විශ්ව භූ වේදය

විශ්වයේ සැරිසරන උල්කා සහ උල්කාෂ්ම

අභ්‍යවකාශයේ සැරිසරන වල්ගාතරුවක හෝ ග්‍රහකයක හෝ උල්කාපාතයක කැබලි උල්කා ලෙස හැඳින්විය හැක. ඝන වස්තූන් වන මේවා පාෂාණමය හෝ ලෝහමය හෝ ඒවායේ මිශ්‍රණයක් ලෙස හෝ පැවතිය හැක. පිටත අභ්‍යවකාශයේ සැරිසරන උල්කා කැබලි යම් කිසි ග්‍රහලෝකයක වායුගෝලයට ඇතුල් වී යෙදෙන ගමනේ දී ලබන අනේක විධි වධ වේදනා හමු වේ ඉතිරිවන දේහය ග්‍රහලෝකයේ මතුපිටට ඇදවැටුන පසු උල්කාෂ්මයක් බවට පත්වන බව පැවසේ. මේවායේ ප්‍රමාණය විවිධ විය හැක.

වායුගෝලයේ හරහා ගමන් කිරීමේදී ඇතිවන ඝර්ෂණය ද වායුගෝලීය පීඩනය ද විවිධ වායුන් ගේ බලපෑමෙන් ඇතිවන රසායනික ප්‍රතික්‍රියා ද උල්කාෂ්මයට යම් බලපෑමක් ඇතිකරයි. බාහිර පෘෂ්ටයේ ඇතිවන අධික තාපය ඛණිජ සමුච්චය වෙනස්කරන්නට හේතුවන බව පැහැදිළි වේ. බොහොමයක් උල්කා මෙම ගමනේදී සපුරා විනාශවන නිසා භූ මතුපිටට ඇද වැටෙන්න අතලොස්සකි. ගහලෝකයේ මතුපිටට ලඟා වන්නට තරම් විශාල වූ උල්කා පමණක් මෙලස තම ගමන නිම කරයි.

 සංයුතිය අනුව උල්කාෂ්ම වර්ග තුනකි.

 1.     ලෝහමය (යක්ක ) උල්කාෂ්ම

2.     ශිලාමය ( සෙල්ල) උල්කාෂ්ම

3.     ලෝශිලා (සෙල් යක්ක) උල්කාෂ්ම

උල්කාෂ්මයක් හඳුනාගන්නේ කෙසේද ?

පෘතුවියට පතිත වී සැඟවුන උල්කාෂ්මයක් අපට දැකගත හැකි වන්නේ මෙළොව පවතින අනෙකුත් ඛණිජ සහ පාෂාණ සමගය. එනිසා බොහෝවිට එය එක්වරම හඳුනගත හැකි වන්නේ නැත. නමුත් විශ්වයේ අතීත තතු ගෙන එන මෙම උල්කාෂ්ම ඔබට හඳුනාගත හැකි නම් එය බෙහෙවින්ම වැදගත්වනු ඇත. මන්දයත් විශ්වයේ උපතේ සිට මේ දක්වා සිදු වූ විකාශනයේ යම් අවධියක තතු මෙතුල ගැබ් වී ඇති බැවිනි. භූ විද්‍යත්මක, භූ රසායනික , ජෛව විද්‍යත්මක ක්‍රමවේද භාවිතයෙන් ඉතා වැදගත් වනු කරුණු රාශියක් හෙලිකරගැනීම අපට හැකි වනු ඇත.

උල්කාෂ්ම අනෙකුත් පෘතුවි පාෂාණ වලට වඩා වෙනස් ගුණාංග පෙන්වන බව අමතක නොකළ යුතුය. උල්කාෂ්ම බොහෝවිට යකඩ සහ නිකල් වැනි ලෝහ වලින් සමන්විත නිසා ඒවායේ බර වැඩිය. එනම් ඝනත්වය (ඒකක පරිමාවක බර) වැඩිය. අතට ගත පසු බර වැඩි බව ඔබට දැනෙනු ඇත.

උල්කාෂ්ම නිකල් සහ යකඩ වැනි ලෝහ අඩංගු නිසා, විශේෂයෙන්ම යකඩ අඩංගු වීම චුම්භක ගුණ පෙන්වන්නට හේතු වේ. චුම්භකය එයට ආකර්ෂණය වේ. නමුත් ශිලාමය උල්කාෂ්ම එලෙස නොවණු ඇත. ඒවා බොහෝවිට එල්ලූ චුම්භකයේ යම් චලනයක් පෙන්වන්නට හැකි බව විද්‍යාඥයෝ පවසයි.

උල්කා අපගේ වායුගෝලය තුලින් පතිත වීමේ දී ඝර්ෂණය හේතුවෙන් ඇතිවන රත්වීම නිසා එහි බාහිරය උණුවේ. එනිසා ඒවායේ උණු වී නැවත ක්ෂණික සිසිලනය වීමෙන් ඇතිවන අස්ඵටික බාහිර ස්ථරයක් හමුවනු ඇත. එමෙන්ම උණු වූ සොබාවය කදිමට හඳුනාගත හැක. හොඳම උදාහරණය වන්නේ ඔබ යබොර දැක ඇත්නම් එහි මතුපිට නිරීක්ෂණය කර ඇත්නම් එය කොයි වාගේ ද යන්න පසක් වනු ඇත.

උල්කාෂ්ම තුල තිරුවානා වැනි ඛණිජ හමු නොවේ. එනිසා ශ්වේත වර්ණයක් හෝ එවැනි පැල්ලම් හමු නොවනු ඇත. තිරුවානා ඛණිජය මෙළොව පාෂාණ වල බහුලවම හමුවන ඛණිජයකි. බොහොමයක් උල්කාෂ්ම විකිරණශීලී ගුණ නොපෙන්වයි.

වායු බුබුළු තිබු ස්ථාන හමුවන්නේ බොහෝවිට ආග්නේය පාෂාණ වලය. නැතහොත් යබොර වලය. නමුත් උල්කාෂ්ම කැබලි වල එවැනි විවර හෝ සිදුරුමය සොබාවයක් දක්නට නොමැත. නමුත් කෘත්‍රිමව සාදන ලද සිදුරක් තුලින් අභ්‍යන්තරය නිරීක්ෂණය කිරීමේදී සියුම් ලෝහමය පතුරු (ස්ඵටික) දැක ගත හැකිය.

බොහොමයක් ඛණිජ වල කුඩුවල කුමන හෝ පැහැයක් ඇත. විශේෂයෙන්ම හිමටයිට්, මැග්නටයිට් වැනි ඛණිජ වල කුඩුවලට රතු දුඹුරු හෝ කළු දුඹුරු පැහැයක් ඇත. එය පිගන් ගඩොල් කැබැල්ලක අතුල්ලු විට ඔබට දැක ගත හැකිය. නමුත් උල්කාෂ්ම කුඩු එලෙස වර්ණ නොදෙන බව විද්‍යඥයෝ පවසයි.

උල්කාෂ්ම සැමවිටම වරකුරු හෝ ගෝලාකාර බව පෙන්වන්නේ නැත. විවිධ හැඩති උල්කාෂ්ම හමු විය හැක. දැනට හමු වී ඇති පැරණිම උල්කාෂ්මය වසර බිලියන 4.56 ක පමණ පැරණි බව වාර්තා වී තිබේ. චන්ද්‍රයාගෙන් ලැබෙන උල්කාෂ්ම වසර බිලියන 2.9 සිට 4.5 දක්වා පැරණි බව සොයාගෙන ඇත.

මෙවැනි උල්කාෂ්ම හඳුනාගැනීමේදී භූ විද්‍යත්මක සහ ඛණිජ විද්‍යාත්මක දැනුම මහඟු උපකාරයෙකි.

 

  ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ