ම කොපමණ ජල නිධි ප්‍රමාණයක් දූෂණය වී ඇත්දැයි, ඒ කෙසේදැයි, යන්න දැනගත යුතුය. ඒ මත පදනම් ව පවතින පිරිසිදු ජල නිධි අරක්ෂා කරගැනීමට මෙන්ම දූෂිත ජල නිධි නැවත යථාතත්වයට පත් කිරීමේ හැකියාව කෙසේදැයි යන්න කල් නිකුත් නොකර සොයා බැලිය යුතුය.    

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

සොබා සම්පත් සුරැකිය යුතුයි.....!!!

පත්මෙගේ භූ සංචාරිතය 06

This article is originally publsihed  on Vidusara 12.02.2020.

භූ විද්‍යාව කෙරෙහි වූ මාගේ කැමැත්ත තවත් වැඩිදියුණු කරන්නට හේතු කාරණයක් වන්නේ නිතරම සිදු වූ ක්ෂේත්‍ර චාරිකා. හිටිගමන් සංවිධානය වූ ක්ෂේත්‍ර චාරිකා නිතරම අප සියලු දෙනාම කුල්මත් කරන්නට හේතුවිය. එනිසා බොහෝ නොදුටු, නොගිය ස්ථාන දැක බලා ගැනීමේ වාසනාව අපට උදා විය.  භූ විද්‍යා විශේෂ උපාධිය සඳහා අප තේරුණ පසු උපාධිය ලබන තෙක්ම සෑම වසරකම නේවාසික ක්ෂේත්‍ර කඳවුරු වලට සහභාගී වීමට අපට හැකිවිය. ඒ කඳවුරු තුලින් අප ලද විෂයානු බද්ධ දැනුම ලඝු කොට සලකන්න නොහැකිය. ඒ විතරක් නොවෙයි ඒ තුලින් ලද සමාජීය දැනුමත් අපමණයි. 

ඒ දෙවෙනි වසරේ සිටි අප ඛණිජ සහ පාෂාණ විද්‍යාව හදාරමින් සිටි අවධියයි. මහවැලි ව්‍යාපාරය මූලික කොට රජමාවත ඉදිකිරීමත් සමගම භූ විද්‍යාවට අවැසි අපූරු ක්ෂේත්‍ර බොහෝ ප්‍රමාණයක් එහි ඇති වී තිබුණි. මාර්ග සංවර්ධනයත් සමග ඇති වූ කණ්ඩි වලින් මතු වූ විවිධ භූ විද්‍යත්මක පැතිකඩවල් කදිම භූ විද්‍යාත්මක සංසිද්ධි සදහා අපූරු උදාහරණ සැපයු බව කිව යුතුය. එනිසා බොහෝ කාලයක් යනතුරුම, බොහෝ විට තවමත් ලපටි භූ විද්‍යාඥයින්ගේ දැනුම පෝෂණය කරන්නට හේතු භූත වූ බව සඳහන් කල යුතුය. 

දිනක් එලෙස රජ මාවතේ අපි ක්ෂේත්‍ර චාරිකාවකට සහබාගි වී සිටියෙමු. අරමුණ වූයේ විද්‍යාගාරයේ ලබා ගත් ඛණිජ සහ පාෂාණ පිලිබඳ වූ දැනුම ක්ෂේත්‍රයේ දී නිරීක්ෂණ මගින් තව තවත් මුවහත් කර ගැනීමයි. හැමෝම එක්තරා පිළිවෙලකට සැරසී සිටිය යුතුය. ඒ ක්ෂේත්‍ර පරීක්ෂණ සඳහා නියමිත උපකරණ මෙන්ම අනෙකුත් අවැසි දේත් සමගය. ක්ෂේත්‍ර චාරිකාවට සහභාගී වන්නන් හැමෝම සපත්තු පැළඳිය යුතුය. ඒ ගල්වලින් මෙන්ම සර්පයින්ගෙන් සිදුවන අනතුරු වලක්වා ගන්නටය. හිස් වැසුම අනිවාර්ය වේ, තව ද වතුර බෝතලයක් අප සතු විය යුතුය.  ඊට අමතරව ප්‍රධාන කොටම භූ විද්‍යාත්මක මාලිමාව, භූ විද්‍යාත්මක මිටිය වැනි උපකරණ සමග සටහන් පොත ද අප රැගෙන යා යුතුය. 

පාෂාණ කාරක ඛණිජ යනු පාෂාණ නිර්මාණය සඳහා සහභාගී වන ප්‍රධන ඛණිජ සමුච්චයයි. ලොව ඛණිජ වර්ග 4500ක් පමණ තිබුන ද ඒ අතුරින් පාෂාණ කාරක ඛණිජ වන්නේ (ඛණිජ පන්ති) අතලොස්සකි. ඒ ක්වාට්ස්, පෙල්ඩ්ස්පාර්, ඔලිවින්, මයිකා, පයිරෝක්සින්, ඇම්පිබෝල්, කැල්සයිට්, ගානට් වැනි ඛණිජ වෙයි. ශ්‍රී ලාංකේය භුමිය නිර්මාණය වී ඇත්තේ විපරීත පාෂාණ වලිනි. විපරිත පාෂාණ නිර්මාණය වන්නේ ඉතා අධික උෂ්ණත්ව සහ පීඩනයන්ට ලක් වීමෙනි. ඉහළ ශ්‍රේණියේ විපරීත පාෂාණ ගොනුවලින් සකස් වූ ශ්‍රී ලාංකේය භුමි භාගය වැඩිපුරම සමන්විත වන්නේ ‘නයිස්’ නමැති විපරීත පාෂාණ වලිනි. 

නයිස් පාෂාණ වල අනිවාර්ය ඛණිජ සමුච්චය වන්නේ ක්වාර්ට්ස් සහ පෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජ ද්විත්වයයි. එයට් අමතරව අතිරේඛ ඛණිජ ගණනාවක්ම එම පාෂාණ වල තිබිය හැක. බොහෝවිට නයිස් පාෂාණවල ඇති අතිරේඛ ඛණිජ වන්නේ ගානට්, හෝන්බ්ලෙන්ඩ්, මයිකා වැනි ඛණිජයි. නයිස් පාෂාණයක සුදු සහ කළු පැහැති සිත් ගන්නා සුළු වයිරමක් දක්නට ලැබෙන අතර එම වයිරම ඉතා කුඩා මිලිමීටර ප්‍රමාණයේ සිට මීටර ප්‍රමාණය දක්වා වෙනස් විය හැක. සුදු පැහැති වයිරම සකස්වන්නේ ක්වාර්ට්ස් සහ පෙල්ඩ්ස්පාර් වලින් වන අතර කළු පැහැති වයිරම බොහෝවිට සකස්වන්නේ ඉහත සඳහන් අතිරේඛ ඛණිජ වලිනි. බොහොමයක් නයිස් පාෂාණ වල මෙම වයිරම ඉතා සංකීර්ණ ලෙස දඟර ගැසී ඇති අතර එම දඟර වලිතවීම් ලෙස හඳුන්වයි. දඟර ගැසුන වයිරම නයිස් පාෂාණයක ආවේණික ලක්ෂණයක් වෙයි. එනිසා නයිස් පාෂාණය හඳුනාගැනීම එතරම් අපහසු කාරියක් නොවේ. ඉතා කදිමට දඟර ගැසුන වයිරම කඩුගන්නාව ප්‍රදේශයේ ඇති නයිස් පාෂාණවල දැකගත හැක. 

විපරීතකරණය විශ්මයජනක භූ ක්‍රියාවලියක් වන අතර එනිසා ප්‍රාථමික පාෂාණය වෙනත් පාෂාණයක් බවට පත්කරයි. ඉතා පුදුම සහගත කරුණ වන්නේ මෙහිදී සිදුවන සියලුම වෙනස්කම් සිදුවන්නේ ඝන අවස්ථාවේ වීමයි. උෂ්ණත්වය සහ පීඩනය ඉහල යාම නිසා එම තත්ත්ව වලට ගැලපෙන ලෙස හැඩ ගැසීම සඳහා පාෂාණයේ ඛණිජ සංයුතිය ස්ථායි ඛණිජ සමුච්චයක් බවට පත්වෙයි. අනිත් විශේෂත්වය වන්නේ මේ සෑමවිටකම ඛණිජ සංයුතිය වෙනස් වුවත් පාෂාණයේ රසායනික සංයුතිය වෙනස් නොවීමයි. නියත රසායනික සංයුතියක පිහිටමින් මෙලෙස විවිධ ඛණිජ වර්ග බිහි කිරීම ඉතා විශ්මය ජනක මෙන්ම අපූරු භූ ක්‍රියාවලියකි. 

එකිනෙකට වෙනස් ඛණිජ වර්ග මෙන්ම ඒවායින් සකස්වූ එකිනෙකට වෙනස් විපරීත පාෂාණ එකතුකර ගැනීමට අප බොහෝ උනන්දු වූ අතර එය බොහෝ තරඟකාරී විය. ක්ෂේත්‍රයට යන්නා වූ බොහෝ ලපටි භූ විද්‍යාඥයින්ගේ ගමන් මලු පිරෙන්නට ඛණිජ සහ පාෂාණ කැබලි විය. නැතහොත් කලිසමේ සාක්කු පුරවා තිබුනේ එවැනි එලෙස එකතු කරගත් නිදර්ශ වලිනි.

රජ මාවතේ එක්තරා ස්ථානයකදී බසයෙන් බැස ගත් අපි ඒ අසල වූ පාෂාණ කඩනා තැනකට සේන්දු විය. එහි වූ විශේෂත්වය වන්නේ ඉතා විශාල ප්‍රමාණයේ ගානට් ස්ඵටික දැක බලා ගත හැකි වීමයි. වසර ගණනාවක් තිස්සේ මෙම ස්ථානය භූ විද්‍යාව හදාරන්නන්ගේ භූ විද්‍යා දැනුම උකහා ගන්නා නැවතුම් පලක් විය.  වැඩි වෙලාවක් ගත නොවිය. මිටිවවලින් ගල්වලට තඩි බානා හඬ ඇසෙන්නට විය. අපේ කට්ටිය වැඩ පටන් අරන්. මිටි හඬ දිගටම ඇසුනි. මද වෙලාවකින් ගුරුතුමා හිසේ අත ගසාගෙන හනික ගල් කඩනා ස්ථානයට කඩා පැන්නේය. “මොකද මේ කරන්නේ??. අවුරුදු ගණනවක් තිස්සේ බලපු තැන විනාශ කරන්නද හදන්නේ?”. අපගේ මිත්‍රයා තුෂ්නිම්භූත වී සිටියේ කිසිවක් කර කියාගත නොහැකිවයි. “මෙතන තමයි අපිට ගොඩක් ලොකු ගානට් හම්බ වෙන තැන. එක හින්දා ඕක කඩලා විනාශ කරන්න එපා. අනාගතයටත් ඉතුරු කරන්න”.

අපගේ මිත්‍රයා එතන වූ අති විශාල ගානට් ස්ඵටිකයක් අත්පත් කර ගැනීමේ පරම චේතනාවෙන් එලෙස මිටි පහර දී ඇත. නමුත් පාෂාණයේ වූ භෞතික ස්වරුපය එයට ඉඩ දුන්නේ නැත. නමුත් ඔහු ද අත හරින්නට නොකැමැතිය. දිගටම මිටි පහර දීම නිසා සැහෙන ප්‍රමාණයකට ඒ අපූරු ගානට් ස්ඵටිකයට හානි වී තිබුණි. අප සියලු දෙනාගේම නිදර්ශ ගැනීම එතනින්ම අවසන් විය. මාස ගණනාවක් ගතවනතුරු ගානට් කැඩීම අප සියල්ලන්ට ම රස බර මාතෘකාවක් විය. 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

සවි ශක්තියට නැතිවම බැරි යකඩ

This article is originally published on Divaina 12.02.2020

“අඟුරු කකා වතුර බිබී කොළඹ දුවන යකඩ යකා” පුංචි කාලේ අහපු අපි හැමෝටම මතක කවියක්. යකඩ යකා කියන්නේ කෝච්චිය. කෝච්චි හදලා තියෙන්නේ යකඩෙන්. කෝච්චි විතරක් නොවෙයි එදිනෙදා ජිවිතයේ අප නිතර භාවිතාවන බොහොමයක් දේ  නිමයලා තියෙන්නේ යකඩෙන්. එදිනෙදා ජිවිතයට නැතිවම බැරි යකඩ අපට බොහොම වැදගත් වන ලෝකයේ බහුලවම භාවිතා කරන ලෝහයක්.

ලෝහයක් ලෙස යකඩ වල ඇති භූ විද්‍යත්මක පසුබිම කුමක්ද යන්න අපි සොයා බලමු. යකඩ නිස්සරණය කරන්නේ යපස් වලින්. ඉන් අදහස් වෙන්නේ යකඩ අඩංගු ඛනිජ සහිත පස් යන්නයි. කොහොම වුනත් යකඩ, රත්‍රන් සහ රිදී වැනි මූලද්‍රවමය ලෝහ වාගේ අමිශ්‍ර මූලද්‍රව්‍යයක් ලෙස සොබාවික පරිසරයේ මුණ ගැහෙන්නේ නැහැ. සොබාවික පරිසරයේ යකඩ අපට මුණ ගැහෙන්නේ ඔක්සයිඩ, හයිඩ්රෝක්සයිඩ, සල්ෆයිඩ සහ කාබෝනේට වැනි ඛණිජ ලෙසයි. භූ පරිසරයේ හමුවන මොනවද මේ යකඩ අඩංගු ප්‍රධාන ඛණිජ?

හිමටයිට්, මැග්නටයිට්, ගොතයිට්, ලිමොනයිට්, සිඩරයිට්, පයරයිට්, ඉල්මනයිට් යනු යකඩ අඩංගු ප්‍රධාන ඛණිජ වර්ගයි. එයට අමතරව යකඩ අඩංගු වෙන තවත් බොහොමයක් ඛණිජ වර්ග භූ පරිසරයේ තියෙනවා. එම ඛණිජ දිරාපත් වීමෙන් අවසානයේදී හිම්ටයිට් යන ද්විතියික ඛණිජය බවට පත් වෙනවා. හිම්ටයිට් ඕනෑම පරිසරයක හමුවන යකඩ ඔක්සයිඩයක් වන අතර ඉතා පහසුවෙන් හඳුනාගත හැකි ඛණිජයක්. අපි කවුරුත් හොඳින් දන්නා “බොරැල්ල, එහෙම නැතිනම් බොරළු කැට” කියන්නේ මේ හිම්ටයිට් ඛණිජයට. සුදු පැහැති සෙරමික් කැබැල්ලක අතුල්ලා කුඩුවල වර්ණය නිරීක්ෂණයෙන් හිම්ටයිට් බොහොම පහසුවෙන් හඳුනාගන්නට පුළුවන. හිම්ටයිට් කුඩු රතු දුඹුරු පැහැති යි. 

භූ පරිසරයේ ඇති යකඩ ඔක්සයිඩයක් වන මැග්නටයිට් ඛණිජය ද බහුලව හමුවන අවස්ථා ඇත. කාන්දම් කැබැල්ලකට ආකර්ෂණය වීම මෙම ඛණිජයේ ඇති විශේෂත්වයයි. කුඩුවල වර්ණය බොහෝ විට තද දුඹුරු හෝ කළු දුඹුරු පැහැයක් ගන්නවා. මෙය හිමටයිට් වලින් පැහැදිලිව හඳුනාගත හැකියි. මැග්නටයිට් ඛණිජය සාපේක්ෂව තරමක් බරැති ඛණිජයක්. 

යපස් වල යකඩ ඛණිජ වලට අමතරව තවත් සිලිකාමය මැටි ඛණිජත් අඩංගු වෙනවා. යකඩ නිස්සාරණයේදී මෙම සිලිකා ඛණිජ ඉවත් කල යුතු අතර යකඩ ඛණිජයේ බන්ධන කඩා යකඩ ලෝහය වෙන්කර ගත යුතුයි.  මෙම ක්‍රියා දාමය ඔක්සිහරණ ක්‍රියාවලියක් වන අතර ඔක්සිහරණයේ සහයෝගය සඳහා කාබන් රසායනය යොදා ගනී. එමගින් යකඩ ඔක්සයියේ ඇති ඔක්සිජන් ඉවත් කරන්නේ කාබන් ඔක්සිජන් සමග ප්‍රතික්‍රියා කිරීමෙනි. මේ සඳහා යපස් ඉහළ උෂ්ණත්වයකට රත්කළ යුතු අතර එම උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 1538  පමණ වෙයි. ඒ යපස් වල වැඩිපුරම අඩංගු වන්නේ හිමටයිට් වන විටයි. මැග්නටයිට් සඳහා එම උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 1597  පමණ වෙයි. 

යකඩ නිස්සාරණ ක්‍රියා දාමයේදී අදාළ උෂ්ණත්වය පැමිණි කල යකඩ ඛණිජය ඔක්සිහරණය වී බරැති යකඩ ලෝහය අඩියට බැස වෙන්වන අතර සැහැල්ලු සිලිකාමය පාංශු අපද්‍රව්‍යය යකඩ මිශ්‍රණයේ ඉහලින් පාවෙයි. එම සිලිකාමය පාංශු කොටස් හැදින්වෙන්නේ ‘යබොර’ (slag) ලෙසයි. යබොර අපද්‍රවය ලෙස වෙන්වුවත් ඉතිහාසයේ වාර්තා වන අන්දමට ඒවා වීදුරු පබළු නිර්මාණය සදහා යොදා ගෙන ඇත. ඔක්සයිඩ නොවන යකඩ ඛණිජ භාවිතා කරන්නේ නම් ඒවා පළමුව යකඩ ඔක්සයිඩය බවට පත්කර ගනී. ඒ සඳහාද එම ඛණිජ තදින් රත්කරන අතර ඉන්පසු සාමාන්‍ය ලෙස නිස්සාරණ ක්‍රියාදාමයට යොමු කරයි. 

ලෝකයේ බොහොමයක් රටවල ඉහත කී යකඩ ඛණිජ පැවතියත් මේ සෑම රටක්ම ආර්ථිකමය ආයෝජනයක් ලෙස යකඩ නිස්සාරණය කරන්නේ නැත. ලෝකයේ යකඩ නිස්සාරණය කරන ප්‍රමුඛ රටවල් වන්නේ ඔස්ට්‍රේලියාව, බ්‍රසීලය, චීනය ඉන්දියාව, රුසියාව, දකුණු අප්‍රිකාව සහ යුක්රේනය වැනි රටවල් ය. ශ්‍රී ලංකාවද අතීතයේ යකඩ නිස්සරණය අකර යම් යම් කර්මාන්ත සඳහා භාවිතා කළා පමණක් නොව ලෝක වෙළඳපොළට යකඩ අපනයනය කල රටකි. එවකට ලොව තිබූ ඉතා කදිම යකඩ නිපදවන රටක් ලෙස කීර්තියක් අත්කරගෙන තිබූ බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වෙයි. 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

ගං පත්ලේ කළු වැල්ලෙන් පෙරා ගන්නා රත්රන්

පත්මෙ ගේ භූ සංචාරිතය; භූ විද්‍යාඥයෙකුගේ සංචාරක සටහන් 5
This article is originally published on Vidusara, 05.02.2020


මහා වංශය ඉතා අපූරු කෘතියක්. සමහරුන් කියනා පරිදි එය පබැඳුමක්. ඇත්ත එහි නොවේය යැයි සැලකෙන්නේ. කෙසේ වෙතත් භූ විද්‍යාඥයෙකු වන මා හට නම් මහාවංශය ඉතා කදිම භූ විද්‍යා තොරතුරැ උකහා ගත හැකි ග්‍රන්ථයකි.  


මහාවංශයේ වැඩි පිටු ප්‍රමාණයක් වෙන් කර ඇත්තේ දුටුගැමුණු රජතුමා වෙනුවෙන්. දුටු ගැමුණු රජ එළාර පරාද කොට අනුරාධපුරයේ රජ වූ පසු ඔහුගේ ඊළඟ කාර්යය වූයේ රුවන්වැලි සෑය සාදා නිමා කිරීමයි. ඒ සඳහා රජු ජනයා පෙලීමට කැමැත්තක් නොදැක් වූ බවයි මහාවංශයේ සඳහන් වෙන්නේ. ඒ අතරේ අනුරාධපුරයට ඊසාන දිගින් එතැන් සිට යොදුන් තුනක් පමණ වූ දුරකින් පිහිටි “ආචාර වීදි” (ආකර විත්ති) නම් වූ ගමෙහි රන් නිධියක් මතු වූ බව මහාවංශය පවසයි. එහි වූ ජනයා වියතක් පමණ විශාල වූත් මෙම රන් බිජු (කැබලි) රජ හමුවට පමනුවා ලු බව මහාවංශයේ විසි අට වන පරිච්චේදයේ කිය වේ. 


ඒ ශ්‍රී ලංකවේ රන් නිධි පිළිබඳව කියවෙන පළමු ඓතිහාසික සාක්ෂිය බව මගේ හැඟීමයි. ඒ කොහොම වුවත් මින් පෙනී යන කරුණ නම් ශ්‍රී ලංකාව මුතු මැණික් යකඩ තඹ වලින් පමණක් නොවෙයි රන් වලින් පවා පොහොසත් ව තිබු බවයි. එහෙම නම් ඇයි දැන් රත්තරන් හම්බ වෙන්නේ නැත්තේ?


වසර 2002 දී මා සේවය කලේ රත්නපුර ප්‍රදේශයේ. ඒ මැණික් සම්පත හා බැඳුනු පර්යේෂණයක් සිදු කරමින්. ඒ පිළිබඳව විස්තර අප වෙනත් වතාවක කතා කරමු. මේ පර්යේෂණය සම්බන්ධයෙන් අවශ්‍ය කරුණු කාරණා ගොනු කර ගැනීම සඳහා බලන්ගොඩ කල්තොට ප්‍රදේශයේ ක්ෂේත්‍ර චාරිකාවක නිරත වූ අතර, ඒ සම්බන්ධව බොහෝ කරුණු කාරණා ගොනු කර ගැනීමට අපහට හැකි විය. කල්තොට ප්‍රදේශය බොහෝ සොබා සම්පත් වලින් අනූන ප්‍රදේශයක් බව එහිදී අපහට පසක් විය.  එක පසකින් ගලා යන වලවේ ගඟ එක් අවස්ථාවකදී හෙලකට ඇදහැලෙමින් ඉතා මනරම් අලංකාර දුවිලි අල්ල නිර්මාණය කරයි. මෙහි ඇති විශේෂත්වය වන්නේ බොහෝ දිය ඇලි අප නිරීක්ෂණය කරන්නේ එය පහල සිට වුවත් මේ සුවිශේෂී දිය අල්ල ඉහල සිට නැරඹීමේ අවස්ථාව හිමි වීමයි. 


මිණි කැට දියයට හංගා යන තවත් එක ගංගාවක් වන්නේ වලවේ ගඟයි. බොහොමයක් ප්‍රදේශවාසින් ගංගාවේ ඉවුරේ පතල් කැපීමේ කාරියේ නිරත වී සිටින බව අප කල සංචාරයේ දී දැක ගන්නට හැකි විය. සීතල ජල පහරේ පහස වින්ද පසු බඩකට පුරා කන්නට වාඩි බතක් ද සරි කර දෙන්නට තරම් දූවිලි ඇල්ලට ඉහලින් වූ ප්‍රදේශයේ මෙම පතල් කරනා ජනයා අපහට මහත් කාරුණික විය. මහදවාලේ තැනින් තැන ඉල්පී තිබු ගල් කුට්ටි මත රඟන්නට තරම් නොබිය වූ දියබල්ලන් දෙදෙනෙකු දැක ගැනීමේ වාසනාව ද එහිදී අපට හිමි විය. ඒ වසර විස්සකට පමණ පසු වීමත් දහවලේ ඔවුන් දැකීමත් ඇත්තෙන්ම පුදුම දනවන සුළු විය. 


“මහත්තයෝ අපි ඉතින් කීයක් හරි හොයාගන්නේ මේ කරුමාන්තේ කරලා තමයි” කුඩා රෙදි පැසක බහා තිබු මැණික් ගල් කිහිපයක් ගෙනහැර පාමින් තම හඬ අවදි කලේ පතලේ ප්‍රධානියායි. ඔහුගේ අතේ කුඩා ප්‍රමාණයේ නිල් සහ ගෙවුඩ ගල් කිහිපයක් විය. විශාල එකක් වූ අතර එහි පලුද්දක් තිබුණි. ඒ අතර ඔවුන් කියා සිටියේ එම පලුද්ද නොතිබුයේ නම් ඔවුන් ට විශාල මුදලක් ලබා ගත හැකිව තිබු බවයි. ඉතින් වෙන මොනවද හම්බ වෙන්නේ?


“ඇයි මහත්තයා දන්නේ නැද්ද, මේ ගඟේ රත්තරනුත් හම්බ වෙනවා නේ” ඉන් මා පුදුමයෙන් පුදුමයටත් මහත් සතුටටත් පත් වූයේ භූ විද්‍යාඥයකු ලෙස කලක පටන් මගේ හිතේ තිබූ ගැටලුවකට පිළිතුරු ලැබීම හේතුවෙන්.  “ගඟේ පහලට වෙන්න මිනිස්සු රත්තරන් ගරනවා මහත්තයෝ”.


ප්‍රධාන පාරෙන් ගොස් ගඟ මුණ ගැහෙන ඉස්සව්ව තෙක් ගිය අපහට ඒ කරුණ මනාව පසක් වූ අතර මේ පිලිබඳ තවත් කරුණු දැන ගැනීමේ අටියෙන් අපි ඔවුන් වෙතට ලං වූයෙමු. අප එහි යන නියා දැන් ගත් ඔවුන් (පිරිමි)  සියලු දෙනා හිස් ලූ ලූ අත දුවන්නට වූ අතර අප “දුවන්නට එපා” යැයි කී කල ඔවුන්ගේ වේගය තවත් වැඩිවිය. කෙසේ වෙතත් ගං ඉවුර වෙතට පැන ගත් අපට හමු වූයේ ගඟේ රෙදි සෝදමින් සිටිනා කාන්තාවන් පමණකි. “ එයාලා හිතලා තියෙන්නේ මහතැන්ලා සංස්ථාවෙන් කියලා ඒකයි දිව්වේ”. ටික වෙලාවකින් අපගෙන් කරදයක් නොමැති බව දැනගත් ඔවුන් අප වෙත පැමිණි අතර ඔවුන් සතු වූ රත්තරන් අපට පෙන්විය.

“කළු පාට වැල්ලක් තියෙනවා ගඟ පතුලේ. ඒ වැල්ලත් එක්ක තමයි රත්තරන් තියෙන්නේ. ඒවා හරියට වී පොතු වගේ” එක අයෙකු තමා සතු වූ රත්තරන් පෙන්නමින් විස්තර කරන්නට විය. කැරට් විසි හතරේ පිරිසිදු රත්තරන් වලවේ ගගෙන් හම්බවිම ම මොන තරම් අගනේ ද. මේ පිලිබඳ තවත් කරුණු සෙවීමේදී පැහැදිලි වූයේ දිනකට මංචාඩි දෙකත් තුනත් අතර ප්‍රමාණයක් මේ මිනිසුන් ගරා ගන්නා බවයි. හාල් ගරනා නෑම්බිලිය රැගෙන එන ඔවුන් එමගින් ගං පත්ලේ වූ කළු වැල්ල ගෙන එය නැම්බිලියේ ලා ගරා රත්තරන් වෙන් කර ගනී. එය කොතරම් සරල ක්‍රියා දාමයක් ද?


ශ්‍රී ලංකේය භූ තලයේ රත්තරන් නිර්මාණය වී ඇත්තේ නිධිගත වීමෙන් නොව පවතින විපරිත පාෂාණ ගොනුවේ තැන තැන විසිරී පැතිරී ය. එනිසා නිධියක් ලෙස ලබා ගැනීමට නොහැකි වී ඇති අතර පර්යේෂණ තුලින් පවා තාමත් රත්තරන් නිධියක් පිලිබඳ ඉඟියක් ලැබී නොමැති බවයි පැහැදිලි වෙන්නේ. කෙසේවෙතත් විසිරුණු රත්තරන් ඇති පාෂාණ දිරා පත් වීමේ දී පසට රත්තරන් එකතුවන අතර ඛාදනය මගින් ජලපහරවලට එකතු කෙරේ. වලවේ ගඟේ පමණක් නොව කැළණි, කළු සහ මහවැලි ගඟේ ද මෙලස රත්තරන් හමුවන බව පේරාදෙණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ භූ විද්‍යා දෙපාර්තුමේන්තුවේ මහාචාර්ය නවරත්න මහතා විසින් සිදුකල අධ්‍යන වලින් පෙන්වා දී තිබේ. රත්නපුර ප්‍රදේශයේ මැණික් පතල් වලින් ද  මෙලස රත්තරන් ලැබෙන බව පසුගිය කාලයේ තොරතුරු වාර්තා වී අත. 


කොහොම වුනත්, රන් පිළිබඳව සිදුකල ඇති පර්යේෂණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවයි මාගේ හැඟීම වන්නේ. දිනක රන් සෙවීම සඳහා වලවේ ගඟේ ගත කරන කාල සීමාව ආර්ථික අතින් කොතරම් වටනේ ද යන්න සොයා බැලිය යුතුව ඇත. ඒ සඳහා විධිමත් පර්යේෂණ සිදුකර ආර්ථිකමය වශයෙන් ගංගා පතුල හැරීම ප්‍රායෝගිකදැයි සොයා බැලිය යුතුය. මන්ද යත් සැමවිටම ගංගාවේ කළු වැල්ලේ ඔය කියනා රන් හමු නොවන බැවිනි.  එපමණක් නොව එය ද තවත් පාරිසරික ගැටලුවකට මුල් පිරීමක් ම විය හැක.



ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

පාවෙන ටයිටේනියම්

This article was originally published on Divaina, 05.02.2020.

ගුවන් යාන නිෂ්පාදනය ගැන කතා කරන කොට අමතක කළ නොහැකි ලෝහය තමයි ටයිටේනියම් කියන්නේ. ටයිටේනියම් සුදු පැහැතියි, ඒ වාගේම අපුරු දිලිසීමක්‌ ඇති සැහැල්ලු ලෝහයක්‌. ඒ සැහැල්ලු භාවය තුළ ඇති ශක්‌තිය, අධික උෂ්ණත්වයට ඔරොත්තු දීමේ ගුණය, ඉරිතැලුම් සහ පිපිරුම්වලට අඩුවෙන් ලක්‌ වීමේ ගුණය, සහ මළකඩ නොකෑමේ ගුණය යනා දී ගුණ කිහිපයක්‌ හේතුවෙන් ගුවන් යානා නිෂ්පාදනයේ ඉතා වැදගත් කාරියක්‌ මේ ටයිටේනියම් ලෝහය කරනා බව සැබෑවකි. මේ කියන ලෝහය ගුවන් යානා නිර්මාණයට පමණක්‌ නොව අභ්‍යවකාශ යානා නිෂ්පාදනයට, වෙඩි නොවදින ආරක්‌ෂක ඇඳුම්, නාවික යාත්‍රා සහ මිසයිල වැනි යුද උපකරණ සෑදීම සඳහා ද යොදා ගන්නා බව කියෑවේ.
 
 ටයිටේනියම් ලෝහය ලබා ගන්නේ කොහොමද? භූ විද්‍යාත්මකව සැලකූ කල ටයිටේනියම් ලෝහය මූලද්‍රව්‍යක්‌ ලෙස ඛනිජයේ ඇත්තා වූ ඛනිජ වර්ග ගණනාවක්‌ ප්‍රධාන වශයෙන් භූ පරිසරයේ හමුවේ. ඉන් කිහිපයක්‌ වන්නේ, ඇනාටේස්‌ (anatase), බ්රූකයිට්‌ (brookite), ඉල්මනයිට්‌ (ilmenite), රූටයිල් (rutile) සහ ටයිටනියම් (titanite). ටයිටේනියම් නිස්‌සාරණය සඳහා ලෝකයේ බහුල ලෙසම භාවිතා කරන්නා වූ ඛනිජ වන්නේ ඉල්මනයිට්‌ සහ රූටයිල් යන ඛනිජ ද්විත්වයයි. බහුලත්වය සැලකූ කල නව වැනියට ස්‌ථානයට මේ ඛනිජය පත්වන අතර ලෝහ අතුරින් හත්වැනියට බහුල ලෝහය වෙයි. පසෙහි 0.5% සිට 1.5% දක්‌වා පරාසයක මේ ලෝහය තිබිය හැකි බව පර්යේෂණ මගින් සනාථ කර ඇත. ශ්‍රී ලංකාව තුළ නම් ටයිටේනියම් ලෝහය අඩංගු වන්නාවූ ඛනිජ වර්ග දෙකක්‌ ඇත. ඒ ඉල්මනයිට්‌ සහ රූටයිල් වේ.
 
 ඔබට මතක ඇති කුඩා කල ඔබ එකතු කළ කළු පාට වැල්ල, ඒ වැස්‌ස හමාර වූ පසු වැසි දියෙන් සේදි යන වැලි සමග එහි මතුපිට එකතුවන කළු පාට වැල්ල. එහි ඛනිජ වර්ග ගණනාවක්‌ම ඇති අතර එහි ඇති එක්‌ ඛනිජ වර්ගයක්‌ වන්නේ ඉල්මනයිට්‌ය. ඉල්මනයිට්‌ ඛනිජය කළු පැහැති ලෝහමය දිලිසීමක්‌ ඇති ඛනිජයක්‌ වන අතර රූටයිල් ගැඹුරු පැහැ දිලිසුමක්‌ පෙන්වයි. මේ දෙකම ඔක්‌සයිඩ වෙයි. ඉල්මනයිට්‌ යනු ටයිටේනියම් ඔක්‌සයිඩය හා මිශ්‍ර වූ යකඩ ඔක්‌සයිඩයයි. එතකොට රූටයිල් කියන්නේ ටයිටේනියම් ඔක්‌සයිඩයයි. මෙම ඛනිජ බොහොමයක්‌ අගනේය පාෂාණවල අඩංගු වන බව සොයා ගෙන ඇති අතර එනිසාම විපරිත පාෂාණ බොහොමයක්‌ මුණ ගැහෙන බව තහවුරු කළ හැක. ඉහත කී ඛනිජ අඩංගු ටයිටේනියම් නිධි ලෝකයේ ඔස්‌ටේ්‍රලියාව, කැනඩාව, චීනය, ඉන්දියාව, නවසීලන්තය, මොසැම්බික්‌ රාජ්‍යය, යුක්‌රේනය වැනි රටවල ඇත්තේය. පාෂාණවල ඇති මෙම ලෝහ ඛනිජය ජීර්ණයට ප්‍රතිරෝධිතාවක්‌ දක්‌වන නිසාත් තරමක්‌ අධික බරකින් යුක්‌ත නිසාත් පාෂාණ ජිර්ණයේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස පස්‌වලට එක්‌ වී, ඛාදනය නිසා බොහොම පහසුවෙන් ඇළ, දොළ, ගංගාවලට එකතු වී නිම්නයන් කරා ගමන් කරයි. එහිදි ඇතිවන අවසාදනය නිසා නිධි ගත වන මෙම ලෝහ ඛනිජ තැන්පතු ද්විතියික තැන්පතු ලෙස හැඳින් වේ. බොහෝවිට මෙවැනි නිධි වෙරළෙහි ද හමුවේ. ශ්‍රී ලංකවේ පවතින ප්‍රධාන ඉල්මනයිට්‌ නිධිය ඇත්තේ පුල්මුඩේ මුහුදු වෙරළෙහිය.
 
 ඉහත කී ඵල ප්‍රයෝජනවලට අමතරව, ටයිටේනියම් තීන්ත නිෂ්පාදනයේ ද වැල්ඩින් කටයුතුවලදීද, කඩදාසි කර්මාන්තයේ දී ද, කාර් සහ මෝටර් සයිකල් නිෂ්පාදනයේ දීද , ආභරණ නිර්මාණයේ දීද සෞඛ්‍ය ක්‌ෂේත්‍රයේ දීද යොදා ගනී. විෂ රහිත මූලද්‍රව්‍යයක්‌ වන ටයිටේනියම් සත්ත්ව දේහ තුළ දී අනතුරුදායක තත්ත්වයක්‌ ඇති නොකළ ද ශාක ප්‍රජාව තුළ මේ ජෛව නිධි ගත වීමට නැඹුරුතාවයක්‌ දක්‌වයි.\

 ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

පුරාවිද්‍යා පර්යේෂණ සඳහා යාවත්කාලින භූ විද්‍යාත්මක දැනුම යොදා නොගැනීම

පත්මෙ ගේ භූ සංචාරිතය; භූ විද්‍යාඥයෙකුගේ සංචාරක සටහන් 3

කිරිගරුඬ පාෂාණය එහෙමත්  නැතිනම් ‘මාබල්’ (Marble or Crystalline limestone) ගැන අපි පසු ගියේ සතියේ කතා කළා. ඔබ මෙම පාෂාණය දැක ඇති බවට කිසිම සැකයක් නැහැ. අනුරාධපුරේ ගිහින් ඇත්නම්, ඔබ සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාව වැඳ පුදා ගෙන ඇති. සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමාව නිර්මාණය කරලා තියෙන්නේ කිරිගරුඬ පාෂාණයකින්. එපමණක් නොවෙයි බොහෝ ස්ථාන වල පඩි පෙළවල්, සඳ කඩ පහනවල් වැනි අලංකරණයක් අවැසි තැන්වලට මෙම කිරිගරුඬ පාෂාණය යොදා ගෙන තියෙනවා. ශ්‍රී ලංකවේ පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන බොහොමයක මේ ආකාරයේ නිර්මාණ අපිට දැක ගන්නට පුළුවන්. මගේ හැඟීමේ හැටියට ධවල පැහැති මෙම පාෂාණය අතීතයේ ගෞරවනීය මෙන්ම උසස් තැන්වලට භාවිතා කල පාෂාණයක්.

කිරිගරුඬ වාගේම වූ තවත් පාෂාණයක් තමයි නීල ගරුඬ පාෂාණය. නිල්කොල පැහැයක් තමයි ඇත්තේ. කිරිගරුඬ වාගේම නීල ගරුඬ පාෂාණයත් අතීතයේ උසස් සහ ගෞරවනීය නිර්මාණ සඳහා යොදාගෙන තියෙනවා. නමුත් මෙම පාෂාණය බහුලව භූ පරිසරයේ මුණු ගැහෙන්නේ නැහැ. බොහොම දුර්ලභ පාෂාණයක්. මෙවැනි පාෂාණයක් නිල්දන්ඩාහින්න රූපහ ප්‍රදේශයේ තියෙනවා. අදටත් ප්‍රදේශයේ ජනතාව එහි ඖෂධීය වටිනාකමක් ඇතැයි සලකා භාවිතා කරනවා. මේ ස්ථානයේ ඇති පාෂාණ උද්ගතය සුළු ප්‍රදේශයක තමයි ඉස්මතු වෙලා තියෙන්නේ. නමුත් පොළොව අභ්‍යන්තරයට විහිදිලා ඇති. කිරිගරුඬ පාෂාණයේ ඇති කැල්සයිට් නමැති ඛණිජයට අමතරව සර්පන්ටීන් (Serpantine) නැමති ඛණිජයත් මෙහි අඩංගු වෙනවා. එනිසා තමයි නිලකොල පැහැයක් පාෂණයට ලැබෙන්නේ. සර්පන්ටීකරණයට ලක් වූ කිරිගරුඬ පාෂාණය ලෙස ද මෙය හඳුන්වා දිය හැකියි. ඔබ වලපනේ ප්‍රදේශයේ සංචාරය කරනවා නම් මෙතනට ගොස් මෙම අපූරු පාෂාණ උද්ගතය දැකබලා ගන්නට අමතක කරන්න එපා.  

දුර්ලභ පාෂාණ සහ ඛණිජ වලින් නිර්මාණ කිරීම එකල බොහෝ වටිනා දෙයක් වෙන්නට ඇති. ඔබ ජේතවනය කෞතුකාගාරයට ගොස් ඇත්නම් එහි මෙමගින් කරන ලද නිර්මාණ කිහිපයක් දැක ගන්නට පුළුවන්. හැබැයි එහි සඳහන්ව ඇත්තේනම් මේ නිර්මාණ ඉන්දියාවේ කඩප්පා ප්‍රදේශයෙන් ගෙනෙන ලද ඒවා ලෙසයි. හඳුනාගෙන ඇත්තේ කඩප්පා ප්‍රදේශයේ ඇති අවසාදිත පාෂාණයකින් කරන ලද බවයි. නමුත් මවිසින් සිදුකරන ලද භූ විද්‍යාත්මක පරීක්ෂණවලින් තහවුරු වනුයේ එම පිළිම නිර්මාණය කරන ලද්දේ විපරීත පාෂාණයකින් බව. කෙසේ නමුත් මෙම නිර්මාණවල නිල්කොල පැහැයක් දැකගන්නට ලැබෙන්නේ නැහැ. එයට හේතුව වන්නේ කාලාන්තරයක් තිස්සේ වැළලී තිබීම නිසා දිරාපත් වීමට ලක්වෙලා. පාෂාණයේ දිරාපත් වූ බාහිරය පෙනෙන්නේ සුදු පැහැයෙන්. නමුත් බොහොම අපූරුවට විපරිත පාෂාණයක දක්නට ලැබෙන ව්‍යුහයන් දක්නට ලැබෙනවා. ඒ වාගේම කැබලි වූ පිළිම කොටස් වලින් අභ්‍යන්තරයේ නිල්කොල පැහැය අපූරුවට හඳුනාගන්නට පුළුවන්.

මෙම පාෂාණ වලින් කරන ලද ඉතා අලංකාර බුද්ධ ප්‍රතිමා දෙකක් තිස්සමහාරාම පන්සලේ දැක ගන්නට පුළුවන්. ඒවා කැණීමකින් ලැබුන පුරාවස්තු ලෙසයි සඳහන් වන්නේ. මෙම පිළිම දෙකහිත් ඉතාම කදිමට විපරීත පාෂාණ වල ලක්ෂණ සටහන් වෙනවා. නමුත් බාහිරයෙන් සුදු පැහැති ජීර්ණිත කොටස දැකගන්නට පුළුවන්. නීල ගරුඬ පාෂාණය භාවිතයට ගත් කාලවකවානු ගැන නම් නිශ්චිත අවබෝධයක් නැහැ. බොහෝ විට පාෂාණ තාක්ෂණය ඉතා දියුණු මට්ටමක තිබු අනුරාධපුර යුගයේම වෙන්නත් ඇති. අනුරාධපුර පූජා නගරය එහෙමත් නැතිනං පැරණි රාජධානි පුරවරය ආසන්නයේ කොතනකවත් කිරිගරුඬ හෝ නීල ගරුඬ පාෂාණය දැක ගන්නට නැහැ. තිබෙන සාක්ෂි අනුව පිට ප්‍රදේශයකින් ගෙන එන්නට ඇති.

මෙමගින් පැහැදිලිවන්නේ සුළු සුළු සහ විශේෂ නිර්මාණ සඳහා පමණක් මෙම සුවිශේෂී පාෂාණ වර්ග ගෙන එන්නට ඇති බවයි.  නමුත් අනුරාධපුරයේ ඇති නයිස් පාෂාණ වලින් කරන ලද මහා විසල් නිර්මාණ සහ ගොඩනැගිලි සදහා නම් කිසි ලෙසකත් පිටතින් පාෂාණ නොගෙනාව බවයි මගේ තර්කය. ඒ සඳහා බොහෝ සාධක එම භූමියේම විවිධ ස්ථානවල හමු වෙනවා. විශේෂයෙන්ම පාෂාණ නෙලාගත් තැන්. එවැනි තැනක් තමයි වෙස්සගිරිය. මෙහි පාෂාණ නෙලාගත් ස්ථාන ගණනාවක් ම හමුවෙනවා. එමගින් අපට පාෂාණ නෙලීමේ තාක්ෂණය පිළිබඳව මනා අවබෝධයක් ලබා ගන්නට පුළුවන්. කොහොම වුනත් මා කරන ලද පර්යේෂණ වලින් එළිවූයේ අනුරාධපුරයේ භාවිත තාක්ෂණයට වඩා වෙනස් තාක්ෂණයක් පොලොන්නරු යුගයේ දී පාෂාණ නෙලීම සඳහා භාවිත කල බවයි. පොළොන්නරු යුගයේ තාක්ෂණය බොහෝවිට පාෂාණ නෙලීම සඳහා රසායනික භාවිතය පිළිබඳව යම් ඉඟියක් දෙන බවයි මට සිතෙන්නේ. මේ පිළිබඳව තව දුරටත් භූ විද්‍යත්මක පර්යේෂණ සිදුකල යුතුයි.

ශ්‍රී ලංකව තුල පුරාවිද්‍යාවේ පර්යේෂණ සඳහා භූ විද්‍යාවේ ආධාර උපකාර ලබා ගන්නේ ඉතාම අඩුවෙන්. එනිසා සමහර අර්ථකතන සහ පැහැදිලි කිරීම් නිවැරදි නැහැ. ඉහත දැක් වූ දේ උදාහරණයකට ගන්නට පුළුවන්. පුරාවිද්‍යාඥයින් බොහෝ දෙනෙකු තාමත් භාවිතා කරන්නේ ඉතාම පැරණි භූ විද්‍යා ලිපි ලේඛන. ඒවා බොහොමයක් අද වෙනවිට වෙනස් වෙලා. විශේෂයෙන්ම ශ්‍රී ලංකවේ භූ විද්‍යත්මක පසුබිම වාගේ කරුණු. ඒ දවස්වල භාවිතා කල ‘ශ්‍රේණි’ අද ‘සංකීර්ණ’ බවට පත් වෙලා. වන්නි සංකීර්ණය, විජයානු සංකීර්ණය ආදී ලෙසයි දැන් රටේ භූ බෙදුම් කලාප හඳුන්වන්නේ. ඒ නවතම අධ්‍යනයන් නිසා. ඒ වාගේම බොහෝ දෙනෙකු සිතන්නේ පුරාවිද්‍යා ස්ථාන වල හමුවන බොහොමයක් ශිලා නිර්මාණ ග්‍රැනයිට් නම් පාෂාණයෙන් කරන ලද බවයි. ග්‍රැනයිට් යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ ආගනේය පාෂාණ වර්ගයකට. නමුත් ශ්‍රී ලංකවේ පාෂාණ බහුතරයක් විපරීත පාෂාණ. අනුරාධපුරය ප්‍රදේශයේ ඇත්තෙත් විපරීත පාෂාණ ව්‍යාප්තියක්. ග්‍රැනයිට් පාෂාණ යොදාගත් බවට සාක්ෂි හමුවන්නේ නැහැ.

වැරදි හඳුනාගැනීම් වැරදි අර්ථකතන වලට හේතුවක්. එමගින් අදාළ ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රගමනයක් සිදුවන්නේ නැහැ. අද වන විට ලෝකයේ බොහෝ රටවල ඉතා ගැඹුරෙන්ම භූ විද්‍යා විෂය පුරාවිද්‍යාව සඳහා යොදාගන්නවා. ඒ සඳහා වෙනම විෂය ක්ෂේත්‍රයක් ලෝකයේ සකස් වී අවසන්. එය හඳුන්වන්නේ භූ පුරාවිද්‍යාව (Geoarchaeology) නමින්.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

වෛවාරණ කුරුවින්ද මැණික්‌... 

This article was originally published on Divaina, 29.01.2020.

 

රතු මැණික්‌, නිල් මැණික්‌, කහ මැණික්‌ විතරක්‌ නොවෙයි අපූරු තාරුකා රටා මවන්නත් ශ්‍රී ලංකාවේ තියෙන එක්‌ වර්ගයක මැණික්‌ වලට පුළුවන්. ඔය කියන විවිධ පැහැයන් පමණක්‌ නොවෙයි විවිධ රටා මවන මැණික්‌ වර්ග බිහිවන්නේ එක මැණික්‌ කුලයකින්. ඒ කුලය අපි හඳුන්වන්නේ 'කොරන්ඩම්' (කුරුවින්ද) කුලය කියලා. මේ කුලයෙන් ඉහත කී එක්‌ එක්‌ වර්ගවල මැණික්‌ බිහිකරනවා. එනිසා ඉතා අපූරු විවිධත්වයක්‌ ඒ තුළින් දැක ගත හැකියි.
 
 කුරුවින්ද වල රසායනය වෙන්නේ ඇලුමිනියම් ඔක්‌සයිඩ් (Al2O3). කුරුවින්ද කියන්නෙත් භූ විද්‍යාත්මකව ඛනිජයක්‌. කුරුවින්ද කුඩුවල වර්ණය (ලේඛාව) සුදු. දැඩියාව 9ක්‌. ලොව දෙවැනියාට වැඩිම දැඩියාවක්‌ ඇත්තේ කොරන්ඩම් වලට. විශිෂ්ට ගුරුත්වය 4ක්‌ පමණ වෙනවා. ද්‍රව වීමේ උෂ්ණත්වය සෙන්ටිගේ්‍රඩ් අංශක 2044 ක්‌ පමණ වෙනවා. එනිසා බොහොම අධික උෂ්ණත්ව වලට ලක්‌වුණාට ස්‌ඵටිකයේ වෙනස්‌කම් සිදුවෙන්නේ නැහැ. කොරන්ඩම් වල පැති හයකින් යුක්‌ත ස්‌ඵටික හැඩය හරිම සුවිශේෂී.
 
 කුරුවින්ද කුලයේ මැණික්‌ වල වර්ණය ගෙන එන්නේ ඒවායේ තියෙන අපද්‍රව්‍ය. එක්‌ එක්‌ අපද්‍රව්‍ය එක්‌ එක්‌ වර්ණයන් ගෙන එනවා. අපද්‍රව්‍ය වෙන්නේ බොහෝ විට යකඩ, ටයිටේනියම්, වැනේඩියම් සහ ක්‍රෝමියම් වැනි බර ලෝහ. ඊට අමතරව රූටයිල් කියන ඛනිජය කොරන්ඩම් ස්‌ඵටික තුල වර්ධනය වීමේ ප්‍රවණතාවය ඉතා බහුලව දැකගත හැකියි.
 
 කුරුවින්ද මැණික්‌ වලට රතු පැහැය ගෙන එන්නේ ක්‍රෝමියම් ලෝහය අපද්‍රව්‍යක්‌ ලෙස ඇතිවිට. කුරුවින්ද කුලයේ ජනප්‍රියම මැණික්‌ වර්ගය තමයි නිල් මැණික්‌. කුරුවින්දයේ නිල හදන්නේ අපද්‍රව්‍ය දෙකක මිශ්‍රණයෙන්. ඒ තමයි යකඩ සහ ටයිටේනියම් ලෝහය. මේ අපද්‍රව්‍ය දෙක මිශ්‍ර නොවුණොත් අපට ගෙවුඩ මැණික්‌ තමයි ලැබෙන්නේ. ගෙවුඩ වර්ග ගණනාවක්‌ තියෙනවා. ඩිසල් ගෙවුඩ, සිල්කි ගෙවුඩ, මිල්කි ගෙවුඩ යනාදී වශයෙන්. මෙවැනි විවිධත්වයක්‌ ඇතිකරන්නෙත් ඒවායේ තියෙන අපද්‍රව්‍ය නිසා. ගෙවුඩ වල තියෙන දුඹුරු පැහැති පැල්ලම් හැදෙන්නේ යකඩ ඔක්‌සයිඩය (මලකඩ) නිසා. කුරුවින්ද ස්‌ඵටිකයේ කෙලින් අතට සිටවූ විට එම අක්‌ෂයට ලම්බාකාරව ටයිටේනියම් ඇති රූටයිල් ඛනිජ ස්‌ඵටික පිහිටි විටයි කුරුවින්දයේ තාරුකා රටා මැවෙන්නේ. කහ මැණික්‌ වලට කියන්නේ පුෂ්පරාග කියලා. පුෂ්පරාගවල පැහැය නිර්ණය කරන්නේ ඒ තුළ ඇති යකඩ ඔක්‌සයිඩය.
 
 ගෙවුඩ වල ඇති මිශ්‍ර නොවූ අපද්‍රව්‍ය කෘත්‍රිමව මිශ්‍ර කිරීමේ ක්‍රමයක්‌ හොයාගෙන තියෙන නිසා ගෙවුඩ නිල් කිරීමේ හැකියාව තියෙනවා. ශ්‍රී ලංකාව තුළ මේ ක්‍රියාවලිය බොහොම සාර්ථකව සිදුවෙනවා. රූටයිල් ඇතුලේ තියෙන ටයිටේනියම් කුරුවින්ද ස්‌ඵටිකයේ ඇති යකඩ සමග මිශ්‍ර කරන්න අවශ්‍යයි. එවිටයි නිල් පැහැය ඇතිවෙන්නේ. ඒ සඳහා රූටයිල් ස්‌ඵටික ද්‍රව කරන්නට ඕනේ. රූටයිල් වල ද්‍රවාංකය සෙන්ටිගේ්‍රඩ් අංශක 1800ක්‌ පමණ වෙනවා. එනිසා කුරුවින්ද ස්‌ඵටිකය විනාශ නොකර මේ රසායනික ප්‍රතික්‍රියාව පහසුවෙන් කරගන්නට පුළුවන්. ගෙවුඩ පුච්චනවා (heat treatment) කියන්නේ මේ ක්‍රියාවලියට තමයි. මේ ක්‍රියාවලිය තරමක්‌ සංකීර්ණ ක්‍රියාදාමයක්‌. වැඩිපුර මිශ්‍රණය ඇතිවුණොත් නිල් පැහැය වැඩිවෙලා කළු පැහැයක්‌ තමයි ලැබෙන්නේ. එතකොට ඒක කාක නිලක්‌, බවට පත්වෙනවා. කාක නිල් වැඩිපුරම පළඳින්නේ අපල උපද්‍රව නැති කරගන්න.
 
 කුරුවින්ද ඛනිජය ප්‍රධන වශයෙන් ආග්නේය පාෂාණ සහ විපරිත පාෂාණවල දක්‌නට ලබෙන අතර ඒවා ප්‍රාථමික නිධි ලෙස හඳුන්වයි. අවසාදිත සමග එකතුවන කුරුවින්ද ගොනු ද්විතියික තැන්පතු ලෙස හැඳින්වෙයි. ශ්‍රී ලංකාව තුළ ප්‍රධාන වශයෙන් කැණීම් කටයුතු කරන්නේ ද්විතියික තැන්පතු වලයි.
 

 මැණික්‌ ලෙස කරන භාවිතයට අමතරව කුරුවින්ද වල තියෙන තද ගතියත් ද්‍රවාංකය ඉහළ වීමත් නිසා විවිධ කර්මාන්ත සඳහා යොදා ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. කුරුවින්ද උල්ලේඛයක්‌ ලෙස යොදාගැනීමේ හැකියාව ඇත. මේ ගුණය නිසා වීදුරු සහ යකඩ ඔප දැමීමේ කාර්යයන් සඳහා යොදාගන්න අතර වැලි කඩදාසි නිෂ්පාදනයට ද යොදාගන්නා බව වාර්තා වෙනවා.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ