ආග්නේය පාෂාණ (Igneous Rocks)

හැඳින්වීම

ලෝකයේ බහුලවම පැතිරුණ පාෂාණ වර්ගය වන්නේ ආග්නේය පාෂාණ යි. පෘතුවි කබොළත් (Crust) හරයත් (Mantle) නිර්මාණය කරන්නා වූ මූලික පාෂාණ වර්ගය වන්නේ ද ආග්නේය පාෂාණ යි. ආග්නේය පාෂාණ ලොව පවතින ප්‍රථමික පාෂාණ (primary rocks)  ලෙස හැඳින්විය හැක. ආග්නේය පාෂාණ සහ විපරිත පාෂාණ (metamorphic rocks) එකතුව කබොලේ 95 % පමණ නිර්මාණය කරයි.

ආග්නේය පාෂාණ ඇතිවන්නේ ද්‍රව බවට පත් වූ පාෂාණ (melted rocks) වලිනි. ලොව පවතින ඕනෑම පාෂාණයක් භූ අභ්‍යන්තරයේ දී අර්ධ ද්‍රව හෝ ද්‍රව බවට පත් වීමේ හැකියාව ඇත්තේය. භූ අභ්‍යන්තරය තුලට කිඳා බසින පාෂාණ භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතින අධික තාපය කරන කොටගෙන මෙලස ද්‍රව බවට පත් වීමේ හැකියාව ඇත. මෙලස උණු වූ පාෂාණ ද්‍රවය හඳුන්වන්නේ “ලෝපාතරල” (magma) ලෙසයි. යමහල් විදාරණය (Volcanism) තුලින් භූ මතුපිටට මේ ලෝපාතරලය, සංයුතියේ (composition) සිදුවන වෙනස්කම් මත ලෝදිය (Lava) ලෙස හැඳින්වේ.  

ලෝපාතරලය සහ ලෝදිය (Magma and Lava)

ඉහත පැවසු ආකාරයට ලෝපාතරලය බිහිවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ ඇති පාෂාණ අධික තාපයට සහ පිඩන වෙනස්වීම් වලට ලක් වීම හේතුවෙනි. බොහෝ විට මෙම ක්‍රියාවලිය සිදුවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ ඉතා ගැඹුරේ වන අතර එම ගැඹුර බොහෝ විට කබොලෙහි පත්ලට ආසන්නව හෝ හරයේ කුමන හෝ තැනක විය හැක. ලෝපාතරලයේ සංයුතිය ද්‍රව වන පාෂාණය මත තීරණය වන අතර, හරයේ පාෂාණ බොහොමයක් අධික ලෙස යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මුලද්‍රව්‍ය අඩංගු නිසා හරයේ හටගන්නා ලෝපාතරලයේ එවැනි මුලද්‍රව්‍ය වලින් පොහොසත් වේ. කබොලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන් ඇතිවන ලෝපාතරලයේ සංයුතිය සිලිකා අධික වීමෙන් විශේෂණය වෙයි.

විවිධ ලෝපාතරල

ලෝපාතරල වර්ණය සහ සංයුතිය සහ හටගන්නා ස්ථානය අනුව වර්ග කල හැක. වර්ණය සහ සංයුතිය අනුව වර්ග කරන්නේ නම් වර්ග දෙකක් හැඳිනගත හැක.

1.       කාලක ලෝපාතරල (Mafic magma) 2. ශ්වේතක ලෝපාතරල (Felsic Magma)

වැඩිපුර යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය අඩංගු ලෝපාතරලය අඳුරු හෝ කලු පැහැයෙන් යුක්තය එවැනි ලෝපාතරල කාලක ලෝපාතරල නම් වේ. මෙම අඳුරු පැහැය ගෙන දෙන්නේ සංයුතියේ පවතින යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය නිසාවෙනි. මෙවැනි කාලක ලෝපාතරල ඇතිවන්නේ බොහෝවිට හරයේ පාෂාණ උණු වීමෙන්.

යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය හිග වීම තුල සිලිකා ප්‍රමාණය වැඩි වේ. එවිට වන්නේ ලෝපතරලය ධවල පැහැයක් නැතහොත් ලා පැහැයක් ගැනීමයි. එවැනි ලෝපාතරල ශ්වේත ලෝපාතරල ලෙස හැඳින්වේ. බොහෝ විට සිලිකා අධික කබොලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන් නිපැද වේ.

ලෝපාතරල හටගන්නා ස්ථානය අනුව ද වර්ග කල හැක.  ඒ අනුව වර්ග තුනකි.

1.       බැසෝල්ටික ලෝපාතරල (Basaltic Magma) 1. ඇන්ඩේසිටික ලෝපාතරල (Andesitic Magma) 3. රියෝලිටික ලෝපාතරල (Rhyolitic Magma)

පළමු ආකාරය වන ඉහත සඳහන් බැසෝල්ටික ලෝපාතරල බොහෝවිට නිර්මාණය වන්නේ හරයේ පාෂාණ උණු වීමෙන්. එනිසා මේවයේ සංයුතිය අනුව යකඩ, මැග්නීසියම් සහ කැල්සියම් වැනි මුලද්‍රව්‍ය වලින් අනුන බවත් පොටෑසියම් සහ සෝඩියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය අඩු බවත් සඳහන් වේ. උෂ්ණත්වය බොහෝ විට ඉතා අධිකය එය සෙල්සියක් අංශක 1000 ක සිට 1200 ක් පමණ පරාසයක පවති. වායු සංඝටක හිඟය. දුස්ශ්‍රාවිතාවය (Viscosity) අඩුය. ගලා යාමට වැඩි කැමැත්තක් දක්වයි.

දෙවැනි ආකාරය වන ඇන්ඩේසිටික ලෝපාතරල බිහිවන්නේ හරයට ඉතා අසන්න කබොලෙහි වන අතර එය ඉහල හරයේ වුව සිදු විය හැක. සංයුතිය බොහෝ විට ඉහත සඳහන් කල සංඝටක වල මධ්‍ය අගයක් ගනී. උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 800 ත් 1000 ත් අතර පැවති. දුස්ශ්‍රාවිතාවය ද මධ්‍ය අගයක් ගනී.  

තුන්වැනි ආකාරය වන රියෝලිටික ලෝපාතරල බිහිවන්නේ බොහෝවිට කබලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන්. සංයුතිය අනුව ගත්කල මේවායේ යකඩ, මැග්නීසියම් සහ කැල්සියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය හිඟ අතර පොටෑසියම් සහ සෝඩියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය බහුලය. දුස්ශ්‍රාවිතාවය වැඩිය. වායු සංඝටක වැඩිය. උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 650 ත් 800 ත් අතර පවතී. මෙම ලෝපාතරල නිසා ඇතිවන යමහල් (Volcano), පිපිරීමට (explosive) දක්වන නැඹුරුතාවය වැඩිය. ලෝ දිය ගලායාමට එතරම් කැමැත්තක් දක්වන්නේ නැත.

ලෝපාතරල බිහිවීම

කුමන හෝ පාෂාණයක් උණු වීමෙන් ලෝපාතරල භූ අභ්‍යන්තරයේ බිහි වේ. ලෝපාතරල බිහිවන පරිසරය බොහෝ විට හරය ආශ්‍රිතව හෝ කබොල ආශ්‍රිතව පවතින භූ තල මායිම් (Tectonic Margins) වලදී ය. ඒ ඒ ස්ථානවල පවතින පාෂාණ උණු වීමෙන් ඇතිවන ලෝපාතරලය ඝනත්වය (Density) අඩු හෙයින් ඉහලට තල්ලු වී හරයේ හෝ කබොලෙහි යම් යම් ස්ථානවල හිර වන අතර මේවා ගබඩා වන ව්‍යුහ “ලෝපාතරල කුටීර” (Magma Chambers) ලෙස හැඳින් වේ.

ලෝපාතරල කුටීර වල එක් රැස් වූ මෙම උණු ද්‍රව ප්‍රාග් පාෂාණමය ද්‍රව්‍ය අධික උෂ්ණත්වය නිරන්තරයෙන්ම චලනය වෙමින් පවතී. කුටීරය තුල තාපය උරාගෙන රත්වන ලෝපාතරල ඝනත්වය අඩු වීමෙන් ඉහල නගින්නට පටන් ගන්නා අතර එය ක්‍රමයෙන් ඉහල යාමේ දී එහි තාපය නිදහස් කරමින් ක්‍රමයෙන් ඝනත්වය වැඩි කරගැනිම නිසා නැවත කුටීරයේ පතුලට බහින්නට පටන් ගනී. නැවත පතුලේදී තාපය උරාගෙන ඉහල නගින මෙම ලෝපාතරල කුටීරය තුල චක්‍රී චලනයක් ඇති කර ගනී. මේවා සංවහන ධාරා (Convection Currents) ලෙස හැදින් වේ. මෙවැනි චලනයන් නිසාත් අධික තාපය නිසාත් කුටීරය තුල ලෝපාතරලයේ පීඩනය වැඩි වීමෙන් ඉහලින් පවතින පාෂාණවල දුර්වල කලාප ඔස්සේ ඉතා වේගයෙන් මතුපිටට දෙසට විදින්නට (Injection) පටන් ගනී. මේ සඳහා අවට පරිසරයේ තාපය අධික වීමත් පීඩනය අඩුවීමත් මේ සඳහා හේතුවන බව විද්‍යඥයින් විසින් සොයාගෙන ඇත. ලෝපාතරලය මතුපිටට විදීමෙන් යමහල් ඇතිවන අතර අභ්‍යන්තරයේ සිරවන ලෝපාතරල පතාල පාෂාණ (Intrusive rocks or Plutonic rocks) බිහි කරන්නට හේතු වේ.

භූ තාපය (Geothermal Energy )

ලෝපාතරල බිහිකරන්නට අවැසි තාපය විකිරණශීලි මූලද්‍රව්‍යවල  විකිරණය මගින් ලබා දෙයි. පාෂාණ ද්‍රව වීම සඳහා හරයේ හෝ කබොලෙහි ඇතිවන පීඩන වෙනස ද බලපානු ලබයි. එයට අමතරව අධික තාපයට ලක්වන භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතින සමහර රසායනයන් ගේ උත්ප්‍රේරණය ද මේ සඳහා හේතුවන බව සොයා ගෙන ඇත. භූ අභ්‍යන්තරයට යත්ම යත්ම ක්‍රමයෙන් උෂ්ණත්වය වැඩිවන අතර එය සෑම කිලෝමීටරයක් යාමේ දී සෙල්සියස් අංශක 25ත් 30 ත් අතර පරාසයකින් වැඩි විය හැක. මෙම අනුක්‍රමණය  (Geothermal Gradient) අඩු වැඩි විය හැක. කෙසේවෙතත් ඉහත කි විකිරණයත්, තවමත් ගබඩා වී ඇති මහා පිපිරුමෙන් ඇති වූ අධික තාපයත් මෙම භූ තාපය ඇතිකරන්නට හේතුවෙන බව විද්‍යඥයින් පවසයි.

ලෝපාතරල භූ අභ්‍යන්තරයේ කුටීර වල පවතිමින් සුදුසු අවසථාවන් වලදී විදාරණය (Explosion) වෙයි. මෙය “ලෝපාතරලයනය” (Magmatism) ලෙස හැඳින් විය හැක. භූ මතුපිටට පැමිණි පසු ලෝ දිය බවට පත් වේ. මෙලස වෙනස් නාමකරණයක යෙදෙන්නේ මේ අවස්ථා දෙකෙහි යම් යම් වෙනස්කම් හඳුනාගත හැකි බැවිනි. මෙම වෙනස්කම් පහත වගුවේ සඳහන් වේ.

 

	ලෝපාතරලය	ලෝදිය
1	භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතී	භූ මතුපිට පවතී
2	බොහෝ විට කාලක වර්ණයෙන්/සංයුතියෙන් යුක්තය	ශ්වේතක වර්ණයෙන්/සංයුතියෙන් යුක්තය
3	ඝනත්වයෙන් වැඩිය	ඝනත්වයෙන් අඩුය.
4	සිලිකා ප්‍රමාණය අඩුය	සිලිකා ප්‍රමාණය වැඩිය
5	උෂ්ණත්වය වැඩිය ( 800 – 1200 ත් අතර )	උෂ්ණත්වයෙන් අඩුය (650 ත් 800 ත් අතරය)
6	දුස්ශ්‍රාවීතාවය අඩුය	දුස්ශ්‍රාවීතාවය වැඩිය

 

වගුව : ලෝපාතරලයේ සහ ලෝදියෙහි වෙනස්කම්

 

ආග්නේය පාෂාණ වර්ග

ආග්නේය පාෂාණ නිර්මාණය වන පරිසරය අනුව ප්‍රධන වර්ග දෙකකි. ඒ අනුව නිපැදෙන පාෂාණය සංයුතියෙන් සහ වයනයෙන් (Texture) සපුරා වෙනස් විය හැක. බොහෝවිට පාෂාණයේ වයනය මෙමගින් බලපෑමට ලක් වේ. මෙහිදී පරිසරය ලෙස හැදින්වෙන්නේ පාෂාණ නිර්මාණය වන්නා වූ ස්ථානය වන අතර එය ලෝපාතරලය සිසිලනය (Cooling) වන්නා වූ හෝ ලෝපාතරලය ස්ඵටිකීකරණය (Crystallization) වන්නා වූ පෘතුවියේ කුමන හෝ ස්ථානයයි. එය පෘතුවි අභ්‍යන්තරය හෝ මතු පිට පෘෂ්ටය විය හැක.

පෘතුවි පෘෂ්ටය මතුපිටට පැමිණ ලෝදිය බවට පත්ව නිපැදවෙන පාෂාණ වර්ගය වන්නේ `නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ (Extrusive rocks) වන අතර ඒවා යමහල් පාෂාණ (Volcanic rocks) ලෙස ද හැදින්වේ. ලෝපාතරලය භූ අභ්‍යන්තරයේ යම් කිසි තැනක සිර වී සිසිලනය වීමෙන් හට ගන්නේ පාතල පාෂාණ (Plutonic Rocks) යි. ඒවා අක්‍රාන්ත පාෂාණ (Intrusive rocks) ලෙස ද හැඳින් වේ.

යමහල් පාෂාණ (නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ)

යමහල් විදාරණය (Volcanism) නිසා ලෝපාතරලය පෘතුවි පෘෂ්ඨය මතුපිටට පැමිණීමේ හැකියාව ඇත. ඉතා අධික පීඩනයකින් සහ උෂ්ණත්වයකින් යුක්තව පෘතුවි  පෘෂ්ඨය බිඳ දමමින් වේගයෙන් පැමිණෙන ලෝපාතරලය පිපිරෙන යමහල් ඇතිකරන්නේ ක්ෂණයකින් ඝනීභවනය (Rapid Cooling) වන ලෝදිය ඇතිකරමින්. ලෝ දිය විවිධ ලෙස ගලයන අතර විටෙක ඒවා පිපිරෙමින් අහසේ ඉතා වේගයෙන් පාවෙමින් පතිත වීමට ද හැකිය.

ලෝදිය බාහිරයට පැමිණේමේදී උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 700 ත් 1250 ත් අතර පවතින අතර බාහිර පරිසරයේ උෂ්ණත්වය එයට වඩා බෙහෙවින් අඩුය. මෙ නිසා ලෝදියත් පරිසරයත් අතර ඇතිවන උෂ්ණත්වය අන්තරය විශාලය, වැඩිය. මෙලෙස උෂ්ණත්වය අන්තරය වැඩි වීමේ ප්‍රතිඵලය වන්නේ ලෝදිය ඉතා වේගයෙන් සිසිලනයට ලක් වීමෙන් ඝනීභවනය (Solidification) වීම යි. වේගවත් ඝනීභවනය සඳහා ලක්වන ලෝදිය රසායනිකයන් හෙවත් ප්‍රාග් ස්ඵටික ද්‍රව්‍ය ස්ඵටිකීකරණයට ලක්වන්නේ නැත. ක්ෂණික ඝනීභවනය හේතුවන්නේ අස්ඵටික ඝනයක් ඇති කරන්නටය. මෙලෙස ඇතිවන පාෂාණ යමහල් පාෂාණ නැතහොත් නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ ලෙස හැදින්වේ.

යමහල් පාෂාණ වල සුවිශේෂිතා කිහිපයකි. ඉතා වේගයෙන් ඝනිභවනය වන  නිසා ස්ඵටික හමුවන්නේ නැත. නැතහොත් ඉතා සියුම් ස්ඵටික (Fine crystals) සුළුවශයෙන් හමු වේ. ඉතා සියුම් (කුඩා- ඉඳිකටු වැනි) ස්ඵටික අස්ඵටික (Amorphous)  ඝනයේ ගිලි පවතී.  ඒ වාගේම ලෝපාතරලයේ ගිලුණු වායුමය(Gases) සංඝටක නිදහස් වීම හේතු කොට ගෙන ඇතිවන්නා වූ සිදුරුමය සොබාවය 9Cavities or voids) අතිශය ප්‍රමුඛය. බොහෝ අවස්ථාවලදී පාරිසරික උෂ්ණත්වය අන්තරය ඉහල නිසා ඔබ්සිඩියන් වැනි ( සොබාවික වීදුරු) සපුරා අස්ඵටිකමය පාෂාණ නිර්මාණය වීමේ හැකියාව ඇත.

ලෝපාතරලය මතුපිටට විදාරණය වීම හේතු කොටගෙන ලෝදිය ලෙස මේවා පෘතුවි පෘෂ්ටයේ මතුපිට වේගයෙන් ගලාගෙන යයි. ලෝදිය ගලන වේගය ඒවායේ රසායනික සොබාවය මත රඳා පවතී.  ලෝදිය ගලායාම නිසා ද විවිධාකාරයෙන් යුක්ත රූපණ සහිත පාෂාණ නිර්මාණය වේ. යමහල විදාරණය වීමේ දී ඇතිවන පිපිරිම් නිසා දසත විසිරෙන දුම් සහ අළු හේතුකොට ගෙන ද යමහල් පාෂාණ ඇති වේ.

යමහල් පාෂාණ වර්ග

මේවා වර්ග කෙරෙන්නේ රසායනික සංයුතිය, ඛණිජ සංයුතිය සහ වයනය මෙන්ම යමහල් පිපිරීමේදී ඇතිවන්නා වූ කැබිලි කොටස් අනුව ද වර්ග කල හැක. පහත වගුවේ දැක්වෙන්නේ යමහල් පාෂාණ වර්ග කිහිපයකි.

	යමහල් පාෂාණ වර්ගය	ලාක්ෂණිකතා
1	ඔබ්සිඩියන් ( සොබාවික වීදුරු)	සපුරා අස්ඵටික කාල වර්ණ පාෂාණයකි.
2	ටූෆ්	යමහල් අළු නිසා ඇතිවන සුදු පැහැගත් ඉතා සැහැල්ලු පාෂාණයකි. වා සිදුරු බහුලය
3	බැසෝල්ට්	කාල වර්ණ පාෂාණයකි. යකඩ මැග්නීසියම් බහුලය , සිලිකා ප්‍රමාණය අඩුය.වා සිදුරු ඇත.
4	ස්කෝරියා	රක්ත වර්ණ පාෂාණයකි.. යකඩ අධිකව අඩංගු වේ. වා සිදුරු බහුලය.; බරැති පාෂාණයකි.
5	ඇන්ඩේසයිට්	තරමක් සුදු පැහැති පාෂාණයකි. සිලිකා බහුලය
6	රියෝලයිට්	සුදු පැහැති පාෂාණයකි. සිලිකා අතිශය බහුලය. වා සිදුරු ද බහුලය.
7	පුමයිස්	අස්ඵටික වීදුරුමය පාෂාණයකි. සුදු පැහැතිය. වා සිදුරු අධිකව අතිශය සැහැල්ලු පාෂාණයකි.

 වගුව : යමහල් පාෂාණ කිහිපයක තතු

 

පාතල පාෂාණ (ආක්‍රාන්ත පාෂාණ)

භූ අභ්‍යන්තරයේ සිර වූ ලෝපාතරල සිසිලනයෙන් ඝනීභවනය වීමෙන් නිර්මාණය වන පාෂණ මෙනමින් හැඳින් වේ. ඝනත්වයේ සිදුවන වෙනස්කම් වාගේම රැකවරණය සලසන පාෂාණයේ දුර්වල කලාප දුලබත්වය සහ පීඩනය වැනි සමහර භෞතික ගුණාංග ද මෙලෙස භූ අභ්‍යන්තරයේ ලෝපාතරලය සිරකරන්නට වාතාවරණය සකස් කරනු ලබයි.  

ලෝපාතරලයත් එය සිරවූ පාෂාණමය වටපිටාවත් අතර උෂ්ණත්වය අන්තරය අඩුය. එනිසා ස්ඵටිකීකරණය සඳහා යහපත් තත්වයක් ඇතිකරයි. ඉතා සෙමෙන් සිසිලනය (Slow Cooling) වීම  කදිමට ස්ඵටික නිර්මාණය වීම සඳහා අවැසි න්‍යෂ්ටි නිර්මාණය විමත්, ස්ඵටික සම්පුර්ණ වීම සඳහා අවැසි අදාළ රසායනයන් ලබා ගැනීමට හැකි වීමත් නිසා කදිමට සකස් වූ විශාල විටෙක අතිවිශාල වූ ද ස්ඵටික (Large crystals) බිහි වෙයි.

ලෝපාතරලයේ සංයුතිය මත බිහිවන පාෂාණය ද තත්කාලීන උෂ්ණත්වය ද එහි අඩංගු විය යුතු ඛණිජ සමුච්චය (Mineral Assemblage) තීරණය කරනු ලබයි. පවතින උෂ්ණත්වය අනුව ද සංයුතිය ද අනුව ක්‍රමානුකුලව බැසයන උෂ්ණත්වය මත පදනම් ව ඛණිජ ශ්‍රේණියක් (Mineral Series) බිහි කිරීමේ හැකියාව පවති. ඒ අනුව තත්කාලීන උෂ්ණත්වය මත ඒ ඒ ඛණිජ සමුච්චය බිහිකරන්නට සමත් වෙයි.

භූ අභ්‍යන්තරයේ ලෝපාතරල කුටීර තුල පැසෙමින් පවතින ලෝපාතරල කෝෂයක (Magma Flumes) ආකාරයට පෘතුවි කබොලෙහි ඉහලට තල්ලු වෙමින් පාවෙන්නට පටන් ගනී. ලෝපාතරල කෝෂය තම ගමන අත්හිටවන පරිසරය අනුව පවතින උෂ්ණත්වය අන්තරය හේතුවෙන් ස්ඵටිකීකරණයෙන් ඛනිජකරණයට ලක්වන ඛණිජ වල  සංයුතිය සහ වයනය තීරණය වන අතර භූ මතුපිටට අසන්න වත්ම උෂ්ණත්ව අන්තරය ඉහල යන හෙයින් ස්ඵටිකවල ප්‍රමාණය කුඩා වන්නට හැකිය. නමුත් තවමත් ඉතා හොඳින් නිර්මාණය වන බව මෙහි දී මතකයේ රඳවා ගත යුතුය. ස්ඵටික වල විශාලත්වය සහ හොඳින් කදිමට නිමැයුන ස්ඵටික හැඩ පාතල පාෂාණ හඳුනා ගැනීමට ඇති හොඳම ලක්ෂණයි.

ස්ඵටික නිර්මාණය වීමේදී පාතල පාෂාණවල දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී ලක්ෂණය වන්නේ අවධි දෙකක නිර්මාණය වූ ප්‍රමාණ දෙකක ස්ඵටික දක්නට ලැබීමයි. එලෙස වයනයන් දෙකක පාෂාණ බිහිවන්නට හේතුවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ එක් ගැඹුරක ලෝපාතරල සිර වී කලක් ගත වූ පසු නැවත වතාවක් ලෝපාතරල කෝෂය ඉහල තල්ලු වී ඉහල තැනක සිර වීම නිසාවෙනි.

පාතල පාෂාණ නිර්මාණය වන ගැඹුර සහ එහි පාරිසරික තත්වය, සංයුතිය, වයනය සහ හැඩය අනුව ද වර්ග කල හැකිය. කාලක ලෝපාතරලයෙන් මෙන්ම ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් ද පාතල පාෂාණ බිහි විය හැක.

 

පාතල පාෂාණ වර්ග

විවිධ සංයුතීන්ගෙන් යුක්ත සහ වයනයන්ගෙන යුක්ත රාශියක් පාතල පාෂාණ කුලකයට අයත් වේ. ඉන් සමහරක් පහත වගුවේ දක්වා ඇත.

 

	පාෂාණ වර්ගය	ලාක්ෂණිකතා
1	ගැබ්‍රෝ	කාල වර්ණය කාලක ලෝපාතරලයෙන් බිහි වේ. සිලිකා සාපේක්ෂව හිඟය.
2	ඩයරයිට්	තරමක් ලා පැහැයක් ගනී. කාලක සහ ශ්වේතක ලෝපාතරල වල අතර මැදි සංයුතියකි.
3	ග්‍රැනෝ ඩයරයිට්	ලා පැහැයක් ගන්නා පාෂාණයකි. වැඩිපුරම ඇත්තේ කැල්සියම් සහ සෝඩියම් සහිත පෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජයයි. ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් බිහි වේ.
4	ග්‍රැනයිට්	ලා පැහැයක් ගනී.  රෝස පැහැගත් පොටෑසියම් සහිත ෆෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජය නිසා රෝස රතු පහයක් ගනී. ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් බිහිවේ.
5	පෙග්මටයිට්	ශ්වේතක ලෝපාතරලයේ අවසාන කොටසින් බිහි වේ. බොහෝ ආර්ථික ඛණිජ හමු විය හැක. ලා පැහැගත් පාෂාණයකි.

වගුව : පාතල පාෂාණ කිහිපයක තතු

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 භූ සංචාරිතයේ නිමාව....!!!

භූ සංචාරිතය  50

This article is originally published on Vidusara.

මේ වසන්තය ලබන කාලයයි. සෞරග්‍රහ මණ්ඩලයේ ප්‍රධානියාගේ වසරක සංචාරය අවසන් කර නව සංචාරයක් ආරම්භ කරන්නට සූදානම් වන මොහොතේ පත්මෙගේ භූ සංචාරිතය අවසාන කලයුතු යැයි සිතේ. වසරකට ආසන්න කාලයක් සංචාරිත ලිපි පනහක් ඇතුලත් වූ  භූ විද්‍යාත්මක සාර සංග්‍රහය ඔබ සියල්ලටම නවමු අත්දැකීමක් වන්නට ඇතැයි සිතමි.

භූ විද්‍යාඥයෙකු ලෙස පසුගිය දශක දෙකක කාලය තුල මෙරට බොහොමයක් තැන්වල කරක් ගසන්නට ඒ ඒ කාලවලදී ලද රැකියාවල රාජකාරි නිසාවට මා හට අවස්තාව ලැබීම මා ලද පරම භාගයක් ලෙස සලකමි. එනිසාවට විශ්ව විද්‍යාලයේ දී මා ඉගෙන ගත් විෂය කරුණු වලට අමතරව මෙරට භූ විද්‍යාවේ බොහෝ දේ මෙන්ම නවතම කරුණු රාශියක අත්දැකීම ද විඳගන්නට මාහට හැකියාව ලැබුණි. මේ ලිපි පෙළෙහි අන්තර්ගතය වූයේ එලෙස මා ලද අත්දැකීම් වන අතර මෙරට ජනතාවට යම් කිසි ප්‍රමාණයකට භූ විද්‍යාව පිලිබඳ මෙරට බහුතරයකගේ භාෂාවෙන් ඉදිරිපත් කරන්නට මම අදහස් කළෙමි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මාගේ සිතුවිලි ද ඇතුලත්ව යම් කිසි ප්‍රමාණයකට විෂය කරුණු ද සහිතව මාගේ අත්දැකීම් සමග භූ විද්‍යත්මක දෑ සහ ස්ථාන පිළිබඳව රචනා කරන්නට සමත් වූයේ යැයි සිතමි.

මෙය නවමු අත්දැකීමක් ම වූයේ මා පවසන දෑ සරල භාෂාවෙන් ඉදිරිපත් කරන්නට සිදු වීමයි. එය අතිශය අභියෝගාත්මකය. සමහර විද්‍යත්මක වචන තේරෙන භාෂාවෙන් ලියන්නට බොහෝ වෙහෙසක් ගන්නට සිදු විය. ඒ සඳහා සමහර අලුත් වචන පවා පබදින්නට මාහට සිදු විය. යමක් ලියන්නට මත්තෙන් සමහර විෂය කරනු හොඳින් විග්‍රහ කරමින් ඒ කරුණු තහවුරු කරගන්නට මාහට සිදුවිය. ඔලුවට එන සැම දේම ලියන්නට නොහැකිය. මේ විද්‍යත්මක විෂය කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමේ දී සැමවිටම තර්කනය පදනම් කරගන්න මා හට සිදු විය. එමගින් යම් කිසි අයෙකුට මා ඉදිරිපත්කරන කරුණු වලට අභියෝගාත්මක සාකච්චාවකට අවස්තාව හිමි වූ නමුත් මෙරට විදුසර කියවන බහුතරයක් විද්වතුන් ඒ සඳහා ඉදිරිපත් නොවූ බව නම් සැබෑවකි. ඉන් ගම්‍ය වන්නේ මා පවසන දෙයෙහි සියල්ල ඔවුන් පිළිගන්නා බව නම් නොවේ.

විවිධ අවස්තාවන් වලදී මා රාජකාරි කල ක්ෂේත්‍රයන්හි යම් යම ක්‍රියකලාපයන් සහ තීන්දු තීරණ ද විවේචනයට ලක් කරන්නට මැලි නොවූ අතර ඒ සිදුකරන ලද්දේ හුදෙක්ම සද්භාවයෙන් යුක්තව ඒ ඒ ක්ෂේත්‍ර වල අභිවෘධිය සඳහාම පමණක් බව ඔබ පිළිගත යුතුය. කිසිදු ආකාරයක පෞද්ගලික මඩ ගැසීමක් හෝ ක්‍රෝධය පිරිමසාගැනීමේ පරමාර්ථය එහි නොවූ බව කරුණාවෙන් සැලකිය යුතුය. මන්දයත් මා වැඩකළ කිසිදු ක්ෂේත්‍රයක අයෙක් මා කිසිදු වෙලාවක මාගේ සතුරෙක් ලෙස මා නොසලකන බැවිනි.

මෙරට භූ විද්‍යාව ස්ථාපනය වී වසර හැටකට වැඩිය. මහාචාර්ය විතානගේ මහතා තැබූ පියවර ඔස්සේ අද සියගණනක් භූ විද්‍යාඥයින් පා තබනා බව පෙනී යයි. ඒ කෙසේ වෙතත් සමහර ක්ෂේත්‍ර තවමත් කෝපි කාලේය. ඒ අතරම නව අදහස් ඇති පරපුරක් ද බිහිවෙමින් පවති. සෑමතැනකම කුහකත්වයෙන් පිරි මිනිසුන් ඇත. ඔවුන් නිසා ඒ අදාල ක්ෂේත්‍රයේ ප්‍රගමනයක් දැකිය නොහැක. නව සිතුවිලි සහිත නව පරපුරක් බිහි වන්නට ඔවුන් සෙවනේ අවකාශ නොලැබේ. සියල්ල කලයුත්තේ තමා හෝ තමාගේ අනුකාරකයන් යැයි සිතන පිරිසක් ද ඒ අතර වෙයි. වාසනාවකට අපහට ඉතා වටිනා ගුරුවරු කිහිප දෙනෙකුගේ ආශ්‍රය සහ ආභාෂය ලබන්නට වාසනාව ලැබුණි. එමගින් අපගේ ගමන් මග ආලෝකමත් කරගන්නට හැකි විය. එපමණක් නොව ඔවුන් නිසා මෙරට භූ විද්‍යාවක්ෂේත්‍රය ආලෝකමත් වී ඇත.  

මේ ලිපි පෙළෙහි මුඛ්‍ය පරමාර්ථය වූයේ භූ විද්‍යාව මෙරට ජනප්‍රිය කර ලීමයි. එහි දී කොතරම් දුරට මා සාර්ථක වුවාදැයි දැනගන්නට තවමත් මාහට අවස්තාව ලැබී නොමැත. සමහර විට මෙහි සාර්ථකත්වය එළිවන්නට තවත් වසර ගණනාවක් ගත වනු ඇත. මේ ලිපි පෙළ කියවන පොඩිත්තෝ භූ විද්‍යාව ගැන දැනගෙන එය හදාරන්නට අවස්තාව ලබන්නට කාලයක් ගත  වේ. මේ ලිපි පෙළෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඔබ භූ විද්‍යාව ඉගෙන ගන්නට පේරාදෙණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ විද්‍යා පීටයට ඇතුලත් වන්නට සිතනු ඇත. නැතහොත් පිටරටක් ගොස් ඒ සඳහා අවස්තාව ලබනු ඇත. නැතහොත් ඉදියේදී මෙරට වෙනත් විශ්ව විද්‍යාලයක් ආරම්භ වන භූ විද්‍යා පාටමාලාවකට ඇතුලත් වන්නට හැකි වනු ඇත. ඒ කෙසේවෙතත් මේ ලිපි පෙළෙහි ඇතුලත් කරුණු ඔබගේ සංචාරයන්හි දී ප්‍රයෝජනයට ගන්නට මෙය කියවන සෑම අයෙකුටම හැකි වන ඇත. වෙනදා යම් යම් ස්ථාන නරඹන්නට යන ඔබ මේ ලිපි පෙළ කියවා ඇත්නම් නව මුහුණුවරකින් ඒ අදාළ ස්ථාන නරඹන්නට හැකි වනු ඇත.

පුරා වසරකට ආසන්න කාලයක් මාහා භූ සංචාරයේ යෙදුනු ඔබ සියලු දෙනාට වැදගත් යමක් එක් කරන්නට අවකාශය හිමි කර දුන් විදුසර පුවත්පතෙහි ප්‍රධාන කතෘ මා මිතුරු කුලසිංහ මහතා ඇතුළු විදුසර කාර්ය මණ්ඩලයට මා බෙහෙවින්ම ස්තුති වන්ත වෙමි. එමෙන්ම මේ ලිපි පෙළත් සමග මා හා රැඳුනු ඔබ සියලු දෙනාටම කෘතන්ඥ වන්නෙමි. මෙහි පළවූ ලිපි සියල්ලම මාගේ බ්ලොගය වන “විද්‍යාවින්දන” හි නැවත වතාවක් පළ කර ඇත. එයට පිවිසෙන්නෙකුට ඒ ලිපි නැවත නැවතත් කියවන්නට හැකිය.  මෙවන් වූ තවත් ලිපි පෙලකින් ඔබව හමුවන අරමුණෙන් යුතුව මා දැනට නවතින අතර ඔබ සියලු දෙනාටම සුභ අනාගතයක් පතමි. සුභ නවවසරක වේවා.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 පාංශු ඛාදනයේ අහිතකර තත්වය....!!!

භූ සංචාරය 49

පෘථිවියේ මතුපිට වැස්ම පසය. නැතහොත් අවසාදිත ය. මෙහිදී පණ නගින ගැටළුවක් වෙයි. ඒ පස් සහ අවසාදිත යනු මොනවාදැයි යන්නයි. අපි ඒ පිළිබඳව පසුව කතා කරමු. මෙවර භූ සංචාරිතය වෙන් වන්නේ අපට ඉතා වැදගත් වෙන අප යනඑන හැමතැනම, අප වෙසෙන හැමතැනම පවතින, හැමතැනම දැක ගත හැකි භූ සම්පතක් ගැන කතා කරන්නටයි. මේ භූ සම්පත ගැන යම් යම් කරුණු දැනකියා ගැනීම වඩා වැදගත් වෙන්නේ සංචාරකයන්ට පමණක්ම නොවේ. මෙළොව වෙසෙන සෑම දෙනෙකුටම පස් සහ අවසාදිත ගැන දැනගැනීම වැදගත් වන්නේ එය අවසානයේ දී මානව වර්ගයාගේ පැවැත්ම තීරණය කරන එක් සාධකයක් වන බැවිනි.

පාෂාණ ජිර්ණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මෙලොව බිහිවන පාංශු දේහයන් ඉතා සංකීර්ණ වර්ගීකරණයකට හිමිකම් කියයි. ඉන් පෙනී යන කරුණ වන්නේ විවිධ ආකාරය පස් සහ අවසාදිත මෙළොව පවතින බවයි. ජීර්ණයට ලක්වන පාෂාණයේ ස්වරුපය හැමවිටම පාංශු දේහයන්හි මූලාරම්භකයන් හි විවිධත්වය ආරක්ෂා කරයි. එයට එක්වන කාබනික ද්‍රව්‍ය නිසා පස නිර්මාණය වෙයි. මෙම පස බොහෝවිට පාෂාණය ජීර්ණයට ලක්වන ස්ථානයේ ම පවතින අතර විවිධාකාරයේ ඒජන්තයන් නිසා පරිවහනයට ලක්වෙයි. පරිවහනයට ලක් වූ පස භුමියේ පහත් තැනක, නිම්නයක තැන්පත් වී අවසාදිත නිර්මාණය කරයි. මෙය අවසාදනය ලෙස හඳුන්වයි. අවසාදිත ද වර්ග ගණනාවකට වෙන් කල හැක.

පස් නිර්මාණය වන්නේ පවතින පාෂාණය ක්‍රමයෙන් ජීර්ණය වීමෙන් නිසා පාංශු ස්ථර වර්ධනය වන්නේ ඉහල සිට පහළටය. එය සැමවිටම අත්‍යන්ත සත්‍යක් වන අතර පාංශු ස්ථර ඝනකම් වන්නේ එනිසා භූ අභ්‍යන්තරයටයි. නමුත්  පරිවහනයට ලක් වූ පාංශු දේහයන් අවසාදනය වීමෙන් බිහිවන අවසාදිත ස්ථර වර්ධනය වන්නේ පහල සිට ඉහළටයි. පත්තර ගොඩ ගැහෙන්නාක් මෙන් එකින් මත අවසාදිත ස්ථර තැන්පත් වෙයි. මෙයද අත්‍යන්ත සත්‍යක් වන අතර එනිසා අවසාදිත ස්ථර ඝනකම් වන්නේ පහල සිට ඉහළටයි.

පස් සහ අවාසදිත ලෙස අප වෙන්කලත් පොදුවේ මේ සියල්ල පස් ලෙස හැදින්වෙයි. ඒ කෙසේවෙතත් මතුපිට වැස්ම වන මේ පාංශු ස්ථරය ජෛව පද්ධතිය රඳවා තබන්නේ ජිවය අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීමට උදව් උපකාර කරමින්. ප්‍රාථමික ජීවින් තම දේහයන් ඍජුව පවත්වා ගන්නේ මේ පාංශු ස්ථරය මතයි. මූල පද්ධතිය ශාක කඳ ඔසවා තබන අතර දේහය පවත්වාගැනීමට අවශ්‍ය ඛණිජ සහ අනෙකුත් පෝෂණ ද්‍රව්‍ය උරා ගන්නේ මේ පාංශු දේහයන් වලිනි. මෙනිසා පස් ඉතා වැදගත් භූ සම්පතකි.

අද වනවිට විවිධ මානව ක්‍රියා නිසා පස් දුෂණයට සහ ඛාදනයට ලක්වෙමින් පවතී. ශ්‍රී ලංකාවේ මෑත කාලිනව කඳුකරයේ සිදුකරන ලද දැවැන්ත සංවර්ධන කටයුතු ද අතීතයේ ඉංගිරිසීන් විසින් සිදුකරන ලද මහා පරිමාණ කඳුකර කැලෑ එළිපෙහෙළිය නිසාත් කඳුකරයේ සෞඛ්‍ය පිරිහෙමින් පවතී. එනිසා මෑත කාලිනව බොහෝ නාය යෑම් වැනි ක්‍රියා වේගවත් වී කඳුකරයේ පස දරුණු ලෙස සෝදා පාළුවට ලක් කර ඇත. මෙනිසා පොළොවේ වටිනාම වැස්ම ක්‍රමයෙන් අපට අහිමි යන බව පෙනී යයි. මෙය එතරම් සුභදායක දෙයක් නොවන බව අප වටහා ගත යුතුය.  සෝදාපාළුවේ අවසානය වන්නේ නිසරු පොළොවක් බිහි වීම බව අප අමතක නොකළ යුතුය. නිසරු පොළොව බොහෝ ගැටළු ගණනාවකටම මග පාදන බව අප තේරුම් ගත යුතුය.

නවීන කෘෂිකාර්මික යෙදවීම් නිසා ද සමස්ථ ශ්‍රී ලාංකේය භූමියම මේ වන විට රසායනික ද්‍රව්‍යයන්  නිසා වේගයෙන් දූෂණයට ලක් වෙමින් පවතී. මේ ප්‍රවණතාවය ඇතිවීම කෙරෙහි මෙරට විද්වතුන්ගේ අදූරදර්ශී ක්‍රියාපිළිවෙත හේත්වක් වී ඇති බවයි මාගේ අදහස වන්නේ. පස දූෂණයට ලක් වීම ඇත්තෙන්ම භූ ගත ජලය පමණක් නොව මතුපිට ජලය පවා දූෂණයට ලක් කරන්නට හේතුවන බව අප අමතක නොකළ යුතුය. එනිසාම පසෙහි සමස්ථ ජීවයම අතුගා දමන්නට හේතුවක් වී ඇති බවයි පෙනී යන්නේ. එපමණක් නොව මේ හේතුවෙන් මෙළොව සමස්ථ ජිවයම වඳ වී යන්නට පවා හේතු විය හැක බව දූර්දර්ශිව සිතන්නේ නම් ඔබට වටහා ගත හැක.

ඛාදනය සහ දූෂණය නිසා මෙරට කඳුකරයේ පාංශු වැස්ම නැවතත් යථා තත්වයට පත් කල නොහැකි ලෙසම විනාශ වී යනු ඇත. එවිට වන්නේ අනාගතයේ වගා කිරීමට හැකි සහ ඇති භූමින් අභාවයට යාම් බව ඔබට වටහා ගත හැක. එනිසා මෙරට ආහාර නිෂ්පාදනය පසු බසිනු ඇත. පසෙහි රසායනික දූෂණය නිසා ද වගා කල හැකි භූමින් හිඟවන අතර මේ හේතුවෙන් සිදුවන ජල සම්පත් දූෂණයද භාවිතයට ගත හැකි ජලය අපට අහිමි කරලයි. ජලයේ දුෂණය නිසා පිරිසිදු පස වේගයෙන් දුෂණය කරන්නට හේතු වෙයි.

වගාකළ හැකි භුමින්ගේ අභාවය අහර නිෂ්පාදනයට ඍජුවම සම්බන්ධ නිසා මෙරටට අනාගතයේ දී ඉතා විශාල ගැටළු ගණනාවකටම මුහුණ පාන්නට සිදුවන් ඇත. එනිසා මේ සම්බන්ධව ඇති වගකිවයුතු ආයතන පමණක් නොව මෙරට සමස්ථ ජනතාවම මේ පිළිබඳව අවධානය යොමුකර පසෙහි සංරක්ෂණය සහ තිරසාර සංවර්ධනය සඳහා යොමු විය යුතුය. මේ සියල්ල සලකා බැලූවිට පසෙහි අගය මිල කල නොහැකි අතර භෞතික ගෝලයන්හි සමස්ථ කලමනකරණයම පාංශු ගෝලය මත පැටවී ඇති බව ඔබට තේරුම් යයි.

ඉතා පැරණි කාලවලදී පවා බිහි වූ පාංශු සහ අවසාදිත තැන්පතු මෙරට බොහෝ ස්ථාන වල තවමත් දැක ගත හැකිය. ඒවායේ වටිනාකම ද බොහෝය. අතීත කාලගුණික තත්වයන් සහ පාරිසරික තත්වයන් අනාවරණය කරගැනීම සඳහා පමණක් නොව අතීත ජෛව විවිධත්වය සටහන් කිරීමටද මෙරට රත්නපුර සහ ඇලහැර වැනි ප්‍රදේශ වල ද මෙරට ගල්ගුහා තුල එකතු වූ පාංශු දේහයන් ද තබ්බෝවේ සහ ආණ්ඩිගම වැනි ප්‍රදේශවල හමුවන ඉතා පැරණි අවසාදිත තැන්පතු ද යාපනයේ රක්ත අවසාදිත තැන්පතුද මෙහු ලා ප්‍රමුඛස්ථානයක් ගන්නා බව අමතක නොකළ යුතුය.

ඒ කෙසේවෙතත් පාංශු සහ අවසාදිත ගොනුවල සංරක්ෂණය කෙරෙහි අපගේ අවධානය මෙරට වඩා වැඩියෙන් යොමුවිය යුතු අතර, දිගුකාලින වැඩපිළිවෙලක් සමග මෙරට ජනතාව එයට සහයෝගය දැක්විය යුතුය.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 අභාවයට යන පුලතිසි ශිලා උරුමය

භූ සංචාරය 48

This article is originally published on Vidusara.

ශ්‍රී ලංකාවේ අතීතයේ  නිර්මාණය කරන ලද පාෂාණ නිර්මිත බොහොමයකි. අනුරාධපුර සහ පොළොන්නරු යුග වලදී පමණක් නොව මහනුවර යුගයේ දී පවා මෙවන් වූ පාෂාණ නිර්මිත කරවන ලද බව පෙනී යයි. සමාධි පිළිමය ඇතුළු බොහොමයක් පාෂාණ නිර්මිත මෙකල්හි ඇත්තේ කාලයක් තිස්සේ සිදුවන සොබාවික ජීර්ණ ක්‍රියාදාමයට නතු වෙමින් විනාශ මුඛයට යමිනි. මෙළොව පවතින කිසිම දෙයකට නොගලවිය හැකි ක්‍රියා දාමය වන්නේ ජීර්ණ ක්‍රියාවලියයි. එනිසා එය නැවතිය නොහැක. හැක්කේ පමා කිරීම පමණකි.

සොබාවික පරිසරයේ සොබාවික තත්වයන්හි පවතින මෙවන් වූ අතීත මිනිසුන් විසින් නිර්මාණය කරන ලද පාෂාණ නිර්මිත ද මේ වන විට පවතින්නේ පාෂාණ ජීර්ණ ක්‍රියාදාමයට ලක් වී බව අමතක නොකළ යුතුය. බොහෝදෙනෙකු සිතන පරිදි කළුගලින් කරන ලද මෙම පිළිම ඇතුළු අනෙකුත් ගෘහ නිර්මාණ අනාදිමත් කාලයක සිට හොඳින් පැවතියත් මෙම පාෂාණ සොබාවික පරිසරයට නිරාවරණය වූ දා පටන්ම තම ජීර්ණ ක්‍රියාවලිය පටන් ගෙන තිබේ. එනිසා එළියට පෙනෙන පරිදි දැඩි ගතියකින් සහ බොහෝ කාලයක් පවතින සේ පෙනුනත් ඇත්තෙන්ම මෙම පාෂාණ නිර්මිත විනාශ මුඛයට යමින් පවතී.

මෙවර  භූ සංචාරිතයෙන් ඔබගේ අවධානය යොමුකරන්නට මා උත්සාහ කරන්නේ අපගේ කදිම සංචාරක ස්ථානයක් වන ලෝක උරුම නගරයක් වන පොලොන්නරුව වෙතයි.  ඉතා අපූරු පාෂාණ නිර්මිත රාශියක් දක බලා ගත හැකි පොලොන්නරුව පුදබිම මෙරට ඉතිහාසයේ බොහෝ වැදගත් සන්ධිස්ථානයකි. පොලොන්නරුව ලෝක උරුම නගරයේ සංචාරය කරන ඔබ ගල විහාරය වෙත යන බව නොඅනුමානය. ගල විහාරයේ ලොව විශිස්ටතම පිළිම වහන්සේලා තුන් නමක් වැඩ සිටී. හිඳී පිළිම දෙකක්, හිටි පිළිමයක් සහ සැතපෙන පිළිමයක් ලෙස සඳහන් කල හැකි ප්‍රධාන පිළිම වහන්සේලා සතර නමකින් මේ ස්ථානය වර්ණවත් වී ඇත.

පොළොවෙන් මතු වූ පිහිටි පාෂාණයේම නෙළන ලද මේ අපූරු පිළිම සතර හොඳින් නිරීක්ෂණය කිරීමේදී අත්‍යන්ත ජිර්ණයේ ප්‍රතිඵල දැක බලා ගත හැකිය. ඉතා සියුම්ව හටගත් පැලුම් සහ පිපිරුම් මිග්මටයිට් නයිස් පාෂාණයෙන් කරන ලද පිළිම දේහයන්හි හට ගෙන ඇත. මෙම පිපිරුම් පාෂාණයේ සොබාවික පැලුම් රටාව අනුගමනය නොකරන බව පෙනී යන අතර, සමහර ස්ථාන වල දී පාෂාණ කොටස් ගැල වී ගොස් ඇති බව ද දැක බලා ගත හැකිය.

මිග්මටයිට් පාෂාණයේ සොබාවික වර්ණ තීරු මේ වන විටත් ජිර්ණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අතුරුදහන් වී ගොස් ඇත. එනිසා ලා පැහැති බව මතු වී බොහෝ විට පෙන්නුම් කරන්නේ ග්‍රැනයිට් පාෂාණයක ගති ලක්ෂණය. නමුත් සියුම් නිරීක්ෂණය කිරීමේදී අපට නයිස් පාෂාණයේ වර්ණ තීරු වල ලක්ෂණ තවමත් දැක බලා  ගත හැකිය. මේ වර්ණ තීරුවල වියැකී යාම පළමු හිඳී පිළිමයේ වැඩියෙන් නිරීක්ෂණය කල හැකිය. නමුත් අනෙකත් පිළිමයන්හි තවමත් නයිස් පාෂාණයේ වර්ණ තීරු කදිමට දැක බලා ගත හැකිය. කෙසේවෙතත් ඒ වර්ණ තීරු ද ක්‍රමයෙන් වියකෙන බව නිරීක්ෂණය කල හැකිය.  

පොලොන්නරුව ප්‍රදේශය වර්ෂා පතනය අඩුවෙන් ලැබෙන වසරේ වැඩි කාලයක් අව් රශ්මියෙන් පීඩා විඳින ප්‍රදේශයකි. අධිකව ලැබෙන හිරු රශ්මියෙන් මේ බොහෝ දෑ අධික රත් වීමට සහ වේලීමට භාජනය වෙයි. දහවලදී සිදුවන මේ අධික රත් වීම සහ වේලීම පාෂාණ තාපජ ප්‍රසාරණයට ලක් කරයි. එමගින් පාෂාණයේ ඛනිජ සංයුතිය භෞතික ජ්ර්ණයට ලක් කරන්නට පෙළඹවන බව අමතක නොකළ යුතුය. මේ තත්වය රාත්‍රියේ හාත්පසින්ම වෙනස් වේ. අධික තාපය පරිසරයෙන් ඉතා ඉක්මනින් බැහැර වන  නිසා පාෂාණ  නිර්මිත පරිසරයට වඩා වැඩි උෂ්ණත්වයකින් යුක්ත වේ. පාෂාණ දහවලදී රත්වන්නේ සෙමින් නිසා පරිසරයට වඩා අඩු උෂ්ණත්වයකින් යුක්ත වේ. මෙනිසා දහවලදී සහ රාත්‍රියේ දී ඇතිවන උෂ්ණත්වය වෙනස නිසා උද්ගතවන උෂ්ණත්ව අන්තරය පාෂාණය භෞතිකව ජීර්ණය කරයි. මේ තත්වය පාෂාණයේ සියුම් පිපිරුම් ඇතිකරන්නට හේතුවෙයි.

එපමණක් නොව වර්ෂා කාලයේදී වායුගෝලයේ ජලවාෂ්ප වැඩිකරමින් ආර්ද්‍රතාවය වැඩි කරයි. වර්ෂා කාලයේදී ඇතිවන හිරිකඩ මගින් මෙම පාෂාණ නිර්මිත තෙමා දමයි. එය මගින් පරිසරයේ පමණක් නොව මෙම පාෂාණ නිර්මිත වලද තෙත ගතිය වැඩි කරයි. එය පාෂාණයේ ඛණිජ රසායනිකව ජීර්ණය කරයි. එනිසා යකඩ වැනි ඛණිජ රසායනිකව ජීර්ණය වීම නිසා යකඩ ඔක්සයිඩය ඇතිකරයි. එය පිළිම වහන්සේලාගේ මතුපිට පෘෂ්ටයේ දුඹුරු පැහැති පැල්ලම් ඇතිකරන්නට හේතුවෙයි. මේ තත්වය වර්තමානයේ ඉතා හොඳින් මෙම පාෂාණ නිර්මිත වල දැක ගත හැකිය.

මෙවන් වූ පාෂාණ නිර්මිත වල ජීර්ණ ක්‍රියාදාමය අධ්‍යනය කල යුතුය.නිරන්තරයෙන්ම නිරීක්ෂණය භාජනය කල යුතුය. මේ සඳහා පාෂාණයේ නියැදි ලබා ගැනීම කල නොහැක්කේය. එනිසා වෙනත් ක්‍රමවේද මගින් තත්වය අධ්‍යනය කල යුතුය. මේ සඳහා ඇති වී ඇති පිපිරුම් වල දිග පළල වැඩි වන්නේදැයි අධානයනය කල හැකිය. එපමණක් නොව ඇති වී ඇති දුඹුරු පැහැති පැල්ලම් වල ප්‍රමාණය වැඩි වන්නේදැයි නිරීක්ෂණය කල හැකිය. දීර්ඝ කාලයක් තතිස්සේ මේ අධ්‍යනය සිදු කිරීමෙන් ජීර්ණය වන්නා වූ වේගය පිළිබඳව යම් අදහසක් ලබා ගත හැකිය. ඒ මත යම් සංරක්ෂණ ක්‍රියාදාමයක් ආරම්භ කිරීමෙන් මේ පිළිම විනාශ මුඛයට යාම වලක්වා ගත හැකි වේ.

පාෂාණ නිර්මිත සංරක්ෂණය සඳහා මෙරට විද්වතුන්ගේ අවධානය යොමු වී ඇත්තේ ඉතා අඩුවෙන් බව පෙනී යයි. නමුත් විද්‍යාත්මක ක්‍රමවේද අනුගමනය කරමින් සංරක්ෂණ ක්‍රම වේද විද්වතුන්ගේ ද සහයෝගයෙන් කල හැකි වේ. ඒ සඳහා වැදගත් වන්නේ යම් ක්‍රමවේදයක් ඇතිකිරීමයි. දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ සිදුවන මේ ජිර්ණ ක්‍රියාවලිය ගැන අඩු අවධානයකින් ක්‍රියාකිරීම මගින් මේ අපූරු නිර්මිත විනාශ මුඛයට යාම වලක්වා ගැනීම කල නොහැක.  

මෙහිදී වැදගත් වන්නේ ප්‍රදේශයේ කාලගුණික තත්වයන් පිලිබඳ මනා අවබෝධයක් ඇතිකරගැනීම සහ පාෂාණයේ ගති ලක්ෂණ අධ්‍යනය කිරීමයි. එමගින් ඇතිවී ඇති සහ ඉදිරියේදී ඇතිවන්නා වූ තත්වය මනාව අවබෝධ කරගත හැකි වේ. ලෝක උරුම බවට පත් වී ඇත්තා වූ මෙවන් වූ ස්ථාන වල ඇත්තා වූ පාෂාණ නිර්මිත පිළිබඳව වඩා හොඳ අවධානයක් ඇති විය යුතු බවයි මාගේ අදහස වන්නේ.

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

සිංහල වාරි සංස්කෘතිය 

භූ සංචාරිතය 47

This article is originally published on Vidusara

සිංහලයෝ වැව් තැනුවෝ වෙති. විජයගෙන් ඇරඹි ඒ සිංහල රාජවංශයේ බොහෝ රජවරු ඒ සඳහා ඉතා කදිම දායකත්වයක් දක්වා ඇත. මහා වංශය පවසන අන්දමට අභය වැවෙන් ඇරඹි වාරි සංස්කෘතිය සිංහල සංස්කෘතියේ මුල් තැනක් ගත්තෙකි. වන්නියේ වියළි කාලගුණික තත්වය හමුවේ ද තැනිතලා භූ විෂමතාවය ද ඒ සඳහා කදිම සහයෝගයක් ලබා දෙන්නට ඇත. වියලි පරිසරය සැමවිටම බලකර සිටින්නේ ජල සංරක්ෂණයේ යෙදෙන ලෙසයි. ඉන් ලද ගැම්ම විසල් වැව් තනන්නට සිංහලයා පොළඹවන්නට ඇත.

මහාවංශය සිංහලයා සතු අපූරු ශ්‍රේෂ්ඨ ග්‍රන්ථයක් බව පැවසිය යුතුමය. වසර දහසකට අධික අඛණ්ඩ ලිඛිත ඉතිහාසයක් සඳහන් කර ඇත්නං ඒ මහාවංශයේ ය. සමහර විද්වතුන් මෙය ප්‍රශ්න කරයි. පිළිගත නොහැකි බව පවසයි. එනමුත් මහාවංශය සිංහල ඉතිහාසය ගැන කදිම තොරතුරු රාශියක් අප හමුවේ තබයි. කියන්නා කෙසේ කිව්වත් අහන්නා සිහි බුද්ධියෙන් ඇසිය යුතුයි යනුවෙන් සිංහල කියමනක් ඇත. එනිසා සෑම දෙයක් ගැනම යම් කිසි තාර්කික පදනමක් මත පිහිටුවා අධ්‍යනය කිරීම හොඳය.

වාරි සංස්කෘතිය ඇරඹියේ විජයගෙන් පසුද යන්න මා හමුවේ ඇති ගැටලුවයි. භූ පරිසරයේ මුණ ගැහෙන මේ අපූරු ගොඩනැගුම සිංහල ඉංජිනේරු තාක්ෂණයේ කදිම මුහුණවර අප ඉදිරියේ නිරාවරණය කරයි. අදමෙන් දායක වූ සියල්ලන්ම පැත්තක් තබා කිසිවක් නොකළ දේශපාලනඥයකුගේ නාමය සඳහන් කර සටහන් තබා ඉදිවන ඉදිකිරිම් ලෙස  නොව කිසිවක් සොයාගැනීමට කිසිම සටහනක් නොතබා ඉදිකළ මේ ඉදිකිරීම් සිංහල ඉංජිනේරු තාක්ෂණයේ අපුර්වත්වයම ගෙනහැර පාන බව අමතක නොකළ යුතුය.

විජය මෙරටට පැමිණෙන විට කුවේණිය සිටියේ කපු කටිමින් බව පැවසෙයි. ඉන් ගම්‍යවන්නේ හික්මවීමට අවශ්‍යතාවක් නැති හොඳින් දියුණු වූ මනා සංස්කෘතියක් හිමි වූ මිනිසුන් පිරිසක් මෙහි සිටි බවයි. ඇඳුම් ආයිත්තම් අවශ්‍ය වුවෝ නම් හොඳින් හික්මවුන සංස්කෘතියක් හිමිකාරයෝ වෙති. එනයින් බලනකල මෙරට තාක්ෂණය, සංස්කෘතිය සහ සභ්‍යත්වය ගැන අමුතුවෙන් විචාරීම අවශ්‍යතාවයක් නොවේ.  සංස්කෘතියේ සහ සභ්‍යත්වයේ උච්චත්වයට පත් විසල් රටකට ආසන්නයේ පිහිටි මේ කදිම දූපතේ විසූවෝ බුදුන් කල සිටම ජිවිතයේ අරුත සෙවුවෝ විය යුතුය. බුදු දහම වැළඳ ගන්නට දෙපාරක් නොසිතු මොවුන් බුදුන් කල සිටම බෞද්ධයෝ වූහ.

එනිසාම මෙරට කෘෂිකර්මාන්තය ගැන අමුතු තර්ක ඇති කිරීමෙන් පලක් නොවේ. අපගේ හෙළ මුතුන් මිත්තන් විජය පැමිණෙන්නට පෙර සිටම වී ගොවිතැන කරන්නට ඇති බවට සැකයක් නොමැත. එනිසා වාරි කර්මාන්තයේ භාවිතය ගැන සැකයක් ඇති කර ගත යුතු නොවේ. ඉන්දියාවේ පවා ප්‍රමුඛ නොවූ මෙවන් වූ වාරි තාක්ෂණයක් මෙරට ප්‍රමුඛ වන්නේ ඉන්දියාවෙන් ලද අභාෂය නිසා නොවන බව පැහැදිලිය.

තැනිතලා බිමෙහි සියුම් උච්චාවචනයන් සොයාගන්නට එකල විසු අපගේ මුතුන් මිත්තන්හට අපූරු දැනුමක්, තාක්ෂණයක් තිබෙන්නට ඇත. එනිසාම ‘එල්ලන්ගාව’ නමින් හැදින්වෙන වාරි පද්ධතියක් ගොඩ නගන්නට ඔවුනට හැකි විය. එක් ජලාශයකට ජලය පිරි ඉතිරි යන කල වැඩි ජලය නැවතූ එකතු කර ප්‍රයෝජනයට ගන්නට පහලින් තවත් වැවක් ඉදි විය. එලෙස එකිනෙක හා බැඳුන වැව ගණනාවක් බිහි වන්නට ඇත.

භූ සංචාරිතයේ යෙදෙන ඔබ වන්නියේ වාරි සංස්කෘතිය නැරඹීමට අමතක නොකරන්නේය. ගිනිගහන අව්වේ වේදනා සමනය කරන්නට මේ අපූරු වාරි පරිසරයට හැකි විය. විසල් ප්‍රදේශයක් පුරා විසිරි පැතිර යන වාරි පරිසරය ගිනි ගහන අව්වේ වායුගෝලයට ජල වාෂ්ප එක් කරන්නේ රත් වූ පරිසරය සිසිලනය කරමින්. ඒ එපමණක් නොව ලවණ සාන්ද්‍රණය වැඩි භූ ගත ජලය වෙනුවට මෘදු වැසි ජලය භාවිතයට හුරුකරවන්නට මේ වාරි සංස්කෘතියට හැකි විය.

එකල්හි සිටියෝ භූ ගත ජලයේ ගුණාගුණ දැනගත්තෝ වෙති. ඔවුන්හට යම් කිසි ප්‍රමාණයකට භූ විද්‍යාත්මක දැනුමක් හිමි වී තිබු බව හොඳින් පැහැදිලි වේ. එනිසාම ඔවුහු ලවණ සාන්ද්‍රණය අධික ජලය භාවිතා නොකර මෘදු වැසි ජලය භාවිතයට හුරු විය. එමගින් තමන්ගේ වකුගඩු අරක්ෂා කර ගන්නට සමත් විය. එපමණක් නොව වාරි කර්මාන්තයේදී වැදගත් වන ජල ගබඩාව සඳහා අවශ්‍ය භූ පසුබිම සකසා ගැනීමේදී මැටි ඛණිජ වල වැදගත්කම ඔවුන් හොඳින් දැනගෙන ඉන්නට ඇත. එනිසාම අපාරගම්‍ය මැටි තට්ටුවක් වැව් පතුලේ සකසා ජලය භූ ගත වීම වලක්වාගෙන ඇත. ජලය පිරුණු පසු ඇතිවන වාෂ්ප වීම වලක්වා ගැනීම සඳහා ඕලු, නෙලුම්, මහනෙල් වැනි ශාක වවා ජලය ආරක්ෂා කරගෙන ඇත. එපමණක් නොව පාරසරික සංගුනකයක ද මෙමගින් තහවුරු කරන්නට හැකි වී ඇත.   

නවීන කෘෂිකාර්මික වත් පිළිවෙත් වන්නියේ ගොවීන්ගේ සාම්ප්‍රදායික දැනුම සහ ඔවුන් සතු සක්සුදක් සේ තහවුරු වූ ඥානය අභියෝගයට ලක් කලේ නිසරු වත් පිළිවෙත් යැයි ඉවත දමමින්. එමගින් වූයේ මේ ජනතාව කබලෙන් ලිපට ඇද දැමීමයි. වැසි ජලය පිරි වැව් අමුණු කෘෂිකාර්මික රසායනයන්ගෙන් දූෂණය වීමෙන් පසු ඔවුනගේ වැසි ජල භාවිතය ද ඇණ හිටුනි. එනිසා වන්නියේ මිනිසුන් නිතැතින්ම තල්ලු වූයේ ලවණ සාන්ද්‍රණය අධික භූ ගත ජල පරිහරණයටයි. එයයි රජරට වකුගඩු රෝගය ආරම්භය වූයේ. මේ පිළිබඳව අද බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමුවන්නේ නැත. මෘදු ජලය භාවිතා කරන්නන් හට මේ රෝගයෙන් මිදීමේ හැකියාවක් ඇති බව මා කල ක්ෂේත්‍ර විමර්ශනයකින් හෙළිවීම මාගේ අනුමානය තහවුරු කරන්නනෙකි.

පාරිසරික තුල්‍යතාවය ගැන මනා වැටහීමක් ඇතිව එකල විසු අපගේ මුතුන් මිත්තන් වැඩකටයුතු කරන්නට ඇත. එනිසාම පාරිසරික සංරක්ෂණය සැමටම වඩා ප්‍රමුඛ කරගන්නට ඇත. එමගින් මුතුන් මිත්තන් සිදුකල පාරිසරික වෙනස්කම්වල පසු බලපෑම්  අවම කරගන්නට සමත් විය. එනිසාම මිනිසාගේ යහපැවැත්ම පමණක්  නොව පරිසරයේ යහපැවැත්ම ද තහවුරු කරගන්නට හැකි වීම කොතරම් අපූරු ද යන්න වැටහෙන්නෙකි.  

      

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 කල්‍යාණි ගංගාවෝ

භූ සංචාරය 46

This Article is originally published on Vidusara.

කැළණි ගංගාවෝ කඳුකරයේ සිට තරුණ අවධියේ තමා සතු ජවාධික බවෙන් කිතුල්ගල ප්‍රදේශයේ පසු කරන්නේ අපූරු ගංගා රූපණ ඇතිකරමින්. වරෙක ගංගා මාර්ගයේ අධික වැසි සමයේ ගෙන ආ විශාල ගල් කුළු අතරින් ඒවායේ තම ජල දේහය වද්දවමින් වේගයෙන් ගමන් කරන්නේ හිටිවනම වතුර වක්කලමකට ජල පහර ඇද දමමින් ය. කල්යාණි ගේ තරුණ අවධියේ අවසාන අදියර මෙලෙස අපූරු ගංගා රූපණ ඇතිකිරීම බොහෝ සංචරකයනේ සිත් ඇඳ බැඳ තබා ගන්නා බව ඉතා පැහැදිළිය. ධවල පැහැති පෙන බුබුළු ඇතිකරමින් ගලා යන ජලයට සුන්දරත්වයක් එක් කරන්නට මේ ගංගා රූපණ බොහෝ ඉවහල් වෙයි. වරෙක තැනි පෙත්තට කපා දමාපු ලී කොටයක  මතුපිටක් සේ ඇති ගල් තලා සංචාරකයන්හට දිය මත ලිස්සා යාමට කදිම පසුබිමක් සකස් කර දෙයි. ධවල ජලයේ ලිස්සා යාම ප්‍රචලිත වන්නේ මෙවන් පසුබිමකය.  එනිසා මේ වන විට කිතුල්ගල ප්‍රදේශය සංචාරකයන්හට කදිමට සුව විඳිය හැකි පරිසරයක් බවට පත් වී හමාරය. 

කිතුල්ගල, නිවර්තන කලාපීය රටක පවතින තෙත්කලාපීය වැසි වනාන්තර ගහනව තිබු ප්‍රදේශයකි. නමුත් අවාසනාවන්ත ලෙස බ්‍රිතාන්‍යන්ගේ අදූරදර්ශී සහ විනාශකාරී වගාවන් හේතුවෙන් කදිමට තිබු වනාන්තර භුමි බොහොමයක් මේ වනවිට වලපල්ලට ගොසින්. නමුත් තවමත් ගංගාවෙන් අනෙක් පස ඉතිරි වී ඇති වැසි වනාන්තරය නිසා ජෛව ශ්‍රී විභූතියේ සලකුණු තවමත් තරමක් හෝ ඉතිරි වී ඇති බව සිතිය හැක. මාකන්දාව වැසි වනාන්තරය ලෙස හඳුන්වන මේ කදිම ජෛව පරිසරය හෙක්ටයාර දහසක පමණ භූමියක් ආවරණය කරමින් දුලභ දුර්ලබ ජීවි විශේෂ සියයකට අධික සංක්‍යාවක් සඳහා වාසභූමි සපයන බව අප මතකයේ රඳවා ගත යුතුය.

මෙවන් වූ සුන්දර පරිසරයක් සංචරණය සඳහා තව කොතකුත් දේ ඇත්තේමුත් බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමු වී ඇත්තේ ධවල ජලයේ ලිස්සා යාමට පමණක් බව පෙනී යයි. අතීතයේ මේ වැසි වනාන්තර භුමිය ප්‍රාග් ඉතිහාසිකයන් සඳහා වාස භුමිය සැපයු භූමියක් බව බොහෝ දෙනෙකු නොදන්නවා ඇති. පසු ගිය කාල වකවානුවේ මෙරට පුරා විද්‍යාඥයින් විසින් කරන ලද ගවේෂණ සහ පරීක්ෂණ මගින් ඒ බව කදිමට අනාවරණය කර ඇත. ඒ කිතුල්ගල බෙලි ලෙන නම් වූ සුන්දර ගල් ගුහාවේ සිදු කරන ලද පර්යේෂණ මගින්.

බෙලි ලෙන පිහිටන්නේ කිතුල්ගල නගරයේ සිට කිලෝමීටර අටක දහයක් පමණ දුරින් වූ රබර් වත්තකය.  යම් දුරක් ප්‍රාදේශීය මාර්ගයක ගමන් කර ඉන් පසු ගල් පඩි සහිත අඩි පාරක් ඔස්සේ ගල් ගුහාවට ලඟා විය හැක. තවමත් ගුහාව පවතින භුමිය ද්විතියික ශාක සන්තතියක ආරක්ෂාව ලබමින් පැවතීම සතුටට කාරණයකි.

බෙලි ලෙන යනු ගුහා වර්ගීකරණයට අනුව මවු පාෂාණමය ගල් පියැස්සක් වන අතර එය ගුහා පද්ධතියකින් අලංකාර වී ඇත. කැනීම් කරන ලද ප්‍රධාන පියැස්සට ඔබ්බෙන් තවත් ගුහාවක් පවතින බව දැක ගත හැක. එකල පැවති කාලගුණික තත්වයන් අනුව පාෂාණ ජිර්ණයේ සහ ඛාදනයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බිහි වූ මේ කදිම ගුහා පද්ධතිය අතීත මානවයාගේ වාස භුමි බවට පත්වීම කොතරම් අරුමයක් ද යන්න විටෙක සිතේ. තම ආහාර අවශ්‍යතාවය සඳහා කදිම තෝතැන්නක් ව තිබෙන්නට ඇති මේ භුමිය ජලය වැනි මූලික අවශ්‍යතා ප්‍රාග් මානවයාගේ දෙපා ළඟටම ලබා දීමෙන් වාසය සඳහා වඩා සුදුසු භූමියක් බව පෙනී යයි. ගුහාවේ ඉහල සකස් වී ඇත්තේ හිටිවනම ඇති වූ විශාල හෙලකිනි. මෙකල වර්ෂා කාලයේ ඉහල පෝෂක ප්‍රදේශයට ඇදහැලෙන ජල බිඳිති ඝනව වැඩුණු කාබනික ස්ථරයෙන් සෙමෙන් උරා ගෙන මවු පාෂාණය මත වැතිර පවත්නා තුනී පාංශු ස්තර හරහා රුරා පහලට ගලන්නේ පාෂාණ හෙළයේ තොන්ගලේ වූ පාෂාණ වැටිය ඔස්සේ පහලට ඇදහැලෙන්නට අවකාශ සකසමින්.  මේ ක්‍රියාවලිය අවසානයේ නිර්මාණය කරන්නේ දෙවැනි ලෙන හරහා තිරයක් මෙන් සකස් වෙමින් ඇද හැලෙන්නා වූ සුන්දර දිය ඇල්ලක් ඇතිකරමින්. සුන්දරව ඇදහැලෙන ජල ධාරාව පවතින සුළං ධාරා මගින් බිඳිති බවට පත් කරන්නේ යම් මොහොතක වාෂ්පයක් බවට පත් ව මීදුමක් සේ නැවත ඉහල නගින්නට ආරාධනා කරමින්. සුන්දරත්වය ඇතිවන්නේ එලෙසය. මේ අපූරු දිය ඇල්ල හිතුවක්කාර කොලු ගැටයන්හට නම් පැන පැන ඔලුව අල්ලා ඇඟපත තෙමා ගන්නට කදිම අවකශයක් ලබා දෙයි.

බෙලි ලෙනේ ආදී වාසීන් විසුවේ අඩි වසර තිස් දහසකට පමණ පෙර බව පුරා විද්‍යා පර්යේෂණ පෙන්වා දෙයි. ඔවුන්ගේ ඉතා වැදගත් මෙම පර්යේෂණ තව දුරටත් පෙන්වා  දෙන්නේ මෙහි විසුවෝ අදින් වසර දසදහසක පමණ කාල සීමාවක් දක්වා දිවි ගෙවන්නට ඇති බවයි. එනම් හොලොසින අවධිය ආරම්භය වන තෙක් පමණ බව පෙනී යයි.  ඒවාගේම වසර 16 000 ක් පමණ පැරණි මානව ඇටසැකිලි හමු වූ බවද වාර්තා වෙයි. ශිත යුගයේ දිවි ගෙවූ මේ අපූරු ප්‍රාග් ඓතිහාසිකයන් රටේ පහත් බිම් වල දිවි ගෙවූවන් හා සම්බන්ධතාවයන් පවත්වන්නට ඇති බවට කදිම සාක්ෂියක් හමු වෙයි. ඒ මුහුදු බෙලි කටු වන අතර ප්‍රදේශ වාසින් පවසන අන්දමට ලෙනට නාමය ගෙන එන්නේ ද මෙය පදනම්වය. මුහුදු ආහාර රස විඳින්නට වෙරළට ඇදුනෝ පහත් බිම් වාසින් සමග සම්බන්ධකම් පවත්වන්නට ඇත. ඒ වාගේම මුහුද බෙලි කටු පවසන්නේ වෙරළට ඇදුනෝ ලුණු රසය හඳුනන්නන් බවයි.

මේ ලුණු සහිත මුහුදු ආහාර පරිහරණය තවත් කදිම අර්ථකතනයක් සඳහා පසුබිම සපයයි. එනම් මෙහි විසුවෝ ලුණු ආහාර භාවිතයට කලින් සිටම පුරුදු වුවන් බවයි. මේ පුරුද්ද ඔවුන් කඳුකරයට යම් හේතුවක් නිසාවට සංක්‍රමණය වන්නට පෙර සිට ඇති කර ගත්තක් විය යුතුය. එසේ නොමැතිව නුපුරුදු දේ සොයා යාමේ පුරුද්දක් ඔවුන්ගේ තිබෙන්නට හැකියාවක් නොමැත. ලුණු රසය පුරුදුව සිටි, මුලිකවම පහත් බිම් වාසීන් වන මොවුන්ගේ ප්‍රධාන ආහාරයක් වන්නට ඇත්තේ මුහුදු බෙල්ලන් වැනි මුහුද ආහාර වන්නට ඇත. කඳුකරය ට සංක්‍රමණය වීමෙන් ඔවුන්ගේ සුන්දර මතකයන් සහ රසයන් සොයා වෙරළට ඇදෙන්නට ඇතුවාට කිසිම සැකයක් නොමැත. කෙසේ වෙතත් මේ කාලය ශිත යුගයේ උපරිමය සටහන් කරන කාලයට සමගාමී නිසා අපට සිතිය හැක්කේ ජෛව විවිධත්වය ද මේ වැසි වනාන්තරයේ සාපේක්ෂව අඩු වන්නට ඇති බවයි.

 ඒ කෙසේ වෙතත් කිතුල්ගල් මේ සුන්දර බෙලි ලෙන සංචරනයට කදිම ස්ථානයකි. දැන් දැන් නුතන මානවයාගේ කුහක හසීම මගින් මේ අපූරු පරිසරය දුෂණය වන්නට පටන් ගෙන ඇත. එහි සංචරණයට යන්නන් අඩි සලකුණු පමණක් ඉතිරි කර අනෙකුත් දේ ආපසු රැගෙන එන්නේ නම්  ඉතා උසස් බව මතක් කර දිය යුතුය.

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

මුතුරාජවෙල තෙත්බිමකි. 

භූ සංචාරිතය 45

This article is originally published on Vidusara, 10.02.2021.

පසුගිය සතියේ ලෝක තෙත්බිම් දිනය සමරන්නට යෙදුනා ඔබට මතක ඇති. ඒ පෙබරවාරි මස දෙවනි දා. තෙත් බිම් යනු ඉතා වැදගත් පරිසර පද්ධතියකි. භූ සංචාරිතයෙන් වරින් වරින් මේ ගැන අප කතා කලා.

රැම්සා සම්මුතිය බිහිවන්නේ තෙත් බිම් අරක්ෂා කරගන්න. එය ආරම්භ වන්නේ අදින් වසර පනහකට පෙර ඉරානයේ රැම්සා නගරයේ පවත්වන්නට යෙදුන සම්මේලනයකින්. එහිදී ඇතිකරගත් එකඟතාවයෙන් ලෝකයේ රටවල් බොහොමයක් මේ සම්මුතියට අත්සන් තබන්න තෙත්බිම් ආරක්ෂා කරගැනීම පරම චේතනාවෙන්. පළමු සැසිය පවත් වූ 1971 වසරේ දී  මේ සඳහා රටවල් 7ක් එකඟතාවය පළ කල අතර මේ වනවිට රටවල් 171 ක් එකඟතාවය පළ කරමින් අත්සන් තබා ඇත. මේ අතර ශ්‍රී ලංකාව ද වෙයි.

ශ්‍රී ලංකාව රැම්සා සම්මුතියට එකඟතාවය පළකරමින් අත්සන් තබන්නේ 1990 දී බූන්දල වනෝද්‍යානය රැම්සා තෙත්බිමක් ලෙස නම් කරමින්. එදා මෙදාතුර කාලයේ එවන් වූ තෙත්බිම් පහක් සමගින් සියල්ල හයක් ලෙස රැම්සා තෙත් බිම් බවට පත්කරමින් ජාත්ත්‍යන්තර අවධානය ලබා ගැනීමට හැකි වී ඇත. ආනවිලුන්දාව, මාදු ගං මෝය, වංකලේ, විල්පත්තුවේ ප්‍රදේශයක් සහ කුමන ජාතික වනොද්යනයන් ද ඒ හය අතර වන බව මතක් කල යුතුය.

තෙත්බිමක් යනු වෙරළාසන්නයේ ජලයෙන් යටවූ පහත් බිමක් පමණක් නොව ගොඩබිමේ පවතින යම් පහත් බිම් ද අයත් බව අමතක නොකළ යුතුය. තෙත්බිමක් සදා ජලයෙන් යටවී හෝ තාවකාලික යටවී පැවතිය හැක. ජලය කරදිය හෝ මිරිදිය වන්නට හැක. පවතින පරිසරය අනුව සුවිශේෂී තත්වයන් එම පරිසරයේ ඇති විය හැකි අතර ඒ පදනම් ව එහි පවතින ජෛව සංයුතිය අතිශය වෙනස් විය හැක.

තෙත්බිම් වඩා වැදගත් වන්නේ වැඩි ජලය එනම් ගංවතුර පාලනයේ දී බව මෙහි ලා සඳහන් කල යුතුය. එපමණක් නොව අප ජලය පිරිපහදුව සඳහා කදිම තෝතැන්නක් බව ද අමතක නොකළ යුතුය. එපමණක් නොව සුවිශේෂී ජෛව විවිධත්වය ගෙන එන්න එම පරිසර පද්ධතියට අපූරු  ආකර්ශනයක්. සතුන්ගේ නිජබිම් පමණක් නොව සමහරුන්ට අවැසි වන තාවකාලික ලැගුම් හලවල් ලබා දෙන්නට තෙත්බිම් පරිසරය පසුබට වන්නේ නැත. මිනිසාට වැදගත් වන ඖෂධ සහ ආහාර පාන පමණක් නොව එදිනෙදා ජිව්තයේදී වැදගත් වන සමහර දේ ලබා දෙන්නට සැදී පැහැදී ඉන්නා බව මතකයේ රඳවා තබා ගත යුතුය.

බටහිර වෙරලේ හමුවන තෙත්බිම් පහත්බිම් අතර මුතුරාජවෙලට හිමිවන්නේ වැදගත් තැනක්. තවමත් රැම්සා රැකවරණය නොලැබුන නමුත් එය වඩාත් අවැසි තෙත්බිමක් ලෙස හඳුනාගත හැකි කදිම පරිසර පද්ධතියකි මුතුරාජවෙල. මිගමුව කලපුවේ ආරම්භය බොහෝ විට කොළඹ සිට මුතුරාජවෙල හරහා ඇති වූ වෙරළ භූ රූපණය හේතු වන්නට ඇත.

මුතුරාජවෙල ද ජෛව විව්ධත්වයෙන් අනූන පරිසර පද්ධතියකි. ශාක වර්ග 200 ට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ද සතුන් ද එවැනිම වූ ප්‍රමාණයක් ද  ඒ අතර කුරුල්ලන් 100 ට අධික ප්‍රමාණයක් ද මෙම පරිසර පද්ධතියෙන් වාර්තා වෙයි.

වසර 5000 ට පමණ පෙරකළ මෙරට මුහුද මට්ටමේ ඇති වූ සීග්‍ර වෙනස්වීම මත එකල මේ වෙරළ ආසන්නයේ වූ විශාල වනාන්තරයක් කරදියෙන් යට වීම හේතු කොට ගෙන මෙම අපූරු තෙත්බිම වර්ධනය වී ඇත. එනිසා මෙරට හමුවන විශාලම පීට් නිධිය මෙහි ඇත. කරදිය මිශ්‍ර වූ අවසාදිත වලින් යට වූ එකල බිහි වූ විසල් ශාකා ප්‍රාග්ජීව ධාතුන් බවට පත් වී සංරක්ෂණය වී ඇත. තවමත් ක්‍රමයෙන් පීට් බවට පත් වෙමින් තිබෙන බවයි පර්යේෂණ පෙන්වා දෙන්නේ.

පීට් සහ බොරතෙල් ඇතිවන්නේ දෙආකරයකටයි. පීට් වල අවසානය සනිටුහන් වන්නේ ගල් අඟුරු බවට පත් වීමෙන්. බොරතෙල් ඇතිවන්නට හේතුවන්නේ සාගර ජීවීන්ගේ නිධිගත වීමෙන් සහ එම කාබනික නිධි ක්‍රමයෙන් අවසාදිත පාෂාණ බවට පත් ඉව්මේදී ය. එහිදී වැඩිවන උෂ්ණත්වය සහ පීඩනය හමුවේ මුහුදු ජීවීන්ගේ දේහයන් ක්‍රමයෙන් හයිද්‍රජන් මිශ්‍රිත කාබනික සංයෝග බවට් පත් වේ. මේවා හයිද්‍රෝකාබන ලෙස හඳුන්වයි.

පීට් සහ ගල් අඟුරු බිහිවන්නට හේතුවන්නේ ගොඩබිම ශාක, අවසාදිත සමග මිශ්‍රිතව නිධිගත වීමයි. මේ සඳහා බොහෝ කාලයක් ගතවන අතර පීට් නිධිවල ඇත්තාවූ ප්‍රාග්ජිව්ධාතුන් බවට් පත් වූ ශාක විශේෂ මොනවා ද යන්න හඳුන්ගත හැක. මුතුරාජවෙල හමුවන මෙවැනි ශාක කඳන් සමහරක් තවමත නිසි පරිදි අවම වශයෙන් පීට් බවට හෝ පත් වී නොමැති බව ක්ෂේත්‍ර නිරීක්ෂණ වලදී පැහැදිලි වේ.

බොහෝ කලකට ඉහතදී රජ දවස මේ පහත් තෙත් බිම වගා කටයුතු සිදුකල මුතු වැනි සහල් නිෂ්පාදනය කල භූමියක් බව ඉතිහාසගත වාර්තා පවසයි. කාලීනව සිදු වූ පාරිසරක වෙනස් වීම මත වගා කටයුතු වලින් මිදී ක්‍රමයෙන් සොබාවික ශාක සන්තතියක් බවට පත් වී ඇත. ඒ අවම වශයෙන් වසර දාහක පමණ කාලයක සිට විය හැක.

පාංශු දේහයන් හි අධික කාබනික ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයක් පැවතීම ප්‍රදේශයේ භූ ගත ජලයේ සංයුතිය රසායනිකව වෙනස්කරන්නට හේතු වී ඇත. කාබනික ද්‍රව්‍ය සමග මිශ්‍රව පවතින ගෙන්දගම් වැනි රසායනිකයන් නිසා භූ ගත ජලයට දැඩි ආම්ලික බවක් අත්කර දී ඇත. එනිසා මෙම ප්‍රදේශයේ බොහෝ ස්ථාන වල ජලය සොබාවිකවම ආම්ලික ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරයි.

මුතුරාජවෙල සංරක්ෂණය කල යුතු භූ විද්‍යාත්මකව වැදගත් වන භූමියකි. මෙහි භූ විද්යාත්මක, රසායනික සහ ජෛව විද්‍යාත්මක හැදැරීම් තුලින් පැරණි කාලගුණික තත්වයන් පමණක් නොව ශාක සහ සතුන්ගේ අගමනයන් ද අධ්‍යනය කල හැකි බව මෙහි ලා සඳහන් කල යුතුය. එපමණක් නොව වසර 2000ක් 3000ක් පමණ කාලයේ වර්ධනය වූ මෙරට සංස්කෘතික කවරක් ද යන්න උකහා ගැනීමට පවා කදිම තෝතැන්නක් බව බොහෝ දෙනෙකුට මතකයට නැගෙන්නේ නැත.

තෙත්බිමක් ලෙස ඉතා ඉහල වටිනාකමින් යුක්ත මේ භුමිය රැම්සා තෙත්බිමක් බවට පත් කිරීම තුලින්ඒ සඳහා වැඩි අවධානයක් ලබා ගැනීමට හැකි වේ. ඒ අයුරින් හෝ මේ කදිම තෙත් බිම අරක්ෂා කරගැනීම අනාගතයේ දී  බොහෝ වැදගත් විය හැක.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ