ඔබගේ අංගාර පා සටහන

ඔබත් පරිසරයට ආදරය කරන්නෙක් ද ? එහෙනං ඔබ මේ ගැන දැනුවත්ද ? අංගාර පා සටහන (carbon foot print)  යනු අපගේ ක්‍රියාකාරකම් නිසා කොපමණ ප්‍රමාණයක් කාබන්ඩයොක්සයිඩ් වායුගෝලයට මුදාහරින්නේ ද යන්න පිලිබඳ මිනුමකි. උදාහරණයක් ලෙස ගතහොත් දර කිලෝ එකක් දැවිමේදී කොපමණ ප්‍රමාණයක් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමණයක් පිටවන්නේ ද යන්නයි. එමගින් අප විසින් පිටකරන හරිතාගාර ආචරණය ඇති කරන ප්‍රධාන වායුව වන කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය පිළිබඳව යම් අවබෝධයක් ලබා ගත හැකි වේ. එමගින් පාරිසරික අවබලපෑම් අවම කර ගැනීම සඳහා ගතයුතු ක්‍රියාමාර්ග මොනවා ද යන්න පිළිබඳව තීන්දු තීරණ ලබා ගැනීමට අපට හැකි වේ. හරිතාගාර ආචරණය නිසා මේ වන විට කාලගුණික විපරියාසයන් මෙන්ම මුහුදු මට්ටම වැඩිවීම, එනිසා දුපත් යටවීම, ග්ලැසියර දියවීම, ජෛව විවිධත්වයට තර්ජන  ඇතිවීම මගින් ජීවන් වඳ වී යාම වැනි තත්වයන් මේ වන විට ලෝකයේ නිර්මාණය වී ඇත. මෙහෙදී වැඩ වැදගත් වන්නේ ඒක පුද්ගල අංගාර පා සටහන අවම කර ගැනීමයි. එමගින් සමස්ථ ලෝකයෙන්ම මුදා හරින කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමණය අවම කර ගැනීමට පිටිවහලක් වේ. මෙම හරිතාගාර වායුන් මුදා හැරීමට ප්‍රධන හේතුව වී ඇත්තේ පොසිල් ඉන්ධන දහනයයි. කලෙක භූ අභ්‍යන්තරයේ ගබඩා වූ කාබන් මිනිසා සුඛ විහරණය සඳහා ඉවක් බවක් නොමැතිව යොදා ගැනීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මේ තත්වය උද්ගත වී ඇති බව සැලකිය හැක.     

අප කොතරම් කාබන්ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමණයක් වායුගෝලයට මුදා හරිදැයි යන්න දන ගැනීම සඳහා හොඳම උදාහරණය වන්නේ විදුලි නිෂ්පාදනය වෙත අවධානය යොමු කිරීමයි. අප රටේ විදුලි නිෂ්පාදනයේ හතරෙන් තුනක් ම ලබා ගනුයේ පොසිල ඉන්ධන දහනයෙන්. ඒ ගල් අඟුරු සහ ඩිසල් වැනි ඉන්ධන දහනයෙන්. එනම් අප පාවිච්චි කරන සෑම විදුලි ඒකක හතරෙන් තුනක්ම නිපදවනුයේ පොසිල ඉන්ධන දහනයෙන් බවයි. වැඩි වැඩියෙන් විදුලි පරිබෝජනය තුලින් සිදුවනුයේ වැඩිපුර පොසිල ඉන්ධන දහනය සිදුවීමයි. එමගින් සිදුවනුයේ වැඩි වැඩියෙන් වායුගෝලයට කාබන් ඩයොක්යිඩ් එකතු වීමයි. 2018 වසරේදී අප භාවිතා කල සමස්ත විදුලිය ප්‍රමාණය කිලෝවොට් පැය බිලියන 12.67කි. 2016 වර්ෂයේ දී ගෘහාශ්‍රිත ඒක පුද්ගල විදුලි පරිභෝජනය කිලෝවොට් පැය 250 කට ආසන්නය. එම වනවිට එය තවත් වැඩි වී ඇතුවාට කිසිම සැකයක් නැහැ.

කිලෝවොට් පැයක් නිපදවීම සඳහා ගල් අඟුරු අසන්න වශයෙන් ග්‍රෑම් 500ක් පමණ වැය වනු ඇත. එනම් ගල් අඟුරු කිලෝ එකකින් නිපදවිය හැක්කේ කිලෝවොට් පැය දෙකක් පමණි. ශ්‍රී ලංකවේ නිපදවෙන විදුලියෙන් 40% නිපදවන්නේ ගල් අඟුරු වලිනි. එනම් සමස්ථ වාර්ෂික නිෂ්පාදනයෙන් 40% වනුයේ කිලෝවොට් පැය බිලියන 5.068 කි. ඒ සඳහා වැය වන ගල් අඟුරු ප්‍රමාණය ගණනය කළහොත් එය ගල් අඟුරු කිලෝ බිලියන 2.534 අවශ්‍ය වනු අත. එනම් ගල් අඟුරු මෙට්‍රික් ටොන් මිලියන 2534 මෙරටට ආනයනය කල යුතුය. ඒ අනුව ඒක පුද්ගල පරිභෝජනය සලකු විට අයෙක් පරිභෝජනය කරන කිලෝවොට් පැය 250 න් 40% නිපදවෙන්නේ ගල් අඟුරු වලින් නිසා එක පුද්ගලයෙක් සඳහා වැය වන ගල් අඟුරු ප්‍රමාණය වන්නේ කිලෝ 50කි. ගල් අඟුරු දහනයෙන් විදුලිය කිලෝවොට් පැය එකක් නිපදවීමේ දී කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ 0.34 ක් නිපදවෙනු ඇත. එනම් ගල් අඟුරු කිලෝ එකක් දහනය වනවිට අසන්න වශයෙන් විදුලිය කිලෝවොට පැය දෙකක් ලබා ගත හැකි අතර එනිසා වායුගෝලයට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ 0.68ක් නිපදවෙනු ඇත. ඒ අනුව ගල් අඟුරු දහනයෙන් විදුලි උත්පාදනය කිරීමේදී වාර්ෂිකව ශ්‍රී ලංකව වායුගෝලයට මුදා හරින කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය කිලෝ මිලියන (2534 x 0.68), 1723.12 ක් පමණ වනු ඇත. එක පුද්ගලයෙක් වෙනුවෙන් ගල් අඟුරු කිලෝ 50 ක් දහනයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ 34ක් නිපදවනු ඇත.

සමස්ත විදුලි නිෂ්පාදනයෙන් අසන්න වශයෙන් 75% කට වැඩි ප්‍රමාණයක් නිපදවෙන්නේ පොසිල ඉන්ධන දහනයෙන් බව අප හොඳින්ම දනී. ගල් අඟුරු භාවිතයෙන් 40% ලබා ගන්න අතර ඉතිරි 35% ලබා ගනුයේ බොහෝ විට ඩීසල් බලාගාර ඇසුරෙන් විය යුතුය. එනම් කිලෝවොට් බිලියන 4.43 විදුලිය ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය සඳහා ඩිසල් භාවිතා කරනු ඇත. ඩිසල් ලීටරයකින් විදුලිය කිලෝවොට පැය 11.1 නිපදවිය හැක. ඩිසල් මගින් කිලෝවොට් පැයක් විදුලිය නිපදවීමේදී කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ ග්‍රෑම් 0.27 වායුගෝලයට නිදහස් වෙයි. ඒ අනුව ඩිසල් ලීටරයක් දහනය කිරීමේදී අසන්න වශයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ 3ක් පමණ වායුගෝලයට මුදා හැරෙයි. සමස්ත විදුලි පාරිභෝජනය සැලකීමේදී කිලෝවොට් බිලියන 4.43 ක් නිපදවීම සඳහා ඩිසල් ලීටර මිලියන 400ක් පමණ වාර්ෂිකව අවශ්‍ය වේ.  මේ සියල්ල දහනයෙන් ඒ අනුව වායුගෝලයට මුදා හැරෙන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය වන්නේ කිලෝ ග්‍රෑම් මිලියන 1212 පමණ වෙයි. ඒ අනුව සැලකීමේදී පොසිල ඉන්ධන භාවිතයෙන් විදුලිය නිෂ්පාදනය කිරීමේදී වායුගෝලයට මුදා හැරෙන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය  කිලෝ ග්‍රෑම් මිලියන (1723000 +1212) 1,724,212 ක් පමණ වනු ඇත.

2018 වසරේදී මෙරටට ගෙන්වන බොර තෙල් ප්‍රමාණය ආසන්න වශයෙන් කිලෝ ග්‍රෑම් මිලියන 1.5 ක පමණ වේ. බොරතෙල්  මගින් විදුලිය කිලෝවොට එකක් නිපදවීමේදී කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ ග්‍රෑම් 0.27 ක් වායුගෝලයට නිදහස් කරයි.  බොරතෙල් ටොන් එකක් දහනය කිරීමෙන් කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කිලෝ ග්‍රෑම් 2869 ක් පමණ වායුගෝලයට නිදහස් වෙයි.  ඒ අනුව , මෙරටට ගෙන්වන ලද බොරතෙල් සියල්ලම 100% දහනය කරේ යැයි උපකල්පනය කල හොත් 2018 වසරේ දී වායුගෝලයට මුදා හැර ඇති කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රමාණය වන්නේ කිලෝ බිලියන 4.2 ක් පමණ වේ.

අපගේ දෛනික ක්‍රියාකාරකම් වලදී බොහොමයක් අවස්ථාවල විදුලිය භාවිතා කිරීමට අවශ්‍ය වෙයි. එනිසා ඒ ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳව යම් විමසිලිමත් භාවයකින් කියා කරන්නට හැකි නම් අපගේ අංගාර පා සටහන අවම කරගැනීමට හැකි වේවි. එනිසා හැකි පමණ විදුලි පරි පරිභෝජනය අඩුකිරීම සඳහා අනවශ්‍ය ලෙස විදුලිය භාවිතා කිරීම නවතා දමා විදුලි සංරක්ෂණ ක්‍රම අනුගමනය කිරීම කල යුතුය.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

උණුවතුර ලිං බිහිවන්නේ කොහොමද ?

පත්මෙ ගේ භූ සංචාරිතය; භූ විද්‍යාඥයෙකුගේ සංචාරක සටහන් 2
This article was originally published on Vidusara 15.01.2020.

එක් දහස් නවසිය අනු අටේ ජනේරුව ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට අමතක නොවන වර්ෂයක ආරම්භය වුනා. දළදා මාලිගාවට එල්ලකල කුරිරු ත්‍රස්තවාදීන් ගේ ප්‍රහාරය අප සියල්ලම කැළඹීමට ලක්කලා. ඒ දිනය භූ විද්‍යාඥයින්ගේ ලෝකයටත් අඳුරු දිනයක් වූවා කිව්වොත් නිවැරදියි. ශ්‍රී ලාංකික භූ විද්‍යාවේ නියමුවා, ආරම්භකයා මේ සිදුවීම හේතුකොටගෙන ඇති වූ කම්පනයෙන් මෙලොව හැර ගියා. අපගේ නිර්මාපකයා,  මහාචාර්ය විතානගේ ශූරීන් කලෙක පේරාදෙනිය විශ්ව විද්‍යාලයේ උපකුලපති දූරය ද හෙබවූවෙක්. එකල අප පළමු වසර අවසානයේ වූ විභාගයට සුදානම් වෙමිනුයි සිටියේ. කොහොමින් කොහොමින් හරි මහාචාර්ය විතානගේ මහතා සකසා දුන් විෂය ක්ෂේත්‍රය අද වන විට ශ්‍රී ලංකාවට අත්‍යවශය වී හමාරයි.
  

භූ විද්‍යාව විෂයක් ලෙස ඉගෙන ගැනීමට අවස්තාව හිමිවීමම අපූරු අත්දැකීම් රාශියක් විඳගැනීමට මග සැලසූවා කිව්වොත් නිවැරදියි. ඛණිජ සහ පාෂාණ පිළිබඳව ආරම්භයේ ලබාගත් දැනුම ඉතා ක්‍රියාශීලිව භූ විද්‍යාව උගැන්මට කදිම ප්‍රවේශයක් වූවා. එය යන යන සෑම තැනකින්ම ඛණිජ සහ පාෂාණ එකතු කර ගැනීමට අප පොළඹවනු ලැබූවා. එමගින් විවිධ ඛණිජ වර්ග සහ පාෂාණ පිළිබඳව වූ දැනුම පුළුල් කරන්නට අවකාශය සැලසුන බව කිව යුතුය. ශ්‍රී ලාංකේය භුමි භාගයෙන් බහුතර ප්‍රදේශයක් පුරාවට පැතිරී ඇත්තේ විපරීත පාෂාණ වූවත් තැනින් තැන දක්නට ලැබෙන ආග්නේය සහ අවසාදිත පාෂාණ උද්ගතයන් නිසා තරමක විවිධත්වයක් අත්විඳින්නට අපට හැකිය. 


පේරාදෙනිය විශ්ව විද්‍යාලයේ ඉගෙන ගත් පළමු වසරේ අවසාන භාගයේ දී මෙරටේ දකුණු ප්‍රදේශයේ ක්ෂේත්‍ර චාරිකාවක යෙදෙන්නට අප සියල්ලන්ට ම අවකාශ හිමිවිය. විවිධ භූ විද්‍යාත්මක සංසිද්දීන් නිරීක්ෂණය කරමින් ද විනෝදජනක අත්දැකීම් ද සහිත වූ එය භූ විද්‍යාව නිසා කුල්මත් වී සිටි අපට අපූරු චාරිකාවක් වුනා. උස්සන්ගොඩ රක්ත පාංශු නිධි ඒ අතර වූ මනරම් ස්ථානයක්. එයින් ඔබ්බට වූ රට අභ්‍යන්තරයේ පිහිටි උණු වතුර ළිං අප කාගේත් අවධානය යොමු වූ භූ විද්‍යාත්මක සංසිද්දියක්. මදුනාගල, මහපැලැස්ස ප්‍රදේශයේ පිහිටා ඇති උල්පතෙන් වතුර පිරී ඉතිරී යන්නේ කෙලෙසද යන්න අපට ගැටළුවක් වුනා. එපමණක් නොවෙයි මෙලෙස පිරී ඉතිරී යන්නේ උණුවතුර. උණුවතුර උල්පත් බිහිවන්නේ කොහොමද යන්න ඔබටත් ගැටළුවක් වන්නට ඇති. 


ශ්‍රී ලාංකේය භූ තලය සකස් වී ඇත්තේ ප්රෝටෙරෝසොයික් යුගයේ නිර්මාණය වූ ලොව පැරණිම පාෂාණ ගොනුවකින්. භූ විද්‍යාත්මකව ප්‍රධාන ප්‍රදේශ තුනකට බෙදා වෙන් කරන්නේ එම පාෂාණ වල වයස පදනම් කරගෙන. මෙම පාෂාණ ගොනු අතර උස්බිම් සංකීර්ණය සහ ඊට නැගෙනහිරින් ඇති විජයානු සංකීර්ණය වෙන්වන මායිම උණුවතුර ළිං ඇති කිරීමෙහි ලා හරිම වැදගත්. මෙම මායිම එක්තරා ආකාරයක කුඩා භූ තල මායිමක් යනුවෙන් හඳුන්වන්නත් පුළුවන්. ඒ වාගේම මෙය භූ තලයේ ඉතා ගැඹුරට විහිදෙන පැල්මක්. මේවාගේම නොවුනත් විවිධ දිශානතීන් ඔස්සේ විහිදෙන පැලුම්, දැදුරු සහ කුස්තුර මෙම පාෂාණ කලාපවල දැකගන්නට පුළුවන්. මේ මායිම උස්සන්ගොඩ සිට ත්‍රිකුණාමලය දක්වාම විහිදී යනවා. ලංකවේ වාර්තා වන බොහොමයක් උණුවතුර ළිං පිහිටා ඇත්තේ මෙම මායිම ඔස්සේ. එහෙමත් නැතිනම් මායිමට ඉතාම ආසන්නයේ. 


තල මායිමේ එහෙම නැතිනං මේ පැල්මේ ගැඹුරට යත්ම යත්ම උෂ්ණත්වය ක්‍රමයෙන් වැඩිවෙයි. මේ තත්වය ලෝකයේ සෑම තැනකම එක සමානව සිදුවෙන්නේ නැහැ. බොහොමයක් වෙලාවට මීටර සියයක් ගැඹුරට යද්දී සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක එකක් දෙකක් පමණ වැඩිවෙනවා. සමහර තැන්වල සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක පහක් පමණ වෙන්නත් පුළුවන්. සාමන්‍යයෙන් භූ අභ්‍යන්තරයේ උණුසුම් වැඩිකරන්නට හේතුවන්නේ ප්‍රවරණයේ (mantle) ඇති විකිරණශීලි මුලද්‍රව්‍ය. මෙම මුලද්‍රව්‍ය නිකුත් කරන විකිරණ නිසා  තමයි ප්‍රවරණයේ  තාපය වැඩිවන්නේ. මෙම තාපය ඉහළට ගමන් කිරීම හේතුවෙන් ඊට ඉහලින් වූ භූ කලාප රත් වෙනවා. මේ නිසා ගැඹුරේ ඇති ජලය උණුසුම් වී ඒවායේ ඝනත්වය ක්‍රමයෙන් අඩුවෙයි. අඩු ඝනත්වයෙන් යුක්ත ජලය පාෂාණ වල ඇති දැදුරු සහ කුස්තුර ඔස්සේ යම් පිඩනයකින් ඉහලට ගමන් කරයි. පිඩනයකින් ජලය ගමන් කරන නිසා මතුපිටට පැමිණෙන්නේ ජල උල්පතක් ලෙසයි. ඒ වාගේම ගැඹුරේ දී රත් වීම නිසා ඉහලට එන ජලය උණුසුම්. මේ තත්වය ගිනිකඳු නිසා භූ අභ්‍යන්තර ජලය රත් වීම නොවෙයි. ඒක නිසා අපේ රටේ ගිනිකඳු ඇතිවෙන්නත් පුළුවන් නේද කියලා බය වෙන්න අවශ්‍ය නැහැ. එහෙම තත්වයක් මේ මායිම ආසන්නයේ වෙන්නේ නැහැ.

“උණුවතුර උල්පත්” කියලා හඳුන්වන්න නිශ්චිත අර්ථකතනයක් මේ දක්වා ඉදරිපත් වෙලා නැහැ. එක් එක් පැහැදිලි කිරීම් තියෙනවා. සමහරු කියන ආකාරයට අවට පරිසරයේ උෂ්ණත්වයට වඩා වැඩි වෙන්නට ඕනේ කියලා. ඒ තත්වය පරිසරය අනුව වෙනස් වෙනවා නේද කියලා අමුතුවෙන් කියන්න ඕනේ නැහැනේ. මිනිස් සිරුරේ උෂ්ණත්වයට වැඩි වැඩිවෙන්න ඕනේ කියලත් සමහරු කියනවා. කොහොම උනත් අපට තියෙන උණුවතුර උල්පත්වල උෂ්ණත්වය එකිනෙකට වෙනස්. මේ වෙනකොට උණුවතුර උල්පත් දහයක් පමණ වාර්තා වෙලා තියෙනවා. ඒ අතර මදුනාගල, කින්නියා, මහඔය ඇති උණුවතුර ළිං බොහොම ප්‍රසිද්ධයි.  සමහරු උණුවතුර ළිං වලින් ස්නානය කිරීමෙන් ලෙඩ සුවවෙනවා යයි මතයක් දරනවා. 


ගැඹුරේ සිට උණුවතුර ඉහළට එන විට ජලය උණුසුම් නිසා නොයෙකුත් රසායනයන් එකතු කරගන්නවා. සමහර රසායනයන් සාමාන්‍ය ජලයේ ඒ කියන්නේ මතුපිට ඇති ජලයේ දියවෙන්නේ නැහැ. ඒ උණුසුම් මදි නිසා. නමුත් භූ අභ්‍යන්තරයේ දී ජලය රත් වීම නිසා ඉතා පහසුවෙන් යම් යම් රසායනයන් දිය කරගන්නට හැකි වෙනවා. මේ නිසා යම් යම් රෝග සුව වෙනවා වෙන්නත් පුළුවන්. විශේෂයෙන්ම සමේ ඇතිවන් රෝග. කොහොමත් උණුවතුර ස්නානය නම් ගත සිත දෙක ප්‍රබෝධ කරවන්නක්.


මේ ස්ථාන නරඹන්නට යෑම ඉතාම අගනේයි. භූ විශ්මයන් මොනවාදැයි ඉගෙන ගන්නට එය අපූරු ප්‍රස්ථාවක් වේවි. එනමුත් මේ ස්ථාන ආරක්ෂා කර ගැනීම අපේම වගකීමක්. මොකද අනාගතයේ අපේ දුවා දරුවන්ටත් මේවායේ සුන්දරත්වය ඇත විඳින්නට අවස්ථාව ලබා දීම අපේ යුතුකමක්.


ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 ඇයි රත්තරන් මෙච්චර ගණන්..?
 
This article was orginally published in Divaina, 15.01.2020. 
http://divaina.com/daily/index.php/visheshanga3/38026-2020-01-14-13-58-60

ඉපැරණි ලෝකයේ වටිනාම ලෝහය වූයේ රත්තරන්. කලෙක වෙළෙඳ ද්‍රව්‍ය හුවමාරුව සඳහා වූ මුදලක්‌ ලෙසද භාවිතා කළා. අදවන විටත් බ්‍රිතාන්‍යයේ මුදල් ඒකකය වෙන්නේ රන් පවුම්. රත්තරන් මෙලෙස වටිනා ද්‍රව්‍යයක්‌ බවට පත් වුණේ කොහොමද?
 
 භූ විද්‍යාත්මකව රත්තරන් කියන්නේ ඛණිජයක්‌. සොබාවිකව හමුවන මුලද්‍රව්‍යමය ඛණිජයක්‌ කියලා හඳුන්වන්න පුළුවන්. බොහොමයක්‌ ඛණිජ පරිසරයේ මුණ ගැහෙන්නේ සංයෝග ලෙස. නමුත් රත්තරන් ඇතුළු ඛණිජ කිහිපයක්‌ එලෙස සංයෝග සාදන්නේ නැහැ. ඒ කියන්නේ වෙනත් මුලද්‍රව්‍ය සමග ප්‍රතික්‍රියා කරන්නේ නැහැ. විශේෂයෙන්ම ඔක්‌සිජන් සහ ජලය සමග. එහෙම නැතිනං බොහොම අඩුවෙන් තමයි ප්‍රතික්‍රියා කර සංයෝග සාදන්නේ. හැබැයි රත්තරන් ගෙන්දගම් (S) හමුවේ නම් කළු පැහැති සල්ෆයිඩය සදනවා. ඒක නිසා තමයි ගෙන්දගම්වලට රත්තරන්වල සතුරා කියලා කියන්නේ. ඒ වාගෙම රත්තරන්වලට ගඳක්‌ සුවඳක්‌ ඇත්තෙත් නැහැ.
 
 ඉතා අඩුවෙන් ප්‍රතික්‍රියා දැක්‌වීම පමණක්‌ නොවෙයි රත්තරන්වල තියෙන සුවිශේෂී ගුණ වන්නේ. මුලද්‍රව්‍යමය රත්තරන් කහ පැහැතියි. එය ඉතා අලංකාර ලෙස දිලිසීමට හේතුවක්‌. රත්තරන් ඉතා අඩුවෙන් ගෙවීමට ලක්‌ වීමත් මෙහි ඇති අපූරු ගුණාංගයක්‌. ඒ වාගේම කැඩී බිඳී වෙන් වී යන්නේ නැතුව ඉතාම තුනී තහඩු නිර්මාණය කිරීමේ හැකියාව ද පවතිනවා. ඒ වාගේම ඉතාම තුනී නූල් නිර්මාණය කිරීමේ හැකියාව ද නැතුවා නොවේ. රත්තරන් අවුන්සයක්‌ (28 g) කිලෝ මීටර අටක්‌ පමණ දුරකට ඉතා තුනී නූලක්‌ ලෙස අදින්ට පුළුවන් බවයි පැවසෙන්නේ.
 
 කැරට්‌ 24 රත්තරන් කියන්නේ සුපිරිසිදු රත්තරන්. පොළොවෙන් කණිනකොටම ලැබෙන්නේ කැරට්‌ 24 රත්තරන්. එවැනි රත්තරන් විෂ සහිත නොවෙයි. රත්තරන් මිශ්‍රිත ආහාර සහ බීම භාවිතය ගැන අතීතයේ සඳහන් වෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවෙත් කුඩා දරුවන්හට ඉඳුල් කට ගෑමේ චාරිත්‍රයේ දී රත්තරන් කට ගාන (රන්කිරි කට ගෑම) බවයි පැරැන්නන් පවසන්නේ. රන් භාවිතය අවුරුදු 6000ක්‌ පමණ ඈත අතීතයකට හිමිකම් කියනවා. පැරණි ඊශ්‍රායලය ඒ සඳහා සාක්‌ෂි සපයනවා. ඒ විතරක්‌ නොවෙයි පැරණි ඊජිප්තුවත් අවුරුදු 5000 කට පමණ පෙර රන් භාවිත කළ බවට සාක්‌ෂි ලබා දෙනවා.
 
 රත්තරන්වලට ඉතා හොඳින් විදුලිය සන්නයනය කළ හැකියි. නමුත් මිල අධික නිසා ඒ සඳහා භාවිතය අපහසුයි, හැබැයි සමහර විශේෂිත තත්ත්ව යටතේ භාවිත කළ යුතු අවස්‌ථාවල පමණක්‌ රත්තරන් සන්නායකයක්‌ ලෙස යොදාගන්නවා. විශේෂයෙන්ම සුපිරි පරිගණක නිෂ්පාදනයේ දී වගේ.
 
 රත්තරන් භාවිතය කලාවක්‌, එහෙම නැතිනං මෝස්‌තරයක්‌ කියලා හඳුන්වන්නත් පුළුවන්. සමහර ජාතින් අතර ඒ පිස්‌සුවක්‌ වාගේ ජනප්‍රිය වෙලා. සමහරු සතු ධනය පෙන්නීමට එය ආයුධයක්‌ කර ගෙන තියෙන්නේ. රටවල ආර්ථික ශක්‌තිය පෙන්නන්නෙත් එහි ඇති රන් තැන්පතු ප්‍රමාණය අනුව.
 
 ලෝකයේ රත්තරන් නිධි නිර්මාණය වන්නේ කොහොමද කියලා අපි බලමු. භූ විද්‍යාත්මකව රන් නිධි ආකාර කිහිපයක්‌ තියෙනවා. ඒ ප්‍රාථමික නිධි, ද්විතියික නිධි සහ ස්‌ථානීය නිධි කියලා. ප්‍රාථමික නිධි කියන්නේ මවු පාෂාණයේ පිහිටා ඇති රන් නිධි. ඒවා ජීර්නයෙන් ස්‌ථානීය නිධි බවටත් ස්‌ථානීය නිධි ඛාදනය නිසා ද්විතියික නිධි නිර්මාණය වෙනවා. එනිසා ඒවා බොහෝ විට හමුවන්නේ අවසාදිතත් එක්‌ක. විශේෂයෙන්ම ගංගා තැන්පතු ආශ්‍රිතව. ප්‍රාථමික නිධි නිර්මාණය වන්නේ අපූරු ආකාරයකට. භූ විද්‍යාඥයින් පවසන අන්දමට භූ පරිසරයේ ගැඹුරට කිඳා බහින ජලය ගැඹුරේ දී ඇතිවන අධික තාපය හමුවේ රත්වන අතර ඒ හා සමග රන් මිශ්‍රිත භූ තරලයන් (ලෝදිය) සමග මිශ්‍රව භූමියේ ඉහළට රැගෙන එන අතර යම් ගැඹුරකදී එම තරලය රන් නිධි බවට පෙරළයි. තවත් කතිකාවකට අනුව භූ ගැඹුරේ වූ රන් මිශ්‍රිත භූ තරලය ඇතිවන අධික උෂ්ණත්වය නිසා ඉහළට පැමිණි යම් ගැඹුරකදී මේවා නිධිගත කරයි. මෙලෙස රන් නිධි නිර්මාණය වන්නේ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරකම් ආශ්‍රිතව වන අතර මෙවැනි ක්‍රියාකාරකම් භූ තල මායිම් අසල දී සිදුවන බව භූ විද්‍යාඥයෝ පෙන්වා දෙයි.
 
 ලෝකයේ විශාලතම රත්තරන් නිෂ්පාදකයා වන්නේ චීනය වන අතර 2018 වසරේදී පමණක්‌ ටොන් 404 ක්‌ නිපදවා ඇත. ඒ අතර ඔස්‌ටේ්‍රලියාව, රුසියාව, ඇමෙරිකාව, කැනඩාව සහ පේරු රාජ්‍යය පෙරමුණේ ඉන්නා රටවල් වෙයි. 

 ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

පත්මෙ ගේ භූ සංචාරිතය; භූ විද්‍යාඥයෙකුගේ සංචාරක සටහන් 

This article was published in Vidusara 09.01.2020


භූ විද්‍යාව හරිම අපූරු විෂය ක්ෂේත්‍රයක්. ලෝකේ තියෙන සුන්දරම, ඒ වාගේම විශ්මිත දේවල් ගැන ඉගෙන ගන්න, දැක බලා ගන්න මේ හින්දා අවස්ථාව ලැබෙනවා. පසුගිය දශක දෙකක පමණ කාලය තුල බොහොම අපූරු අත්දැකීම් ඒ හින්දා මට ලැබුනා. මේ වතාවේ ඉදිරිපත් කරන ලිපි මාලාවෙන් මම ඔයාලට කියන්න හදන්න ශ්‍රී ලංකාවේ එවැනි භූ විද්‍යාත්මක වටිනාකමක් ඇති තැන් පිළිබඳව. ඒ ගොඩක් තැන් මම ගිහින් තියෙන තැන්. මාගේ ඒ සංචාර වල දී ලත් අත්දැකීම් පමණක් නොවෙයි ඒ හා බැඳුන අපුරු භූ විද්‍යාත්මක රහස් මේ ලිපි වලින් ඉදිරිපත් කරන්නයි බලාපොරොත්තුව. ඔයාලත් ඒ තැන් බලන්න යනවානම් ඒ තැන්වල භූ විද්‍යාත්මක පසුබිම ගැන දැනගෙනම යන එකේ යම් වටිනාකමක් තියේවි. භූ විද්‍යාත්මකව වැදගත් වෙන ස්ථාන නැරඹීමට මේ වෙනකොට ලෝකේ සංචාරක ක්ෂේත්‍රයේ නව ප්‍රවණතාවයක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. ඒක “භූ සංචාරිතය’ (Geo Tourism) කියලා හඳුන්වන්නත් පුළුවන්.


කුඩා දිවයිනක් වෙන ශ්‍රී ලංකවේ වර්ගඵලය වර්ග කිලෝමිටර 65610 ක් පමණ වෙනවානෙ. සමහරු කියනවා 2004 ආපු සුනාමියට පස්සේ ශ්‍රී ලංකවේ හැඩය වගේම වර්ගඵලයත් වෙනස් වෙලා කියලා. ඒ කොහොම උනත් හැඩය වෙනස් වෙන්නතත් ඒ හින්දාම වර්ගඵලය වෙනස් වෙන්නත් තව කරුණු බලපානවා. නිරන්තරයෙන්ම සිදුවන මුහුදු රළවල බලපෑම ඒ අතුරින් විශේෂයි. මෝසම් සුළං  නිසා ඇතිවෙන මුහුදු රළ මගින් සිදුවෙන වෙරළ ඛාදනය, දකුණු සහ නිරිත දිගින් වූ ගොඩබිම අපට අහිමි කරනවා. ඒ වාගේම ඊසාන දිගින් පිහිටි යාපන අර්ධද්වීපයේ වෙරළත් මෙලෙසම ඛාදනය වෙනවා. ඒ ඊසාන දිග මෝසම් සුළං නිසා.

නිරිත සහ ඊසාන දිග මෝසම් සුළං නිසා ඇතිවන “දිගුදුර දියවැල්” (longshore currents) නිසා අලුතින් වෙරළ නිර්මාණය සිදුවෙනවා. අපේ රටේ බටහිර වෙරළ ඔස්සේ දකුණේ සිට උතුරට ඇදී යන මේ දිගුදුර දියවැල් එකතුකරගෙන යන මුහුදු වැලි, බාධකයක් හමුවේ ගොඩ ගැහෙන්නට පටන් ගන්නවා. එහෙම ගොඩ ගැහුන වැලි නිසා තමයි අද වෙනකොට කල්පිටිය වැලිපරය නිර්මාණය වෙලා විශාල ගොඩබිම් කලාපයක් බවට පත් වෙලා තියෙන්න. හලාවත සහ මිගමුව කලපුව පමණක් නොවෙයි, කොළඹ ප්‍රදේශය ගොඩනැගිලා තියෙන්නෙත් මේ ආකාරයේ ක්‍රියාදාමයක ප්‍රතිඵලයක් විදියට. ඒ විතරක් නෙවෙයි ඒ කාලයේ රට අභ්‍යන්තරයේ තිබුන ගංගා වල දායකත්වයත් ලැබිලා තියෙනවා. ගංගා වලින් ගෙනාපු වැලි සහ මැටි (අවසාදිත) වලින් තමයි වැලිපර වලින් වටකෙරුන කලපු පිරවිලා තියෙන්නේ. මුහුදු වෙරළේ ගතික බවත් මෙහිදී යම් දායකත්වයක් ලබලා දීලා තියෙනවා. 


ඔබ බූන්දල ජාතික වනෝද්‍යානය බලන්නට ගිහින් ඇති. මුහුද ආසන්නයටම ගියානම් වෙරළ ආසන්නයේ පිහිටි විසල් වැලිකඳු දැක ඇතුවා නිසැකයි. ශ්‍රී ලංකවේ වෙරළෙහි යම් යම් ස්ථාන වල ඇති මෙවැනි වැලිකඳු භූ විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කරන අන්දමට ලෝකයේ ප්‍රමුඛ කාලගුණික විපර්යාසයක් පිළිබිඹු කරනවා. භූ කාලවකවානු අනුව අප මේ ගත කරන්නේ චාතුර්ථ අවධියේ. එය වසර මිලියන 2.5 කට පමණ පෙර ආරම්භ වූ බව භූ විද්‍යාඥයින් ගණනය කරලයි තියෙන්නේ. මේ කාලය තුල විවිධ අවස්ථාවන් වල දී ලෝක කාලගුණයේ පෙරළියන් සිදු වී ඇති බව පෙනී යන දෙයක්. එක් කාලයකදී අධික ශීත සමයන් හමුවන අතර තවත් කලකදී උණුසුම් සමයන් ද ඒ අතර හමුවෙනවා. ශීත සමයන් හැමවිටම ඇතිකරනුයේ වියළි තත්වයන්. උණුසුම් සමයන් වලදී අධික වර්ෂාපතනය සමග තෙතබරිත පරිසරයක් නිර්මාණය කරනවා. 


මෑත කාලීනව ඇති වූ ශීත සමය ආරම්භ වන්නේ වසර 115,000 කට පමණ පෙර. ඒ ශීත සමය අවසන් වන්නේ මින් වසර 11,700 කට පමණ පෙර බව පර්යේෂණ සොයාගැනීම් වල සඳහන් වෙනවා. ශීත සමය අවසන් වන්නට හේතුව වන්නේ ලෝකය කරන් උණුසුම් වීම. ඒ පිළිබඳව අපි වෙනම දවසක කතා කරමු. ශීත සමයේ දී මුහුදු මට්ටම පහල යන්නට හේතුවන්නේ සාගර ජලය බොහොමයක් අයිස් බවට පත් වී ග්ලැසියර නිර්මාණය වීමයි. ඒ කොහොම වුනත්, අයිස් යුගයේ දරුණුතම කාලය සටහන් වන්නේ වසර මිලියන 26, 500 කට පමණ පෙරයි. භූ විද්‍යාඥයින් පවසන අන්දමට එකල ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්ව පැවතිලා තියෙන්නේ සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 9 ක පමණ. ගොඩබිම් කලාප වලින් හතරෙන් එකක් පමණම අයිස් වලින් යටවෙලා තමයි තිබිලා තියෙන්නේ. එකල මුහුදු මට්ටම අදට වඩා මීටර 125ක් පමණ පහලින් තමයි පිහිටන්නේ. ඒ කියන්නේ  අපේ රට ජුරාසික කාලයේ දී ඉන්දියාවෙන් වෙන් වුනත් නැවත එක් ගොඩබිමක් බවට පත් වෙන්නට ඇති. මේ සම්බන්ධය දෙරටේ ජීවි විශේෂ වල ව්‍යාප්තියට, ඒ කියන්නේ ජාන මුසුවට බොහොම වැදගත්. 


ශිත බවේ දරුණු බව ලෝකය වියළි තත්වයෙන් අසීරු කරන්නට ඇති. ඒ නිසාම අධික සුළං නිර්මාණය වීමත් එම කාලයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක්. නිරිත දිගින් හැමූ ඒ සිතල වියළි සුළං වෙරළබඩ නිර්මාණය කරන්නේ වැලි කඳු. ඒ ඔබ අද දකින බූන්දල වැලි කඳු. සුළගින් ගසා ගෙන යන්නට තරම් වූ සැහැල්ලු සියුම් වැල්ලකින් තමයි මේ වැලි කඳු නිර්මාණය වෙලා තියෙන්නේ. දැනට සිදුකර ඇති කාලනිර්ණයන් අනුව මේ වැලි කඳු ගොඩනැගී ඇත්තේ වසර 80,000 කට පමණ පෙර. මෙවැනි වැලි කඳු ඊසාන දිග වෙරළෙත් හමුවෙනවා. නමුත්, කල්පිටිය මුහුදු තීරයේත්, මන්නාරම් දූපතෙත් වැලි කඳු දැකගන්නට පුළුවන්. කොපමණ කාලයකට පෙර මෙම වැලි කඳු නිර්මාණය වුවාදැයි තවම නිශ්චිතව ප්‍රකාශයට පත් වෙලා නැති වුනත් ඒවා බොහෝවිට මෙම අවසන් ශිත සමයේ ඇතිවන්නට ඇතැයි විශ්වාස කල හැකියි. ඔන්න මේ ගමන ඔබත් බූන්දල යනවනං වැලිකඳු බලන්න යන්න අමතක කරන්න එපා. වෙරළබඩ නිර්මිත තවත් බොහෝ භූ නිර්මාණ ගැන අපට අක්තා කරන්න පුළුවන්, ඉදිරියේදී ඒ ගැනත් වරින් වර ඔබට ඉදිරිපත් කරන්න තමයි මගේ අදහස.  



ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 කිරිගරුඬ පාෂාණ අලංකරණය
This article was originally ublished in Divaina, 08.01.2020.
https://divaina.com/daily/index.php/visheshanga3/37728-8-23.
 
අතීතයේ ශ්‍රී ලංකාවේ පාෂාණ භාවිතය ඉතා බහුලයි. ඒ වාගේම විවිධාකාරයි. අතීත මිනිසුන්, ඔවුන් එදිනෙදා ජීවිතයේ විවිධ අවශ්‍යතා සඳහා මෙම පාෂාණ භාවිත කළා. ගොඩනැඟිලි නිර්මාණයට, වාරිමාර්ග කටයුතු සඳහා, මාර්ග නිර්මාණය සඳහා පමණක්‌ නොව අලංකරණය සඳහා ද පාෂාණ යොදාගත් අවස්‌ථා දැකිය හැකියි.
 
 කිරිගරුඬ පාෂාණය ඉතා අපූරු පාෂාණයක්‌. ධවල පැහැති මෙම පාෂාණය ශ්‍රී ලංකවේ බොහෝ අලංකරණ කටයුතු සඳහා භාවිත වූ බවට කදිම සාක්‌ෂි ලැබෙනවා. මොනවද මේ කිරිගරුඬ පාෂාණ කියන්නේ ? භූ විද්‍යාත්මකව විග්‍රහ කළහොත් මෙම පාෂාණ 'මාබල්' (Marbal) කියලා හඳුන්වන්න පුළුවන්. සමහරු 'විපරිත හුණුගල්' කියලත් කියනවා. ඇත්තටම 'මාබල්' කියන්නේ විපරිත වූ පාෂාණයක්‌. ශ්‍රී ලංකවේ ඇත්තාවූ ඇති බහුතරයක්‌ පාෂාණ විපරිත පාෂාණ.
 
 කිරිගරුඬ පාෂාණයේ රසායනය වෙන්නේ අපි කවුරුත් හොඳින් දන්නා 'කැල්සියම් කබෝනේට්‌' කියන රසායනය. කිරිගරුඬ ඉතා ඉක්‌මනට ආම්ලික ජලයත් එක්‌ක ප්‍රතික්‍රියා කරන නිසා ඉතා පහසුවෙන් දියවෙන පාෂාණයක්‌. වැසි ජලය තරමක්‌ ආම්ලිකයි. එනිසා අධික වර්ෂාවත් සමග මෙම පාෂාණ ඉතා ඉක්‌මනට ජීර්ණයට ලක්‌වීම සාමාන්‍ය ලක්‌ෂණයක්‌.
 
 ශිලා නිර්මාණ කර්මාන්තය සඳහා අපේ රටේ මුතුන් මිත්තන් හරි ප්‍රසිද්ධයි. ඛනිජ සංයුතිය සහ ස්‌ඵටිකවල විශාලත්වය සැලකූ විට මෙම පාෂාණය නෙලීමේ කටයුතු සඳහා එතරම් සහයෝගයක්‌ ලබා දෙන පාෂාණයක්‌ නොවෙයි. එසේ වුවත් ශ්‍රී ලාංකීය නිර්මාණකරුවන් කොතරම් දක්‌ෂදැයි කිවහොත් මෙමගින් ඉතා අපුරු නිර්මාණයන් කරලා තියෙනවා. අනුරාධපුරයේ ඇති අපි කවුරුත් දැක ඇති සමාධි බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ එම පාෂාණයෙන් කළ නිර්මාණයක්‌. එවැනි ප්‍රතිමා වහන්සේලා තුනක්‌ අනුරාධපුර පූජා භුමියේ දැක ගන්නට පුළුවන්. විශේෂයෙන්ම ගෘහස්‌ථ අලංකරණය සඳහා ද වෙහෙර විහාර අලංකරණය සඳහා ද මෙම පාෂාණය ඉතා බහුලව යොදාගෙන ඇති බවට සාක්‌ෂි සහිතයි. සඳකඩ පහන, කොරවක්‌ ගල් වැනි නිර්මාණ සඳහ ශ්‍රී ලංකාවේ හමුවන බොහෝ පුරාවිද්‍යාත්මක ස්‌ථාන වල දී මෙම පාෂාණය යොදාගෙන ඇති බව අපට පැහැදිලිව දැක ගත හැකි වේ. ඉන්දියාවේ ටඡ් මහල් නිර්මණය කර ඇත්තේ ද කිරිගරුඬ පාෂාණ වලින්.
 
 හුණු නිෂ්පාදනය සඳහා යොදා ගන්නේ කැල්සියම් කාබෝනේට්‌ සහිත ඛනිජ සහ පාෂාණ යි. හුණු අතීතයේ දී ගෘහස්‌ථ පැහැ ගැන්වීම සඳහා යොදාගෙන තිබෙනවා. ඉස්‌සර ආදී කාලයේ හුණු නිෂ්පාදනය කරගත්තේ බෙලි කටු හෝ ගල්මල් (කොරල්) පුච්චලා. ඒ වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ. නමුත් රට අභ්‍යන්තරයේ මේ සඳහා යොදාගෙන තියෙන්නේ කිරිගරුඬ පාෂාණය. අධික උෂ්ණත්වය හමුවේ කිරිගරුඬ පාෂාණය වියෝජනය වී අළුහුණු ලබා දෙන අතර එමගින් හුණු දියරය නිෂ්පාදනය කර ගත හැකිය. දැනටත් මහනුවර දිගන සහ මාතලේ ප්‍රදේශවල හුණු නිෂ්පාදනය කරන්නේ මෙලෙසයි.
 
 කිරිගරුඬ පාෂාණය පවතින ප්‍රදේශවල තියෙන ගැටලුව තමයි භූ අභ්‍යන්තරයේ කුහර නිර්මාණයට හේතු වීම. මේ තත්ත්වය මාතලේ සහ මහනුවර ප්‍රදේශයේත් බදුල්ල වැනි ප්‍රදේශවලත් දැක ගත හැකියි. ඉතා පහසුවෙන් දියවීමට ලක්‌වෙන නිසා භූ අභ්‍යන්තරයේ විවිධ ප්‍රමාණවලින් විවිධ ගැඹුරේ කුහර දක්‌නට හැකියි. මෙම කුහර ක්‍රමයෙන් විශාල වී මතුපිටට අසන්න වූ විට ක්‌ෂණයකින් කඩා වැටීම නිසා ජනතාව ආපදාවට ලක්‌ වේ. මෙවැනි සිද්ධීන් ගණනාවක්‌ ම පසුගිය කාලයේ මහනුවර, මාතලේ සහ බදුල්ල ප්‍රදේශවලින් වාර්තා වුණි.
 
 කිරිගරුඬ පාෂාණය වත්මනෙහි යොදාගන්නේ හුණු නිෂ්පාදනයට පමණක්‌ නොවෙයි. විශාල වශයෙන් කිරිගරුඬ ආකාර වලින් ලබා ගන්නේ පෝසිලේන් නිෂ්පාදනයට 'කිරිගරුඬ' එම කර්මාන්තයේ අත්‍යවශ්‍ය අමුද්‍රවයක්‌.

 ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

අගස්‌ති මාල

This article was originally published in Divaina on 01.01.2020.
https://divaina.com/daily/index.php/visheshanga3/37444-2019-12-31-11-55-55.

අපේ ආච්චිලා අත්තම්මලා ඉස්‌සර බොහොම උජාරුවට කරේ බැන්දේ අගස්‌ති මාල. අපූරු වයිරමත් එක්‌ක එන පාට පාට අගස්‌ති මාල බොහොමයක්‌ ගෙනාවේ ඉන්දියාවෙන්. හැබෑවටම මොනවද මේ අගස්‌ති. අගස්‌ති කියන්නේ ඛනිජයක්‌. රසායනය නම් තිරුවානා වල රසායනයට සමානයි. ඒ කියන්නේ එහි තියෙන්නේ සිලිකන් සහ ඔක්‌සිජන්. සිලිකන් ඩයොක්‌සයිඩ් (සිලිකා) කියලා කිව්වනං හරියටම හරි.
 
 අගස්‌ති නිර්මාණය වෙන්නේ බොහොම අපූරු විදියකට. තිරුවානා ඛනිජය තමයි ලෝකේ ජීර්ණයට බොහොම ප්‍රතිරෝධි ඛනිජය. ඒක රසායනිකව වෙනස්‌ වෙලා ද්විතියික ඛණිජයක්‌ බවට පත්වෙන්නේ නැහැ. කොහොම වුණත් ඉතා කුඩා ඇහැට නොපෙනෙන අංශු වලට බිඳුන සිලිකා ජලයේ දිය නොවුණත් පා වෙන අංශු ලෙස ප්‍රවාහනය වෙන්නට පුළුවන්. ඒ වාගේම සිලිසික්‌ අම්ලය බවට පත්වෙන්නත් පුළුවන්. එයත් එමෙන්ම එලෙස ප්‍රවාහනය වෙන සිලිකා අංශුත් කොහේ හෝ තැනක තැන්පත් වීමෙන් තමයි අගස්‌ති නිර්මාණය වෙන්නේ. නිදහසේ ගලා යන සිලිකා ද්‍රdවණ බොහෝවිට පසේ හෝ පාෂාණ වල ඇති කුහරවල තැන්පත් වීමෙන් කුහරයේ හැඩයම වූ අගස්‌ති නිර්මාණය වෙයි. කුහරමය පරිසරය නිසා මෙම සිලිකා වලට තරමක්‌ නිදහසේ ස්‌ඵටීකිකරණය වෙන්න පුළුවන්. හැබැයි බොහෝවිට හැදෙන්නේ ඇහැට නොපෙනෙන ප්‍රමාණයේ ස්‌ඵටික. ඒක නිසා තමයි මෙවැනි ඛනිජ 'ක්‌ෂුද්‍ර ස්‌ඵටික' ලෙස හඳුන්වන්නේ.
 
 දැඩියාව හයත් හතත් අතර අගයක්‌ ගන්නා මේ අගස්‌ති සමහර විටෙක කැල්සිඩොනි ලෙසත් හඳුන්වනවා. බොහොමයක්‌ අගස්‌ති ගිනිකඳු ලාවා ආශ්‍රිතව හට ගන්නා බව තමයි විද්‍යාඥයින් පවසන්නේ. ඒ වාගේම විපරිත පාෂාණ ආශ්‍රිතවත් හමු වෙනවා. විශේෂයෙන්ම අධික ජීර්ණය සහ ඛාදනය පවතින ඉතා හොඳින් වැස්‌ස සහ හිරු එළිය ලැබෙන පළාත්වල ඉතා බහුලව පවතිනවා. ඔක්‌සිකරණය වූ යකඩ ඔක්‌සයිඩය සහ යකඩ හයිඩ්රොක්‌සයිඩය මේවා සමග මිශ්‍ර වීම නිසා ඉතා අපූරු පරාසයක රතු සහ කහ මිශ්‍රිත වර්ණ රටා ලැබිලා තියෙනවා. වර්ණවත් තීරු ලැබෙන්නේ එක්‌ එක්‌ ආකාරයට එක්‌ එක්‌ කාල වලදී ලැබෙන රසායනයන් නිසා. මේ වර්ණ රටා එකල පැවති පාරිසරික තත්ත්වය පිළිබඳ අවබෝධයක්‌ ලබා දෙනවා. රතු කහ පමණක්‌ නොවෙයි කළු, නිල්, කොළ වැනි වර්ණත් මේ අතර දැකගන්නට ලැබෙනවා. අවර්ණ මෙන්ම ඒක වර්ණ අගස්‌ති ද මේ අතර වෙයි. මෙම ක්‍රියාදාමය නිසා සමහර ප්‍රාග් ජීව ධාතුන් පවා අගස්‌ති බවට පත් වී සංරක්‌ෂණය වූ අවස්‌ථා නැත්තේ නොවේ.
 
 අගස්‌ති අතීතයේ සිටම භාවිතා කළේ මැජික්‌ ඛනිජයක්‌ ලෙස. එමගින් විවිධ අපුරු දෑ නිර්මාණය කළා. මාල, වළලු, බොත්තම්, කෝප්ප, පිඟන් පමණක්‌ නොවේ. විවිධ ගොඩනැගිලි ආකෘති සහ විවිධ සතුන්ගේ ආකෘති ද මේ අතර වෙයි. ඉතා අඩුවෙන් ජීර්ණයට ලක්‌ වෙන නිසා බොහෝ කාලයක්‌ නිරුපද්‍රිතව තබා ගැනීමේ හැකියාව තිබේ. අතීතයේ ශ්‍රී ලංකාවේ භාවිතය ගැන හොඳම අදහසක්‌ ගන්නට නම් අනුරාධපුරයේ ඡේතවනය කෞතුකාගාරයට යා යුතුයි. ඡේතවනය පුරා විද්‍යා කෞතුකාගාරයේ ඇත්තාවූ අති විශාල සංඛාවක්‌ වූ පබළු අතර අගස්‌ති වලින් ද නිර්මාණය කළ පබළු වාර්තා වන අතර චුඩා මාණික්‍ය නිර්මාණයට ද යොදාගෙන ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ ද ඉතා බහුලව මෙවැනි නිධි ලැබෙන අතර විශේෂයෙන්ම රත්නපුර වැනි මැජික්‌ නිධි ඇති ප්‍රදේශවල බහුලයි.
 
 පොදුවේ මෙම වර්ග 'කහඳ' කුලකයට අයිති වන අතර කැල්සිඩොනි, ජස්‌පර්, ඔනික්‌ස්‌, ෆaලින්ට්‌ වැනි ඛනිජ ද මෙම කුලකයටම අයත් වේ. 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

වායු ගෝලීය දූවිලි අංශු 

This aticle was originally published in Divaina 25th December, 2019
 https://divaina.com/daily/index.php/visheshanga3/37204-20-25

පසුගිය දිනවල ඔබට මතක ඇති අපේ රටේ වායු දූෂණය සම්බන්ධ යම් යම් ගැටලු පැන නැගුණා. ඒකට හේතු වුණා කියලා කිව්වේ ඉන්දියාවේ සිට මෙරටට පා වුණ ඉතා කුඩා අංශු. මේ අංශු එරට වායුගෝලයේ කැළඹීමත් සමගම ඇතිවුණ සුළං ධාරා මගින් මෙරටට ගෙන ආ බවයි නිගමනය වුණේ. මේවා වායුගෝලීය ක්‌ෂුද්‍ර අංශු එහෙම නැතිනම් අපිට පුළුවන් වායුගෝලීය දූවිලි අංශු කියලත් හඳුන්වන්න.
 
 දිනකට සුළං ගැලුන් 3000ක්‌ නොසිතාම පෙනහැල්ලට යවන ඔබ මේ පිළිබඳව දැනුවත්ද? මොනවද මේ වායු ගෝලීය දූවිලි අංශු? බොහොම සරලව හඳුන්වනවා නම් වායු ගෝලයේ පාවෙන ඉතා කුඩා අංශුමය ද්‍රව්‍යය මෙලෙස හඳුන්වන්න පුළුවන්. මේවා ඝන ද්‍රව්‍යය වාගේම දියරමය ස්‌වරුපයෙන් හෝ මිශ්‍රණයක්‌ ලෙස ද වායුගෝලයේ පා විය හැක. ප්‍රමාණය මනින්නේ මයික්‍රෝ මීටර ප්‍රමාණයෙන්. මයික්‍රෝ මීටරයක්‌ කියන්නේ මීටරයකින් මිලියනයකින් පංගුවක්‌. සෙන්ටිමීටරයකින් දස දහසකින් පංගුවක්‌. එතකොට හිතා ගන්නකො අංශුවල ප්‍රමාණය කොපමණ ද කියලා. උදෑසන හිරුඑළියට ඇතිවන හිරුකිරණ ඔබ දැක ඇතිවාට සැකයක්‌ නැහැ. ඒ ආලෝක ධාරා තුළ චලනය වන්නේ මෙවැනි කුඩා අංශු.
 
 ඇහැට නොපෙනෙන මෙවැනි අංශු උත්පාදනය වෙන්නේ කොහොමද කියලා දැන ගන්න එක වැදගත්. බොහෝ විට පස්‌ කැපීම වැනි සිද්ධීන් වලින් වාගේම, ගිනි තැබීම වැනි සිද්ධි නිසාත් ඉතා අධිකව වායුගෝලයට මෙවැනි අංශු එකතුවීමේ සම්භාවිතාවය වැඩියි. ඒ වගේම ගල් අඟුරු බලාගාර මෙන්ම වාහන ධාවනය නිසාත් මෙවැනි ඉතා කුඩා අංශුමය ද්‍රව්‍යය වායුගෝලයට එකතූ වෙන්නේ පුළුවන්. නග්න පාරවල් වාගේම, පිට්‌ටනි සහ ඉවත දමන පස්‌ වැනි ද්‍රව්‍යය නිසාත් වායුගෝලයේ මෙවැනි ක්‌ෂුද්‍ර අංශු සැරිසරන්නට පුළුවන්. ඒ විතරක්‌ නොවෙයි වඩුමඩු, ගරාæ (තීන්ත ස්‌ප්‍රේ) වැනි කර්මාන්ත නිසාත් වායුගෝලයට මේ ක්‌ෂුද්‍ර අංශු එකතු වීමේ හැකියාව තියෙනවා. මේ තත්ත්වය වියළි කාලයේදී වර්ධනය වීම විශේෂත්වයක්‌.
 
 අපි ඒ කතා කළේ මිනිස්‌ ක්‍රියාකාරකම් නිසා දූවිලි අංශු ඇතිවන ආකාරයනේ. සොබාවිකවත් මෙවැනි අංශු බිහිවීමේ හැකියාව තියෙනවා. බොහෝ විට ශාක පුෂ්පයන්ගෙන් නිකුත්වන පාරග ඉතා සියුම් සහ ක්‌ෂුද්‍ර නිසා ඒවාත් මේ කාණ්‌ඩයටම ඇතුළත් කරන්න පුළුවන්. එපමණක්‌ නොවෙයි වැලි කුණාටු නිසාත්, ගිනිකඳු පිපිරීම් නිසාත්, මුහුදු සුළං නිසාත් වායු ගෝලයට ක්‌ෂුද්‍ර අංශු එකතු වීමේ අවදානමක්‌ තියෙනවා. පස්‌ මගින් බිහිවන දූවිළි අංශු වල නම් බොහෝ වැටි මැටි ඛණිජ අඩංගු අතර ගිනි ගැනීම නිසා වායුගෝලයට එකතුවන අංශු බොහෝවිට බාගෙට පිළිස්‌සුන කාබන් අංශු වෙයි. කොහොම වුණත් මේවායේ සංයුතිය නම් එකිනෙකට වෙනස්‌ වෙනවා. වායුගෝලීය පාවෙන අංශු උත්පාදනය වන ක්‍රමවේදය සහ ස්‌ථානය අනුව එලෙස වෙනස්‌ විය හැකියි.
 
 දැනට විද්‍යාඥයින් අධ්‍යනයේ පහසුව සඳහා ක්‌ෂුද්‍ර අංශු වර්ගීකරණය කරලා තියෙනවා. ඒ අනුව PM10 යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ ප්‍රමාණයෙන් මයික්‌රෝමීටර 10ට අඩු අංශු ලෙසයි. ඒ වාගේම PM2.5 යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ ප්‍රමාණයෙන් මයික්‌රෝ මීටර 2.5 ට වඩා අඩු අංශු ලෙසයි. දෙවැනි ආකාරය වඩා කුඩා වන අතර වායුගෝලයේ පහසුවෙන් පා වීමේ හැකියාව සතුයි. ලෝකයේ දකුණු භාගයේ වායුගෝලයේ විශාල අංශු වාර්තා වන අතර ඒ සඳහා හේතුවන්නේ දකුණු අර්ධය බොහොමයක්‌ වැසී පවත්නේ මුහුදු කලාපයයි. නමුත් උතුර අර්ධයේ වැඩිපුර වාර්තා වන්නේ සියුම් අංශු වන අතර ඒ සඳහා හේතුවන්නේ මේ ප්‍රදේශය සමන්විත වන්නේ ගොඩබිම කලාපයයි.
 
 වායුගෝලය දූවිලි අංශු වලින් වැසී යැම නිසා විවිධ බලපෑම් එල්ල විය හැක. ප්‍රධාන වශයෙන්ම සුර්යාලෝකය පතිත වීම අඩපණ කරන අතර දූවිලි අංශු මගින් හිරු කිරණ විමසීම සිදුකරයි. වායුගෝලයේ ඇති ක්‌ෂුද්‍ර අංශු ජල වාෂ්ප එකතු කරන න්‍යෂ්ටි ලෙස ක්‍රියාකිරීම නිසා සාමාන්‍ය ලෙස වර්ෂාව ඇතිවීමට බාධා පමුණුවන බව සඳහන් වෙනවා. එපමණක්‌ නොවේ වායුගෝලයේ මෙවැනි අංශු සාන්ද්‍රගතවිම නිසා දිගු දුර දැක්‌මට බාධා පමණුවයි. ඒ වාගේම මෙම ක්‌ෂුද්‍ර අංශු පතිත වීම නිසා මතුපිට ජලය ආම්ලික වීමේ වැඩි ප්‍රවණතාවයක්‌ නිර්මාණය විය හැක. ජල දූෂණය වාගේම පාංශු දූෂණය ද එනිසාම කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන පහත වැටීම ද මේ අනුව සිදුවිය හැක. ඒ වාගේම අවසානයේදී ජෛව විවිධත්වය අඩුකරලීමෙහිලා බලපෑම් එල්ල කිරීමට සමත් බව පැහැදිලි වේ. මෙම ක්‌ෂුද්‍ර අංශු එලෙස පරිසරයට බලපාන අතර මානව සහ සත්ත්ව සෞඛ්‍ය සඳහා ද ප්‍රබල ලෙස බලපාන බව විද්‍යාඥයින් විසින් පෙන්වා දී තිබේ.
 
 PM10 සහ PM2.5 යන නිර්මිත මගින් මනිනු ලබන අංශු ප්‍රමාණයන් මානව සෞඛ්‍ය සඳහා ඉතා තදින්ම බලපාන බවයි විද්‍යාඥයින් පෙන්වා දෙන්නේ. ඔවුනට අනුව අකල් මරණ සඳහා වැඩි සම්භාවිතාවක්‌ මේ නිසා ඇති වේ. බොහෝවිට ස්‌වසනයෙන් ඒ සමග පෙනහළු ගතවන අංශු නිසා ඇඳුම වැනි තත්වයන් පමණක්‌ නොව පිළිකා තත්වයන් ද වර්ධනය විය හැක. ඒ වගේම නොයෙකුත් අසාත්මිකතා ඇතිවීමේ ප්‍රවණතාවක්‌ ද නැතුවා නොවේ. එය ස්‌වසන මාර්ගය ආශ්‍රිත නොයෙකුත් ලෙඩ රෝග ඇති කිරීමටද හේතුවෙයි. එමෙන්ම හෘදයා බාධ ඇතිකිරීමටද හේතුවන බව සොයාගෙන තිබේ. විද්‍යාඥයින් පවසන පරිදි ඉතා කුඩා අංශු ( PM2.5) පෙනහළු ගතවීම පමණක්‌ නොව අවසානයේදී රුධිරගත වීමේ හැකියාවක්‌ ඇති බව පැහැදිලි වේ.
 
 අනෙකුත් විශේෂත්වය වන්නේ, මෙම වායුගෝලීය අංශු සමග විවිධ ලෙඩ රෝග පැතිරීමේ අවදානමයි. සමහරවිටෙක මෙවැනි පවෙන අංශු සමග විවිධ බැක්‌ටීරියා වර්ග සහ දිලිර වර්ග සහ ඒවායේ බීජානු පැතිරීමේ සම්භාවිතාවක්‌ ඇත. එනිසා ඒ සමග ඉතා පහසුවෙන් ලෙඩ රෝග පැතිරිමේ හැකියාව ඇති බව පෙනී යයි.
 
 මානව ගහනයේ වැඩිපුරම බලපෑමට ලක්‌වෙන කාණ්‌ඩය වන්නේ කුඩා ළමුන්. ඔවුන්ගේ දේහ ප්‍රමාණයට සාපේක්‌ෂව වැඩි වායු ප්‍රමාණයක්‌ ස්‌වසනය කරන නිසා ඔවුන් දූෂකවලට වැඩිපුර නිරාවරණය වෙයි. ඊට අමතරව මේ තත්වය අසනීප තත්ත්වයේ පසුවන අයවලුන් සඳහා ඉතා නොසුදුසු වේ. විශේෂයෙන්ම පෙනහළු සහ ස්‌වසන මාර්ගය ආශ්‍රිත රෝගාබාධ වලින් පෙලෙන අය සඳහා ද වයසක අය සඳහා ද මෙම අහිතකර වායුගෝලීය තත්වය ප්‍රබලව බලපායි.
 
 වර්තමායේ පවතින වායුගෝලීය දූෂක තත්ත්වය මග හැරීම සඳහා නාසාවරණ පැළඳීම උචිත වන අතර ගෙවලවල දොර ජනෙල් වසා තැබීම වඩා උචිත වේ. කෙසේ වෙතත්, මෙයින් මිදීම සඳහා ඒක පුද්ගල මෙන්ම සමාජීය සාමුහික සහයෝගය ද ඉතා වැදගත් වේ.

 ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ