Tuesday 9 November 2021

 අනාගත විද්‍යා ප්‍රබන්ධ විකාශය කොයිබටද?

විදුසර 34 වැනි සංවත්සරය වෙනුවන් ලියන ලද ලිපිය. 

03.11.2021 දින පලවිය .

විද්‍යා සාහිත්‍ය අතර විද්‍යා ප්‍රබන්ධ වලට හිමිවන්නේ ප්‍රමුකස්ථානයක්, විද්‍යා ප්‍රබන්ධ විටෙක ලෝකයේ දිශානතිය වෙනස් කරන්නා වූ සන්ධිස්ථානයක් වන්නට ද පුළුවන. එවන් අවස්ථා ගණනාවක් ඇති බව වත්මන් ලෝකයේ විද්‍යා ප්‍රබන්ධ පදනම් කර ගත් තාක්ෂණය සහ විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීම් සහ ඒවා නිසා සිදු වූ පෙරළීන් ගැන විමසා බැලීමේ දී අපට පෙනී යයි. උදාහරණයක් ලෙස ආචාර්ය ආතර් සී  ක්ලාර්ක් මහතාගේ විද්‍යා ප්‍රබන්ධ වල වූ රැහැන් රහිත දුරකථන සහ චන්ද්‍රිකා තාක්ෂණය වැනි තාක්ෂණයන් නිසා ලෝකයේ දිශානතිය වෙනස් කල ආකාරය හොඳින් පැහැදිලි වේ.  

විද්‍යා ප්‍රබන්ධ අනාගතය දකින්නා වූ කැඩපතක් වන්නේ රචකයාගේ අනගත දැක්ම අනුව බව අප කවුරුත් හොඳින් දන්නෙමු. ඔහුගේ දැක්ම විකසිත වන්නේ වත්මන් ලෝකය පවතින ආකාරය සහ එහි බලපවත්නා විවිධ මානව ක්‍රියාකාරකම් සහ අවශ්‍යතා මත පදනම්ව බව පෙනී යයි. එනිසා අනාගත විද්‍යා ප්‍රබන්ධවල ස්වරුපය සහ අන්තර්ගතය විය හැක්කේ මොනවාද යන්නට පිළිතුරක් සොයන්නේ නම් ඒ සඳහා ඉහත කී කරුණු මේ සඳහා පදනම විය හැකි බව මෙහිදී පැවසිය යුතුය.

වත්මන් ලෝකයේ දිශානතිය කවරේද ඒ වාගේම මානව අවශ්‍යතා මොනාවාද යන්නත් මෙහිදී සැලකිල්ලට ගන්නේ නම් අපට පැහැදිලි වන්නේ ලෝකය බලය සහ ධනය මත පදනම්ව ඉදිරියට ඇදෙන බවයි. එනිසාම අද පරිසරය සහ මූලික මානව අයිතිවාසිකම් තුට්ටුවකට ගණන් නොගන්නා බව ද අපට අවබෝධ වේ. මේ කරුණු කෙරෙහි විද්‍යා ප්‍රබන්ධ රචකයන්ගේ අවධානය යොමු විය හැකි බවයි මාගේ හැඟීම වන්නේ.

පාරිසරික විනාශය පිටු දකින්නත්, ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කරන්නත් ගන්නා වෙහෙස සහ මහන්සිය විවිධ තාක්ෂණික නවෝත්පාදන ඔස්සේ කරළියට පැමිණිය හැක. ඒ වාගේම විවිධ සංරක්ෂණ ක්‍රම වේද භාවිතය පිළිබඳව ද එහිදී කතා බහට ලක් කෙරෙනු ඇත. දේශගුණික විපරියාසයන් සඳහා විසදුම් සෙවීම කෙරෙහිද එමගින් ඇතිවන බලපෑම් සඳහා ප්‍රතිචාර දක්වන ආකාරය පිළිබඳව ද ඔවුන්ගේ විද්‍යා ප්‍රබන්ධ සඳහා වස්තු බීජයන් වනු ඇතැයි මම සිතමි. මේ හා සබැඳි ආපදා තත්වයන් සහ මානව ක්‍රියා නිසා ඇතිවන අප නොසිතන ආපදා තත්වයන් සහ එහි බලපෑම ද විද්‍යා ප්‍රබන්ධ ලෙස ඉදිරියේ දී කරලියට එනු ඇත.

ඒ වාගේම බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමු විය යුතු කරුණක් වන ලෝක සාමය ඇති කිරීම සහ ඒ සඳහා විවිධ රටවල් විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය ඔස්සේ ලබා ගන්නා ප්‍රවේශයන් ද මෙම විද්‍යා ප්‍රබන්ධවල තේමාවන් විය හැක. ලෝක දේශපාලනය උඩු යටිකුරු කරන විද්‍යාත්මක ලෝක පාලනයක් වාගේම එය විවිධ රටවල් සමුහයක් හෝ ජාතින් සමූහයක් හා එක්ව සිදුකරන්නා වූ පාලනයක් බවට පරිවර්තනය වන ආකරය මෙම ප්‍රබන්ධ වල විස්තර කෙරෙනු ඇති. මෙහි දී ශ්‍රී ලංකාවට ප්‍රමුඛස්ථානයක් හිමිවනු ඇත්තේ බුදුන්ගේ දහමින් සුපෝෂණය වූ අපූරු සංස්කෘතියක් හිමි රටක් බැවිනි. මෙරටේ විවිධ චාරිත්‍ර සහ වාරිත්‍ර සංස්කෘතිකාංග ලෝක සංස්කෘතියට අවශෝෂණය වන ආකාරයත් ලෝක සංස්කෘතිය එමගින් සුපෝෂණය වන අයුරුත් මෙම ප්‍රබන්ධ ඔස්සේ අනාගතයේදී අපට කියවිය හැකි වන්නේය.

 

බුදු දහම සර්ව ලෝකයම පිළිගන්නා එකම දහම බවත්, එහි විවිධ භාවනා ක්‍රම වේද සහ  අනෙකුත් කරුණු සමස්ත ලෝකයේ යහපත් ප්‍රගමණය වෙනුවෙන් යොදා ගන්නා අයුරු මෙම විද්‍යා ප්‍රබන්ධ වල කතා බහට ලක් කෙරෙනු ඇත. ඒ වාගේම විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය ඔස්සේ ලෝකයේ සිදුවන භෞතික දියුණුව කණපිට පෙරලන්නේ බුදු දහම ප්‍රමුඛ කරගත් අධ්‍යාත්මික භාවිතයකින් බව මෙම ප්‍රබන්ධ අපට කියා දෙනු ඇත. එනිසා බොහෝ විද්‍යා පර්යේෂණ අධ්‍යාත්මික ශක්තිය උපයෝගී කරගෙන සිදු කෙරෙන අයුරු විස්තර කෙරෙනු ඇත.

මෙම අධ්‍යාත්මික දියුණුව නිසා ක්‍රමයෙන් දුරකථන , වාහන වැනි භෞතික සම්පත් භාවිතය සපුරා අත්හැර ඒ සඳහා ඒක පුද්ගල අධ්‍යාත්මික වර්ධනය සඳහා යොමුවන ආකාරය විද්‍යා ප්‍රබන්ධකරුවාගේ  දැක්ම විය හැක. සංනිවේදනය සපුරා ටෙලිපති හෝ ඉන් ඔබ්බට වර්ධනය වූ සිතුවිලි තරංග භාවිතය සඳහා යොමු වූ ජන සමාජයක් පිළිබඳව මෙම ප්‍රබන්ධ වල කතා බහට ලක් කෙරෙනු ඇත. එනිසාම පිටසක්වල ජිවය හා තත්කාලීනව සම්බන්ධකම් ඇති කරගන්නට හැකි බවත් අප වැනිම හැඩරුව ඇති පිටසක්වලයන් මේ විශ්වයේ අන්නන්ත වූ ග්‍රහ මණ්ඩල අතර ඇති බවත් සමහරු අපට වඩා දියුණු තත්වයේද සමහර අපට වඩා දියුණුවෙන් අඩු බවත් මේ ලෝක අතර තාක්ෂණයේ සහ විද්‍යාවේ හුවමාරුව සිදුවන ආකාරයත් මෙම විද්‍යා ප්‍රබන්ධ සඳහා වස්තු බීජයන් විය හැකි බව සැලකිය හැකිය. විශ්වයේ සංචරණය සඳහා ඉතා පහසු අඩුම ශක්තියක් වැය වන කාලයට නොදැනෙන ක්‍රම වේද ගැන අනාගත ප්‍රබන්ධවල සඳහන් වේ. විද්‍යා ප්‍රබන්ධකරුවා විශ්වය තනිව නොපිහිටන බවත් සමාන්තර විශ්වයන් පවතින බවත් අපට කියා දෙනු ඇත.

සමස්ත පෘතුවිය සියලු ලෙසින් යහපත් වන නිසා පිටසක්වල අජීවී ග්‍රහලෝක වල ජනාවාසකරණය ගැන නොව විශ්වයේ අනෙකුත් සජීවී ලෝක හා සංචරණය කතා බහට ලක් කරනු ඇතැයි සිතේ. ඒ වාගේම  සංචරණය සඳහා භෞතික උපක්‍රමවලින් තොර නමුත් අධ්‍යාත්මික ශක්තිය භාවිතයෙන් ඇතිකරගත් තාක්ෂණයක් භාවිතා කිරීම ගැන එහි සඳහන් කරනු ඇතැයි ද සිතිය හැක.

අනාගතයේ දී විද්‍යාව විශ්ව භාෂාව ලෙස භාවිතා කරන අයුරුත් ශක්තිය තව දුරටත් ගැටළුවක් නොවන අයුරුත් මෙම ප්‍රබන්ධ වල සටහන් වනු ඇත. සුර්යය ශක්තිය පදනම් භෞතික ලෝකයේ ශක්ති අවශ්‍යතාවය සපුරගන්නා අයුරුත් ඒ සඳහා සිලිකන් මූලික ක්‍රමවේද භාවිතයට ගන්නා අයුරුත් අපට කියවිය හැකි වන්නේය. විශ්වතරණය සඳහා විශ්ව ශක්තිය උපයෝගී කරගනත හැකි තාක්ෂණයක් ගැන අනාගත විද්‍යා ප්‍රබන්ධ වල සඳහන් විය හැක.

පෘතුවියේ ආරක්ෂාව කෙරෙහි අධ්‍යාත්මික ශක්තිය භාවිතයෙන් ආරක්ෂක වළල්ලක් ඉදිවන අයුරුත් එමගින් උල්කාෂ්ම සහ ආක්‍රමණය වලින් ආරක්ෂාවන අයුරු ද මෙම ප්‍රබන්ධවලට වස්තු බිජ විය හැක. සාපේක්ෂව මිනීමැරීම් සහ හොරකම් වැනි අපරාධ අඩුවන අයුරුත් පොලීසිය වැනි ආයතන අභාවයට යන බවත් තවදුරටත් සඳහන් විය හැක. ස්වයං විනය පවත්වාගෙන යාමත් විනය කඩකිරීම් සඳහා ස්වාධින මෙන්ම තවත් අයෙකුට පාලනය කල නොහැකි දඩුවම් ක්‍රම වේද ගැන ද මෙම විද්‍යා ප්‍රබන්ධවල සදහන් විය හැක.

 

 

සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ඇතිවන දියුණුව නිසා ආයු කාලය වැඩි වීමෙන් පෘතුවියේ පරිණත ජනගහනය වැඩි විය හැකි නිසා ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා කේන්ද්‍ර කර ගෙන ද විද්‍යා ප්‍රබන්ධ රචනා වනු ඇත. විශේෂයෙන්ම ස්වයංක්‍රිය යාන්ත්‍රික සහයකයන්ගේ වර්ධනය සහ ඒ ඇසුරු කරගෙන ඇතිවිය හැක සිද්ධිදාමයන් සහිත ප්‍රබන්ධවලට ද ඉඩකඩ බොහෝය. ඒ වාගේම වැඩිහිටියන් සිටිනා නිවාස මේ සඳහා වෙනම ඉදිවන බවත් යම් වයසකට පසු ලෝකය පාලනය කරන්නා වූ පාලකයන් වැඩිහිටියන් එම නිවාස වල නවත්වා ඔවුන්ගේ සුඛ විහරණය සඳහා වැඩ පිළිවෙලක් සකස්කිරීම වැනි කරුණු කාරණා මේ පිලිබඳ සිදුකරන රචනා වල සඳහන් විය හැක. ඒ වාගේම අසනීප වන්නන් හඳුනාගත හැකි සහ ඉතා ඉක්මනින් ඔවුනට ප්‍රතිකාර ලබා දිය හැකි ක්‍රමවේද ද මේ කතන්දර වල අඩංගු වනු ඇත.

වත්මනේ පවා ගැටළුවක් වි ඇති ආහාර සුරක්ෂිත බව සඳහා අතිනවීන ක්‍රමවේද වල භාවිතය පමණක් නොව සොබාවික ආහාර පාන සඳහා අධික ඉල්ලුමක් ඇතිවන බවත් ඒ සඳහා නාගරික කෘෂිකර්මය සහ සිරස් වගා බිම් භාවිතා කරන බවත් මේ ප්‍රබන්ධ වල සඳහන් විය හැකි බව මාගේ හැඟීමයි. මෙම බෝග නවීන තාක්ෂණය ඔස්සේ වැඩි දියුණු කර මානවයාට අවශ්‍ය බොහෝ ඛණිජ සහ විටමින් අඩංගු වන්නා වූ ඒ වාගේම තමාගේ සිරුරට අවශ්‍ය ප්‍රමාණ ඒ ලෙසම ලබා ගත හැකි ආකාරයට නිර්මාණය කරන ලද බෝග ගැන ද මෙහි සඳහන් විය හැක. මස් සහ මාළු ලබා ගැනීම සඳහා තව දුරටත් සත්ත්ව ඝාතනය සිදු නොවන අතර ඒ සඳහා විකල්ප ලෙස මස් මාළු කෘත්‍රිමව නිපදවන කර්මාන්තශාලා ඇති වි ඇති බවත් මෙම ප්‍රබන්ධ වලින් දැන ගත හැකි වේ.

මේ ලෙස අනාගතයේ දී විද්‍යා ප්‍රබන්ධ ඔස්සේ අසන්නට දකින්නට ලැබේ යයි සිතිය හැකි තව බොහෝ කරුණු කාරණා මෙහි ළා සඳහන් කල හැකිය. නමුත් මේ සියල්ල වත්මන් ලෝක ප්‍රගමනයේ දිශානතිය පිළිබඳව යම් සැලකිල්ලක් දක්වා ලියන ලද්දක් වන අතර විද්‍යා ප්‍රබන්ධයක් සේම මේ කරුණු කාරණා ද රචකයාගේ සිතෙහි උත්පාදනය වූ යම් සිතුවිලි දහරාවක් උපයෝගී කරගෙන ලියන ලද්දක් බව අමතක නොකළ යුතුය. මේවා මෙලෙස නොවිය හැකි බවට යම් අයෙකුට තර්ක කිරීමේ පූර්ණ නිදහස හිමිවන අතර ඒ වාගේම විවේචනය කිරීමේ අයිතිය ද පාටකයා සතු බව අමතක නොකළ යුතුය. ඒ වගේම ධනාත්මකව මේ ලිපිය කියවන්නෙකුට මේ තුල අනගතය උදෙසා යම් ආලෝකයක් දකී නම් ඒ වෙනුවෙන් යමක් කරන්නට ද අවස්තාව ඇති බව අමතක නොකළ යුතුය.

කෙසේ වෙතත් ලෝක වාසින් ලෙස අප බලාපොරොත්තු වන්නේ සාමයෙන් සහ සමගියෙන් ජිවත් වීමට වන අතර නිරෝගී සම්පත්තිය ලබා බොහෝ කාලයක් ආයුෂ විඳීමටයි. එනිසා ප්‍රබන්ධ ලෙසින් හෝ ඒ තත්වය මේ ලෝකය තුල ඇති කරන්නට විද්‍යා ප්‍රබන්ධ රචකයාට හැකි වන්නේ නම් එය බොහෝ වටිනා කාරණයක් වනු ඇත.

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

Monday 16 August 2021

 15.08.2021

උල්කා සහ උල්කෂ්මවල ඛණිජ සංයුතිය

උල්කා සහ උල්කාෂ්ම යනු අභ්‍යවකාශ පාෂාණ කැබලි බව දැන් ඔබ ඉතා හොඳින් දන්නවා ඇති.  මෙමෙ භූ විද්‍යාත්මක ද්‍රවයන් සෑදී ඇත්තේ බොහෝ විට ඛණිජ වලින් බව ඔබට වැටහේවි. ඛණිජ යනු ඝන රසායනිකයන් බවත් ඒවාට කදිම ස්ඵටිකරූපි සොබාවයක් ඇති බවත් භූ විද්‍යාව හදාරන ඔබ වටහා ගත යුතුය.

උල්කා ඛණිජ සංයුතිය රඳා පවතින්නේ ඒවායේ මුල් ද්‍රව්‍ය එනම් ග්‍රහකවල රසායනය මත පමණක් නොවේ. මේවා සැරිසරන විට පවතින පරිසරයේ උෂ්ණත්වය සහ පීඩනය ද මේ සඳහා හේතු වේ. පෘතුවි වායුගෝලයේ විදගෙන මෙලොවට පතිත වන උල්කා බොහොමයක් ඉතා අධික තාපයකට ගොදුරු වේ. එනිසා තාප විපරිතයට භාජනය වි විපරිත පාෂාන්වලට අවේනික ඛණිජ සමුච්චයක් බිහිකරන්නට සමත් වෙයි. එපමණක් නොව ගැටීමේදී ඇතිවන කම්පනයද ඇතිවන තාපයද මේවායේ ඛණිජ සමුච්චය තීරණය කරන්නට සමත්වෙයි.

මේවනවිට උල්කාෂ්ම හැටදහසක් පමණ සොයාගෙන ඇති අතර ඒවා විශ්ලේෂණයෙන් ඛණිජ වර්ග 470ක් පමණ හඳුනාගෙන ඇත. මෙම ඛණිජ සමුච්චයට විවිධ ඛණිජ වර්ග අයත් වේ. ඒ අතර තනි මුලද්‍රව්‍යය, ලෝහ, සිලිකේට, පොස්පේට,  ඔක්සයිඩ, හයිද්‍රෝ;ක්සයිඩ, කාබයිඩ, සල්ෆයිඩ, සිලිසයිඩ, හේලයිඩ, ටෙලුරයිඩ, ඔක්සලේට, නයිට්‍රයිඩ, ඔක්සිනයිට්‍රයිඩ, කාබෝනේට සහ මොලිබ්ඩේට යනාදී ඛණිජ අඩංගු වේ. මේවා සමහරක් පෘතුවියේ බහුලව හමුවන අතර සමහර ඛණිජ දුර්ලභ වේ.

උල්කා ඛණිජ විශ්ලේෂණය අපව රැගෙන යන්නේ ඒවා අත්විඳි ගිනිය නොහැකි ආකාරයේ විවිධ ක්‍රියාදාමයන් වෙතටයි. ඒවා නම් බොහෝ විට ඉහත විස්තර කල පරිදි,

1.     ඉපදෙන ග්‍රහලෝකවටා දූදුවිලි වලා ඝනීභවනය ද ,

2.     නෙබුලාවේ අභ්‍යන්තරික ඝනීභවනය ද,

3.     කැල්සියම් සහ ඇලුමිනියම් සහිත ද්‍රවයේ සිදුවන ස්ඵටිකීකරණය ද,

4.     ද්‍රව වූ ක්ෂුද්‍ර ඔලිවින් ඛණිජමය රසායනයේ ස්ඵටිකීකරණය ද

5.     ද්‍රව වූ “බිජු ඛණිකා” තරලයේ ස්ඵටිකීකරණය ද

6.     අභ්‍යන්තරික කැල්සියම් මැග්නීසියම් ඛණිජ ස්ඵටිකීකරණය ද

7.     බිජු ඛණිකා සිසිලනයේ දී සිදුවන වෙන්වීම ද

8.     පාරාන්ධ යක්ක බිජු ඛණිකා ස්ඵටිකීකරණය ද,

9.     සුර්යය නෙබුයුලාවේ අස්ඵටික ද්‍රව්‍ය මෘදුකරණය ද,

10.  මාතෘ ද්‍රව්‍යවල අඩංගු අස්ඵටික ද්‍රව්‍ය මෘදුකරණය ද,

11.  අධිතාප විපරිතකරණය ද,

12.  ජලීය විකෘතය, උණුජල විකෘතය සහ ලෝපාතරල විකෘතය ද,

13.  ග්‍රහක කරිජ්ජයෙන් සිදුවන අවක්ෂේපණය ද,

14.  කම්පන විපරීතකරණය ද,

15.  අභ්‍යවකාශයේ සිදුවන ජීර්ණය ද,

16.   තරල කුටීර තුල සිදුවන ඝනීභවනය ද

17.  අවසාන අඩියේ ඇති දුර්මාරයෙන් සිදුවන ඝනීභවනය ද,

18.  ආග්නේය තරල ස්ඵටිකිකරණය ද

19.  සුර්යය සමිපකයේදී සිදුවන උණුසුම් වීම නිසා ද

20.  සපුරා හෝ භාගිකව වෙන් වූ ග්‍රහ වස්තුවල සිදුවන ස්ඵටිකිකරණය ද ආදී ලෙස නම් කල හැක.

මතුසම්බන්ධයි.......

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

පරිශීලන : Meteorite Mineralogyfree, Alan E. Rubin and Chi Ma. Planetary Science, 2020

Sunday 8 August 2021

 08.08.2021

විශ්ව භූවේදය

උල්කා වර්ෂා

උල්කා යනු යමෙකුට ආකාශ පාෂාණ ලෙස වුව හැඳින්විය හැක. සෑම දිනකම උල්කා පතනය වේ. මේ වන විට විද්‍යාඥයින් ගණනය කර ඇති ආකාරයට දිනක දී ටොන් පනහකට (48.5) ආසන්න ප්‍රමාණයක් මෙලොවට පතිත වෙයි. එක දෙක පතිත වෙනවා මෙන්ම වර්ෂාවක් ලෙස බොහෝ ප්‍රමාණයක් වුව පතිත වන අවස්ථා ඇත. එලෙස පතිත වීම් අපටවරින් වර වාර්තා වේ.

අපගේ වායුගෝලය හරහා ගමන් කරන විට ඔක්සිජන් සමග ප්‍රතික්‍රියා කරමින් බොහොමයක් උල්කා ගිනි ගෙන දැවී විනාශ වී යයි. එනිසා අතරමගදීම තම ගමන නිම කරමින් උල්කා විනාශ වී යයි.

උල්කා වර්ෂා ඇතිවන්නේ බොහෝ විට උල්කා විසිරුණු කලාපයක් හරහා පෘතුවිය ගමන් කරන විටයි. මේවා වල්ගා තරු තම ගමනේදී අත්හරිනු ලැබූ පාෂාණ කැබලි වන අතර බොහෝ විට සාම වසරකම අගෝස්තු මාසයේදී අපට උල්කා වර්ෂාවක් දැක ගැනීමේ වාසනාව හිමි වේ.

උල්කා වර්ෂා මගින් ඇතිකරන බලපෑම කවර ආකාරයේද යන්න මේ වනවිට විද්‍යඥයින් විසින් පර්යේෂණය තුලින් විශ්ලේෂණය කරනා බව වාර්තා වේ. පෘථිවිය තම ගමන් මග මෙන්ම ඒ නිසා ඇති විය හැකි කාලගුණික සහ දේශගුණික බලපෑම ද එනිසාම මෙළොව වෙසෙන ජිවින්ට ඇති විය හැකි බලපෑම ද මේ තුලින්  නිර්ණය කිරීම ඔවුන්ගේ අරමුණ වේ.

තම ගමන නිම කරන්නට සමත් වූ උල්කා බොහෝ ප්‍රමාණයක් මෙළොව මතුපිට විසිරි පැතිරී ඇත්තේය.භූ විද්‍යාඥයින් ලෙස ඔබගේ කාරිය විය යුත්තේ මේවා තම අවට පරිසරය තුලින් හඳුනාගැනීමයි.

විශේෂයෙන්ම අතිතයේ දී පතිත වූ මෙම ආකාශ පාෂාණ අවසාදිත පාෂාණ සමග නොනැසී පැවතිය හැකි බවයි භූ විද්‍යාඥයින්ගේ අදහස වන්නේ. එනිසා මේ පිලිබඳ අවධානය යොමුකරන භූ විද්‍යාඥයින් ඇති පැරණි අවසාදිත පාෂාණ ඇති සුක්ෂම ලෙස අධ්‍යනය කරමින් සිටී. උල්කා වල අඩංගු වන්නා වූ සුවිශේෂී රස්යනයක් වන ක්‍රෝමියම් ඔක්සයිඩය පිළිබඳව ඔවුන්ගේ අවධානය යොමු වී ඇත.

පැරණි අවසාදිත පාෂාණ තුල සැඟවුණු උල්කා වල රසායනය පිළිබඳව අවධානය යොමුකළ ලුන්ඩ් වින්ශ්ව විද්‍යාලයේ භූ විදඥයින් අපූරු තොරතුරැ රැසක් අනාවරණය කරමින් සිටි. ඔවුනට අනුව පසුගිය වසර මිලියන 500 ක කාලසීමාව තුල එවන් වර්ෂා 16 වතාවක් පමණ ඇති වී ඇති බව සොයාගෙන ඇත. විව්ධාකරයේ උල්කාෂ්ම දසදහසක් පමණ විශ්ලේෂණය කල ඔවුන් පවසන්නේ එනිසා විවිධ වර්ග වලට අයත් උල්කාෂ්ම හඳුනාගැනීමට හැකි වූ බවයි.

වසර මිලියන 66 කට පෙර මෙලොවට පතිත වූ කිලෝමීටර දහයක් පමණ විශාල වූ උල්කාවක් පෘතුවියේ ගැටීම නිසා ඉතා අවාසනාවන්ත ලෙස මෙළොව විසු යෝධ උරගයන් සපුරා අතු ගා දමන්නට සමත් වූ බව අප හොඳින්ම දන්නා කරුණකි.

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

Saturday 7 August 2021

 07.08.2021...............

උල්කාෂ්මවල ඇරඹුම......තව දුරටත් ...

පාෂාණමය පූර්වජ ග්‍රහලෝක තවදුරත් විශාල වෙන්නට හැකියාව ඇත. සමහර අවස්ථාවල දී මෙම සන්චිතවවීම කරන කොට පූර්වජ ග්‍රහයන් තුල අසීමිත ලෙස උෂ්ණත්වය (තාපය) වැඩිවන්නට පටන් ගනී. පාෂාණමය ද්‍රව්‍යයන්ගේ අධික සංචායනය  විටෙක මෙම තාපයෙන් අභ්‍යන්තරය ආරක්ෂා කරන්නට හැකියාව ඇත. තාපය ඇතිකරන්නේ සොබාවිකව පවතින විකිරණශීලි මූල ද්‍රව්‍ය මගින් යැයි පැවසේ. නෙබුයුලාවේ අභ්‍යන්තරයෙන් පැනනගින චුම්භක රශ්මිය ද හිරුගේ චුම්භක රශ්මියද මේ සඳහා හේතු විය හැක බව විදුඥයින් පවසයි. මෙලෙස ඉහල යන උෂ්ණත්වය මෙම පුර්වජ ග්‍රාහකයන් සෑදී ඇති ග්‍රහක බීජයන් විපරිතකරණයට ලක් කරන්නට සමත් වෙයි. එනිසා මෙම ග්‍රහක බීජ ප්‍රති ස්ඵටිකිකරණයට ලක් වී විශාල ස්ඵටික ද ප්‍රතිඛනිජකරණයට ලක්ව නව ඛණිජ බිහිකරන්නට ද හේතු වෙයි. මෙම ක්‍රියාවලිය උල්කාවල රසායනය සමව පතුරවන්නට හේතු වෙයි. එනිසා මේවා සමජාතී උල්කා හෝ උල්කාෂ්ම ලෙස හදුන්වන්නට හැකිය.

තාපයේ උච්චත්වයට පත් වීම පුර්වජ ග්‍රහයන් තුල තිබෙන පාෂාණමය ද්‍රව්‍යයන් සපුරා උනුකරන්නට සමත් වෙයි. එනිසා තැනින් තැන ලෝපාත්රලය බිහි වෙයි. මේවායේ තිබෙන බිජු ඛණිකා මෙනිසා විනාශ වී යයි. ලෝපාතරලය ප්‍රතිස්ඵටිකිකණය වීමෙන් තරමක් විශාල ස්ඵටික නිර්මාණය කරයි. මෙලෙස ඇතිවන උල්කා “ආග්නේය උල්කා” (achondrites) ලෙස හැඳින්විය හැක. ග්‍රහක පුර්වජයන් ගේ හෝ උල්කාවේ පාෂාණමය ද්‍රවයන් උණුවිම හේතු කොට ගෙන තවත් වෙනස්කමක් ඇති වෙයි. ඒ ඝනත්වය අනුව ද්‍රව්‍යය කලාපනය වන්නට පටන් ගැනීමයි. එනිසා බරවාදී යකඩ සපිරි මාධ්‍යයක් නිර්මාණය වන්නේ ඒ වටා බරින් අඩු සිලිකේට ආවරණය ක් ඇති කරමින්. මෙය සමාන වන්නේ පෘතුවියේ ආරම්භයේ ඇති වූ ද්‍රව්‍යය කලාපනයටමයි. උල්කාෂ්ම අධ්‍යනය වැදගත්වන්නේ මෙවනි කරුණු හේතුකොට ගෙන බව ඔඅබ මතකයේ රඳවා තබා ගත යුතුය. මේ තත්වය විද්‍යඥයින් පවසන ආකාරයට පුර්වජ ග්‍රහයන් තුල ගුරුත්වය ඇතිකරන්නට හේතුවෙයි. මෙම මිශ්‍ර වීම නිසි පරිදි නොවීම ඇතිකරන්නේ යකඩ සහ සිලිකේට මිශ්‍රණයකි. එවැනි උල්කා හඳුන්වන්නේ “යක්සෙල්ල උල්කා” (pallasites) ලෙසයි. මෙතුල ඔලිවින් වැනි යකඩ උච්ච්තාප ලෝහ සිලිකේට ඛණිජ ද නිකල් යකඩ කලාප ද හමු වේ.

මේ ආකාරයට පුර්වජ ග්‍රාහකයන්ගෙන් හෝ ග්‍රහකවලින් හෝ කැඩී යන කැබලි උල්කා බවට පත්වේ.එනිසා ඒවායේ රස්යනය සහ භූ විද්‍යත්මක ස්වරූපය තම මවු ද්‍රව්‍යයේ සොබවයට අනුරූප වේ. අතිවිසල් උල්කා සඳහා වල්ගාතරු දක්වන්නේ අඩු දායකත්වයක් වුවත් ක්ෂුද්‍රඋල්කා සඳහා ඉතා හොඳ දායකත්වයක් දක්වයි.

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 

 

 

Tuesday 3 August 2021

 03.08.2021

උල්කාෂ්මවල ඇරඹුම

අපගේ සුර්යයග්‍රහ මණ්ඩලය ආරම්භ වන්නේ විශ්වය ආරම්භ වී බොහෝ කලකට පසුවය. වසර බිලියන 4.6 කට පමණ පසු අභ්‍යවකාශයේ වූ දූවිලි සහ වායු වලාවක් සංකෝචනය වීමෙන් අපගේ සුර්යයා ඇතුළු ප්‍රමුඛ ග්‍රහ මණ්ඩලය බිහි වූ බව විද්‍යඥයින්ගේ පිළිගැනීමයි. මෙවන් වූ දුවිලි සහ වායු වලාවන් සෙමෙන්  කැරකැවෙමින් පැවතීම එය පැතලි තැටියක් ලෙස අවකාශයේ සකස් කරන්නට හේතු වේ. මෙවන් වූ ව්‍යුහයක් සුර්යය නෙබුයුලාවක් ලෙස හැඳින්වේ. නෙබුයුලාව මධ්‍යයට මෙම දුවිලි සහ වායු වලාවන් සංකේන්ද්‍රණය වීමෙන් තැනින් තැන් ග්‍රහලෝක බිහිකරන්නට සමත් වූ බවත් මාධ්‍යයට එක් වූ හයිද්‍රජන්  වායුව ඒකරාශී වීමෙන් සුර්යයා බිහිකරයි.

ක්‍රමයෙන් වැඩිදියුණුවන නෙබුයුලාවේ දුවිලි සහ වායු වලාවන් මගින් මුලින්ම දූවිලිබෝල ඇතිකරන්නට සමත් වේ. මෙම දුවිලි බෝල ලිහිල් ලෙස දුවිලි සහ වායු අංශුන් රඳවා ගනී. නෙබුයුලාවේ සමහර කලාප වල පවතින් මෙම දූවිලිබෝල අධික ලෙස රත්වන්නට පටන් ගනී. එනිසා බොහෝ දේ උණුවීමකට ලක්වන අතර ලෝදිය වැනි ද්‍රවයක් ඇතිකරන්නට සමත් වෙයි. ඒ තුල සිලිකේටයන් ද යකඩ සහ නිකල් වැනි ලෝහ ද අඩංගු වේ. මෙම ද්‍රව්‍ය ක්ෂණිකව සිසිල් වීමකට ලක්වන නිසා අස්ඵටිකමය ද්‍රව්‍යය නිර්මාණය කරන්නට හේතු වෙයි. මේවා ඉතා සියුම් වන අතර ඇසට පෙනෙන නොපෙනන ප්‍රමාණයේ ශිලා ඛණිකා වෙයි. ග්‍රහක සහ ගහලෝක බිහිකිරීමේදී මූලික තැනුම් ඒකක වන්නේ මේවායි. එනිසා මේවා බිජු ඛණිකා” (Chondrules) ලෙස හැඳින්විය හැක. බිජු ඛණිකා සහිත උල්කා හෝ උල්කාෂ්ම  ලෙස ග්‍රහක බීජයන් (Chondrite) හැඳින්වේ. මේවා හමුවීම ඉතා වැදගත් වන්නේ තරු සහ ග්‍රහලෝක බිහි කිරීමේ තිඹිරිගෙයි පරිසරය ගැන කදිම තොරතුරු ගබඩා කරගෙන ඇති බැවිනි.

වරින් වර ඇතිවන තාපයේ විවිධත්වය නෙබුයුලාවේ විවිධ භූ විද්‍යත්මක ද්‍රව්‍යයන් බිහිකරන්නට හේතුවේ. සමහර අවස්තාවල දී ඇතිවන අධික තාපය හේතුවෙන් නෙබුයුලාවේ සමහර දුවිලි සහ වායුන් වාෂ්පීකරණයට ලක් වීමෙන් එසේනොවන අවශේෂ ද්‍රව්‍ය තනි වේ. එමෙන්ම අධිකව සිසිලනයට ලක් වීමෙන් දුවිලි සහ වායු වලාවන් ඝනීභවනය වෙයි.  කලකදී මෙම බිජ ඛණිකා, අවශේෂ ද්‍රව්‍ය සහ ඝනීභවනය වූ ද්‍රව්‍ය වැනි සියල්ල එකට එකතු වීමෙන් නෙබුයුලා අවසාදිත බිහිකරයි. පසුව මේවා ක්‍රමයෙන් ගොඩගැසීමෙන් ඉතා විශාල ග්‍රහක ඇතිකරන්නට එනම් “පුර්වජ ග්‍රහලෝක” (planetesimal) බිහිකරන්නට සමත් වෙයි. මේ දක්වා ලැබී ඇති උල්කාෂ්ම මෙවන් වූ භූ විද්‍යාත්මක පරිසරයක් නියෝජනය කරන බව පෙන්නුම් කරයි. අභ්‍යන්තර සුර්යය මණ්ඩලයේ වැඩිපුර පවතින්නේ මෙවන් වූ ග්‍රහක බීජයන් වේ.

මේවා අභ්‍යන්තර සුර්යය මණ්ඩලය තුල අසමාන අයුරින් විසිරි පැතිරී ඇත. ඇතිවන විවිධ පාරිසරික තත්වයන් හේතුවෙන් අසමාන ලෙස තාපයේ බලපෑමට යටත් වේ. එනිසා විවිධ රසායනික සංයුතින්ගෙන් සහ ව්‍යුහාත්මක සැකැස්මක් ඇති ග්‍රහක බීජයන් උත්පාදනය කරයි. මේවා ආකාර තුනකින් යුක්ත වේ.

1.     1. කාබනික ග්‍රහක බීජයන් (carbonaceous chondrites)

2.     2. ඔක්සිහාරිත ග්‍රහක බීජයන් (enstatite chondrites)

3.     3. සාමාන්‍ය ග්‍රහක බීජයන් (ordinary chondrites)

මතු සම්බන්ධයි............

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

Monday 2 August 2021

 විශ්ව භූ වේදය

විශ්වයේ සැරිසරන උල්කා සහ උල්කාෂ්ම

අභ්‍යවකාශයේ සැරිසරන වල්ගාතරුවක හෝ ග්‍රහකයක හෝ උල්කාපාතයක කැබලි උල්කා ලෙස හැඳින්විය හැක. ඝන වස්තූන් වන මේවා පාෂාණමය හෝ ලෝහමය හෝ ඒවායේ මිශ්‍රණයක් ලෙස හෝ පැවතිය හැක. පිටත අභ්‍යවකාශයේ සැරිසරන උල්කා කැබලි යම් කිසි ග්‍රහලෝකයක වායුගෝලයට ඇතුල් වී යෙදෙන ගමනේ දී ලබන අනේක විධි වධ වේදනා හමු වේ ඉතිරිවන දේහය ග්‍රහලෝකයේ මතුපිටට ඇදවැටුන පසු උල්කාෂ්මයක් බවට පත්වන බව පැවසේ. මේවායේ ප්‍රමාණය විවිධ විය හැක.

වායුගෝලයේ හරහා ගමන් කිරීමේදී ඇතිවන ඝර්ෂණය ද වායුගෝලීය පීඩනය ද විවිධ වායුන් ගේ බලපෑමෙන් ඇතිවන රසායනික ප්‍රතික්‍රියා ද උල්කාෂ්මයට යම් බලපෑමක් ඇතිකරයි. බාහිර පෘෂ්ටයේ ඇතිවන අධික තාපය ඛණිජ සමුච්චය වෙනස්කරන්නට හේතුවන බව පැහැදිළි වේ. බොහොමයක් උල්කා මෙම ගමනේදී සපුරා විනාශවන නිසා භූ මතුපිටට ඇද වැටෙන්න අතලොස්සකි. ගහලෝකයේ මතුපිටට ලඟා වන්නට තරම් විශාල වූ උල්කා පමණක් මෙලස තම ගමන නිම කරයි.

 සංයුතිය අනුව උල්කාෂ්ම වර්ග තුනකි.

 1.     ලෝහමය (යක්ක ) උල්කාෂ්ම

2.     ශිලාමය ( සෙල්ල) උල්කාෂ්ම

3.     ලෝශිලා (සෙල් යක්ක) උල්කාෂ්ම


උල්කාෂ්මයක් හඳුනාගන්නේ කෙසේද ?

පෘතුවියට පතිත වී සැඟවුන උල්කාෂ්මයක් අපට දැකගත හැකි වන්නේ මෙළොව පවතින අනෙකුත් ඛණිජ සහ පාෂාණ සමගය. එනිසා බොහෝවිට එය එක්වරම හඳුනගත හැකි වන්නේ නැත. නමුත් විශ්වයේ අතීත තතු ගෙන එන මෙම උල්කාෂ්ම ඔබට හඳුනාගත හැකි නම් එය බෙහෙවින්ම වැදගත්වනු ඇත. මන්දයත් විශ්වයේ උපතේ සිට මේ දක්වා සිදු වූ විකාශනයේ යම් අවධියක තතු මෙතුල ගැබ් වී ඇති බැවිනි. භූ විද්‍යත්මක, භූ රසායනික , ජෛව විද්‍යත්මක ක්‍රමවේද භාවිතයෙන් ඉතා වැදගත් වනු කරුණු රාශියක් හෙලිකරගැනීම අපට හැකි වනු ඇත.

උල්කාෂ්ම අනෙකුත් පෘතුවි පාෂාණ වලට වඩා වෙනස් ගුණාංග පෙන්වන බව අමතක නොකළ යුතුය. උල්කාෂ්ම බොහෝවිට යකඩ සහ නිකල් වැනි ලෝහ වලින් සමන්විත නිසා ඒවායේ බර වැඩිය. එනම් ඝනත්වය (ඒකක පරිමාවක බර) වැඩිය. අතට ගත පසු බර වැඩි බව ඔබට දැනෙනු ඇත.

උල්කාෂ්ම නිකල් සහ යකඩ වැනි ලෝහ අඩංගු නිසා, විශේෂයෙන්ම යකඩ අඩංගු වීම චුම්භක ගුණ පෙන්වන්නට හේතු වේ. චුම්භකය එයට ආකර්ෂණය වේ. නමුත් ශිලාමය උල්කාෂ්ම එලෙස නොවණු ඇත. ඒවා බොහෝවිට එල්ලූ චුම්භකයේ යම් චලනයක් පෙන්වන්නට හැකි බව විද්‍යාඥයෝ පවසයි.

උල්කා අපගේ වායුගෝලය තුලින් පතිත වීමේ දී ඝර්ෂණය හේතුවෙන් ඇතිවන රත්වීම නිසා එහි බාහිරය උණුවේ. එනිසා ඒවායේ උණු වී නැවත ක්ෂණික සිසිලනය වීමෙන් ඇතිවන අස්ඵටික බාහිර ස්ථරයක් හමුවනු ඇත. එමෙන්ම උණු වූ සොබාවය කදිමට හඳුනාගත හැක. හොඳම උදාහරණය වන්නේ ඔබ යබොර දැක ඇත්නම් එහි මතුපිට නිරීක්ෂණය කර ඇත්නම් එය කොයි වාගේ ද යන්න පසක් වනු ඇත.

උල්කාෂ්ම තුල තිරුවානා වැනි ඛණිජ හමු නොවේ. එනිසා ශ්වේත වර්ණයක් හෝ එවැනි පැල්ලම් හමු නොවනු ඇත. තිරුවානා ඛණිජය මෙළොව පාෂාණ වල බහුලවම හමුවන ඛණිජයකි. බොහොමයක් උල්කාෂ්ම විකිරණශීලී ගුණ නොපෙන්වයි.

වායු බුබුළු තිබු ස්ථාන හමුවන්නේ බොහෝවිට ආග්නේය පාෂාණ වලය. නැතහොත් යබොර වලය. නමුත් උල්කාෂ්ම කැබලි වල එවැනි විවර හෝ සිදුරුමය සොබාවයක් දක්නට නොමැත. නමුත් කෘත්‍රිමව සාදන ලද සිදුරක් තුලින් අභ්‍යන්තරය නිරීක්ෂණය කිරීමේදී සියුම් ලෝහමය පතුරු (ස්ඵටික) දැක ගත හැකිය.

බොහොමයක් ඛණිජ වල කුඩුවල කුමන හෝ පැහැයක් ඇත. විශේෂයෙන්ම හිමටයිට්, මැග්නටයිට් වැනි ඛණිජ වල කුඩුවලට රතු දුඹුරු හෝ කළු දුඹුරු පැහැයක් ඇත. එය පිගන් ගඩොල් කැබැල්ලක අතුල්ලු විට ඔබට දැක ගත හැකිය. නමුත් උල්කාෂ්ම කුඩු එලෙස වර්ණ නොදෙන බව විද්‍යඥයෝ පවසයි.

උල්කාෂ්ම සැමවිටම වරකුරු හෝ ගෝලාකාර බව පෙන්වන්නේ නැත. විවිධ හැඩති උල්කාෂ්ම හමු විය හැක. දැනට හමු වී ඇති පැරණිම උල්කාෂ්මය වසර බිලියන 4.56 ක පමණ පැරණි බව වාර්තා වී තිබේ. චන්ද්‍රයාගෙන් ලැබෙන උල්කාෂ්ම වසර බිලියන 2.9 සිට 4.5 දක්වා පැරණි බව සොයාගෙන ඇත.

මෙවැනි උල්කාෂ්ම හඳුනාගැනීමේදී භූ විද්‍යත්මක සහ ඛණිජ විද්‍යාත්මක දැනුම මහඟු උපකාරයෙකි.

 

  ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ

 

 

 

Saturday 24 July 2021

ආග්නේය පාෂාණ (Igneous Rocks)

හැඳින්වීම

ලෝකයේ බහුලවම පැතිරුණ පාෂාණ වර්ගය වන්නේ ආග්නේය පාෂාණ යි. පෘතුවි කබොළත් (Crust) හරයත් (Mantle) නිර්මාණය කරන්නා වූ මූලික පාෂාණ වර්ගය වන්නේ ද ආග්නේය පාෂාණ යි. ආග්නේය පාෂාණ ලොව පවතින ප්‍රථමික පාෂාණ (primary rocks)  ලෙස හැඳින්විය හැක. ආග්නේය පාෂාණ සහ විපරිත පාෂාණ (metamorphic rocks) එකතුව කබොලේ 95 % පමණ නිර්මාණය කරයි.

ආග්නේය පාෂාණ ඇතිවන්නේ ද්‍රව බවට පත් වූ පාෂාණ (melted rocks) වලිනි. ලොව පවතින ඕනෑම පාෂාණයක් භූ අභ්‍යන්තරයේ දී අර්ධ ද්‍රව හෝ ද්‍රව බවට පත් වීමේ හැකියාව ඇත්තේය. භූ අභ්‍යන්තරය තුලට කිඳා බසින පාෂාණ භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතින අධික තාපය කරන කොටගෙන මෙලස ද්‍රව බවට පත් වීමේ හැකියාව ඇත. මෙලස උණු වූ පාෂාණ ද්‍රවය හඳුන්වන්නේ “ලෝපාතරල” (magma) ලෙසයි. යමහල් විදාරණය (Volcanism) තුලින් භූ මතුපිටට මේ ලෝපාතරලය, සංයුතියේ (composition) සිදුවන වෙනස්කම් මත ලෝදිය (Lava) ලෙස හැඳින්වේ.  

ලෝපාතරලය සහ ලෝදිය (Magma and Lava)

ඉහත පැවසු ආකාරයට ලෝපාතරලය බිහිවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ ඇති පාෂාණ අධික තාපයට සහ පිඩන වෙනස්වීම් වලට ලක් වීම හේතුවෙනි. බොහෝ විට මෙම ක්‍රියාවලිය සිදුවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ ඉතා ගැඹුරේ වන අතර එම ගැඹුර බොහෝ විට කබොලෙහි පත්ලට ආසන්නව හෝ හරයේ කුමන හෝ තැනක විය හැක. ලෝපාතරලයේ සංයුතිය ද්‍රව වන පාෂාණය මත තීරණය වන අතර, හරයේ පාෂාණ බොහොමයක් අධික ලෙස යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මුලද්‍රව්‍ය අඩංගු නිසා හරයේ හටගන්නා ලෝපාතරලයේ එවැනි මුලද්‍රව්‍ය වලින් පොහොසත් වේ. කබොලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන් ඇතිවන ලෝපාතරලයේ සංයුතිය සිලිකා අධික වීමෙන් විශේෂණය වෙයි.

විවිධ ලෝපාතරල

ලෝපාතරල වර්ණය සහ සංයුතිය සහ හටගන්නා ස්ථානය අනුව වර්ග කල හැක. වර්ණය සහ සංයුතිය අනුව වර්ග කරන්නේ නම් වර්ග දෙකක් හැඳිනගත හැක.

1.       කාලක ලෝපාතරල (Mafic magma) 2. ශ්වේතක ලෝපාතරල (Felsic Magma)

වැඩිපුර යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය අඩංගු ලෝපාතරලය අඳුරු හෝ කලු පැහැයෙන් යුක්තය එවැනි ලෝපාතරල කාලක ලෝපාතරල නම් වේ. මෙම අඳුරු පැහැය ගෙන දෙන්නේ සංයුතියේ පවතින යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය නිසාවෙනි. මෙවැනි කාලක ලෝපාතරල ඇතිවන්නේ බොහෝවිට හරයේ පාෂාණ උණු වීමෙන්.

යකඩ සහ මැග්නීසියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය හිග වීම තුල සිලිකා ප්‍රමාණය වැඩි වේ. එවිට වන්නේ ලෝපතරලය ධවල පැහැයක් නැතහොත් ලා පැහැයක් ගැනීමයි. එවැනි ලෝපාතරල ශ්වේත ලෝපාතරල ලෙස හැඳින්වේ. බොහෝ විට සිලිකා අධික කබොලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන් නිපැද වේ.

ලෝපාතරල හටගන්නා ස්ථානය අනුව ද වර්ග කල හැක.  ඒ අනුව වර්ග තුනකි.

1.       බැසෝල්ටික ලෝපාතරල (Basaltic Magma) 1. ඇන්ඩේසිටික ලෝපාතරල (Andesitic Magma) 3. රියෝලිටික ලෝපාතරල (Rhyolitic Magma)

පළමු ආකාරය වන ඉහත සඳහන් බැසෝල්ටික ලෝපාතරල බොහෝවිට නිර්මාණය වන්නේ හරයේ පාෂාණ උණු වීමෙන්. එනිසා මේවයේ සංයුතිය අනුව යකඩ, මැග්නීසියම් සහ කැල්සියම් වැනි මුලද්‍රව්‍ය වලින් අනුන බවත් පොටෑසියම් සහ සෝඩියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය අඩු බවත් සඳහන් වේ. උෂ්ණත්වය බොහෝ විට ඉතා අධිකය එය සෙල්සියක් අංශක 1000 ක සිට 1200 ක් පමණ පරාසයක පවති. වායු සංඝටක හිඟය. දුස්ශ්‍රාවිතාවය (Viscosity) අඩුය. ගලා යාමට වැඩි කැමැත්තක් දක්වයි.

දෙවැනි ආකාරය වන ඇන්ඩේසිටික ලෝපාතරල බිහිවන්නේ හරයට ඉතා අසන්න කබොලෙහි වන අතර එය ඉහල හරයේ වුව සිදු විය හැක. සංයුතිය බොහෝ විට ඉහත සඳහන් කල සංඝටක වල මධ්‍ය අගයක් ගනී. උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 800 ත් 1000 ත් අතර පැවති. දුස්ශ්‍රාවිතාවය ද මධ්‍ය අගයක් ගනී.  

තුන්වැනි ආකාරය වන රියෝලිටික ලෝපාතරල බිහිවන්නේ බොහෝවිට කබලෙහි පාෂාණ උණු වීමෙන්. සංයුතිය අනුව ගත්කල මේවායේ යකඩ, මැග්නීසියම් සහ කැල්සියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය හිඟ අතර පොටෑසියම් සහ සෝඩියම් වැනි මූලද්‍රව්‍ය බහුලය. දුස්ශ්‍රාවිතාවය වැඩිය. වායු සංඝටක වැඩිය. උෂ්ණත්වය සෙල්සියක් අංශක 650 ත් 800 ත් අතර පවතී. මෙම ලෝපාතරල නිසා ඇතිවන යමහල් (Volcano), පිපිරීමට (explosive) දක්වන නැඹුරුතාවය වැඩිය. ලෝ දිය ගලායාමට එතරම් කැමැත්තක් දක්වන්නේ නැත.

ලෝපාතරල බිහිවීම

කුමන හෝ පාෂාණයක් උණු වීමෙන් ලෝපාතරල භූ අභ්‍යන්තරයේ බිහි වේ. ලෝපාතරල බිහිවන පරිසරය බොහෝ විට හරය ආශ්‍රිතව හෝ කබොල ආශ්‍රිතව පවතින භූ තල මායිම් (Tectonic Margins) වලදී ය. ඒ ඒ ස්ථානවල පවතින පාෂාණ උණු වීමෙන් ඇතිවන ලෝපාතරලය ඝනත්වය (Density) අඩු හෙයින් ඉහලට තල්ලු වී හරයේ හෝ කබොලෙහි යම් යම් ස්ථානවල හිර වන අතර මේවා ගබඩා වන ව්‍යුහ “ලෝපාතරල කුටීර” (Magma Chambers) ලෙස හැඳින් වේ.

ලෝපාතරල කුටීර වල එක් රැස් වූ මෙම උණු ද්‍රව ප්‍රාග් පාෂාණමය ද්‍රව්‍ය අධික උෂ්ණත්වය නිරන්තරයෙන්ම චලනය වෙමින් පවතී. කුටීරය තුල තාපය උරාගෙන රත්වන ලෝපාතරල ඝනත්වය අඩු වීමෙන් ඉහල නගින්නට පටන් ගන්නා අතර එය ක්‍රමයෙන් ඉහල යාමේ දී එහි තාපය නිදහස් කරමින් ක්‍රමයෙන් ඝනත්වය වැඩි කරගැනිම නිසා නැවත කුටීරයේ පතුලට බහින්නට පටන් ගනී. නැවත පතුලේදී තාපය උරාගෙන ඉහල නගින මෙම ලෝපාතරල කුටීරය තුල චක්‍රී චලනයක් ඇති කර ගනී. මේවා සංවහන ධාරා (Convection Currents) ලෙස හැදින් වේ. මෙවැනි චලනයන් නිසාත් අධික තාපය නිසාත් කුටීරය තුල ලෝපාතරලයේ පීඩනය වැඩි වීමෙන් ඉහලින් පවතින පාෂාණවල දුර්වල කලාප ඔස්සේ ඉතා වේගයෙන් මතුපිටට දෙසට විදින්නට (Injection) පටන් ගනී. මේ සඳහා අවට පරිසරයේ තාපය අධික වීමත් පීඩනය අඩුවීමත් මේ සඳහා හේතුවන බව විද්‍යඥයින් විසින් සොයාගෙන ඇත. ලෝපාතරලය මතුපිටට විදීමෙන් යමහල් ඇතිවන අතර අභ්‍යන්තරයේ සිරවන ලෝපාතරල පතාල පාෂාණ (Intrusive rocks or Plutonic rocks) බිහි කරන්නට හේතු වේ.

භූ තාපය (Geothermal Energy )

ලෝපාතරල බිහිකරන්නට අවැසි තාපය විකිරණශීලි මූලද්‍රව්‍යවල  විකිරණය මගින් ලබා දෙයි. පාෂාණ ද්‍රව වීම සඳහා හරයේ හෝ කබොලෙහි ඇතිවන පීඩන වෙනස ද බලපානු ලබයි. එයට අමතරව අධික තාපයට ලක්වන භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතින සමහර රසායනයන් ගේ උත්ප්‍රේරණය ද මේ සඳහා හේතුවන බව සොයා ගෙන ඇත. භූ අභ්‍යන්තරයට යත්ම යත්ම ක්‍රමයෙන් උෂ්ණත්වය වැඩිවන අතර එය සෑම කිලෝමීටරයක් යාමේ දී සෙල්සියස් අංශක 25ත් 30 ත් අතර පරාසයකින් වැඩි විය හැක. මෙම අනුක්‍රමණය  (Geothermal Gradient) අඩු වැඩි විය හැක. කෙසේවෙතත් ඉහත කි විකිරණයත්, තවමත් ගබඩා වී ඇති මහා පිපිරුමෙන් ඇති වූ අධික තාපයත් මෙම භූ තාපය ඇතිකරන්නට හේතුවෙන බව විද්‍යඥයින් පවසයි.

ලෝපාතරල භූ අභ්‍යන්තරයේ කුටීර වල පවතිමින් සුදුසු අවසථාවන් වලදී විදාරණය (Explosion) වෙයි. මෙය “ලෝපාතරලයනය” (Magmatism) ලෙස හැඳින් විය හැක. භූ මතුපිටට පැමිණි පසු ලෝ දිය බවට පත් වේ. මෙලස වෙනස් නාමකරණයක යෙදෙන්නේ මේ අවස්ථා දෙකෙහි යම් යම් වෙනස්කම් හඳුනාගත හැකි බැවිනි. මෙම වෙනස්කම් පහත වගුවේ සඳහන් වේ.

 

 

ලෝපාතරලය

ලෝදිය

1

භූ අභ්‍යන්තරයේ පවතී

භූ මතුපිට පවතී

2

බොහෝ විට කාලක වර්ණයෙන්/සංයුතියෙන් යුක්තය

ශ්වේතක වර්ණයෙන්/සංයුතියෙන් යුක්තය

3

ඝනත්වයෙන් වැඩිය

ඝනත්වයෙන් අඩුය.

4

සිලිකා ප්‍රමාණය අඩුය

සිලිකා ප්‍රමාණය වැඩිය

5

උෂ්ණත්වය වැඩිය ( 800 – 1200 ත් අතර )

උෂ්ණත්වයෙන් අඩුය (650 ත් 800 ත් අතරය)

6

දුස්ශ්‍රාවීතාවය අඩුය

දුස්ශ්‍රාවීතාවය වැඩිය

 

වගුව : ලෝපාතරලයේ සහ ලෝදියෙහි වෙනස්කම්

 

ආග්නේය පාෂාණ වර්ග

ආග්නේය පාෂාණ නිර්මාණය වන පරිසරය අනුව ප්‍රධන වර්ග දෙකකි. ඒ අනුව නිපැදෙන පාෂාණය සංයුතියෙන් සහ වයනයෙන් (Texture) සපුරා වෙනස් විය හැක. බොහෝවිට පාෂාණයේ වයනය මෙමගින් බලපෑමට ලක් වේ. මෙහිදී පරිසරය ලෙස හැදින්වෙන්නේ පාෂාණ නිර්මාණය වන්නා වූ ස්ථානය වන අතර එය ලෝපාතරලය සිසිලනය (Cooling) වන්නා වූ හෝ ලෝපාතරලය ස්ඵටිකීකරණය (Crystallization) වන්නා වූ පෘතුවියේ කුමන හෝ ස්ථානයයි. එය පෘතුවි අභ්‍යන්තරය හෝ මතු පිට පෘෂ්ටය විය හැක.

පෘතුවි පෘෂ්ටය මතුපිටට පැමිණ ලෝදිය බවට පත්ව නිපැදවෙන පාෂාණ වර්ගය වන්නේ `නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ (Extrusive rocks) වන අතර ඒවා යමහල් පාෂාණ (Volcanic rocks) ලෙස ද හැදින්වේ. ලෝපාතරලය භූ අභ්‍යන්තරයේ යම් කිසි තැනක සිර වී සිසිලනය වීමෙන් හට ගන්නේ පාතල පාෂාණ (Plutonic Rocks) යි. ඒවා අක්‍රාන්ත පාෂාණ (Intrusive rocks) ලෙස ද හැඳින් වේ.

යමහල් පාෂාණ (නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ)

යමහල් විදාරණය (Volcanism) නිසා ලෝපාතරලය පෘතුවි පෘෂ්ඨය මතුපිටට පැමිණීමේ හැකියාව ඇත. ඉතා අධික පීඩනයකින් සහ උෂ්ණත්වයකින් යුක්තව පෘතුවි  පෘෂ්ඨය බිඳ දමමින් වේගයෙන් පැමිණෙන ලෝපාතරලය පිපිරෙන යමහල් ඇතිකරන්නේ ක්ෂණයකින් ඝනීභවනය (Rapid Cooling) වන ලෝදිය ඇතිකරමින්. ලෝ දිය විවිධ ලෙස ගලයන අතර විටෙක ඒවා පිපිරෙමින් අහසේ ඉතා වේගයෙන් පාවෙමින් පතිත වීමට ද හැකිය.

ලෝදිය බාහිරයට පැමිණේමේදී උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 700 ත් 1250 ත් අතර පවතින අතර බාහිර පරිසරයේ උෂ්ණත්වය එයට වඩා බෙහෙවින් අඩුය. මෙ නිසා ලෝදියත් පරිසරයත් අතර ඇතිවන උෂ්ණත්වය අන්තරය විශාලය, වැඩිය. මෙලෙස උෂ්ණත්වය අන්තරය වැඩි වීමේ ප්‍රතිඵලය වන්නේ ලෝදිය ඉතා වේගයෙන් සිසිලනයට ලක් වීමෙන් ඝනීභවනය (Solidification) වීම යි. වේගවත් ඝනීභවනය සඳහා ලක්වන ලෝදිය රසායනිකයන් හෙවත් ප්‍රාග් ස්ඵටික ද්‍රව්‍ය ස්ඵටිකීකරණයට ලක්වන්නේ නැත. ක්ෂණික ඝනීභවනය හේතුවන්නේ අස්ඵටික ඝනයක් ඇති කරන්නටය. මෙලෙස ඇතිවන පාෂාණ යමහල් පාෂාණ නැතහොත් නිශ්ක්‍රාන්ත පාෂාණ ලෙස හැදින්වේ.

යමහල් පාෂාණ වල සුවිශේෂිතා කිහිපයකි. ඉතා වේගයෙන් ඝනිභවනය වන  නිසා ස්ඵටික හමුවන්නේ නැත. නැතහොත් ඉතා සියුම් ස්ඵටික (Fine crystals) සුළුවශයෙන් හමු වේ. ඉතා සියුම් (කුඩා- ඉඳිකටු වැනි) ස්ඵටික අස්ඵටික (Amorphous)  ඝනයේ ගිලි පවතී.  ඒ වාගේම ලෝපාතරලයේ ගිලුණු වායුමය(Gases) සංඝටක නිදහස් වීම හේතු කොට ගෙන ඇතිවන්නා වූ සිදුරුමය සොබාවය 9Cavities or voids) අතිශය ප්‍රමුඛය. බොහෝ අවස්ථාවලදී පාරිසරික උෂ්ණත්වය අන්තරය ඉහල නිසා ඔබ්සිඩියන් වැනි ( සොබාවික වීදුරු) සපුරා අස්ඵටිකමය පාෂාණ නිර්මාණය වීමේ හැකියාව ඇත.

ලෝපාතරලය මතුපිටට විදාරණය වීම හේතු කොටගෙන ලෝදිය ලෙස මේවා පෘතුවි පෘෂ්ටයේ මතුපිට වේගයෙන් ගලාගෙන යයි. ලෝදිය ගලන වේගය ඒවායේ රසායනික සොබාවය මත රඳා පවතී.  ලෝදිය ගලායාම නිසා ද විවිධාකාරයෙන් යුක්ත රූපණ සහිත පාෂාණ නිර්මාණය වේ. යමහල විදාරණය වීමේ දී ඇතිවන පිපිරිම් නිසා දසත විසිරෙන දුම් සහ අළු හේතුකොට ගෙන ද යමහල් පාෂාණ ඇති වේ.

යමහල් පාෂාණ වර්ග

මේවා වර්ග කෙරෙන්නේ රසායනික සංයුතිය, ඛණිජ සංයුතිය සහ වයනය මෙන්ම යමහල් පිපිරීමේදී ඇතිවන්නා වූ කැබිලි කොටස් අනුව ද වර්ග කල හැක. පහත වගුවේ දැක්වෙන්නේ යමහල් පාෂාණ වර්ග කිහිපයකි.

 

යමහල් පාෂාණ වර්ගය

ලාක්ෂණිකතා

1

ඔබ්සිඩියන් ( සොබාවික වීදුරු)

සපුරා අස්ඵටික කාල වර්ණ පාෂාණයකි.

2

ටූෆ්

යමහල් අළු නිසා ඇතිවන සුදු පැහැගත් ඉතා සැහැල්ලු පාෂාණයකි. වා සිදුරු බහුලය

3

බැසෝල්ට්

කාල වර්ණ පාෂාණයකි. යකඩ මැග්නීසියම් බහුලය , සිලිකා ප්‍රමාණය අඩුය.වා සිදුරු ඇත.

4

ස්කෝරියා

රක්ත වර්ණ පාෂාණයකි.. යකඩ අධිකව අඩංගු වේ. වා සිදුරු බහුලය.; බරැති පාෂාණයකි.

5

ඇන්ඩේසයිට්

තරමක් සුදු පැහැති පාෂාණයකි. සිලිකා බහුලය 

6

රියෝලයිට්

සුදු පැහැති පාෂාණයකි. සිලිකා අතිශය බහුලය. වා සිදුරු ද බහුලය.

7

පුමයිස්

අස්ඵටික වීදුරුමය පාෂාණයකි. සුදු පැහැතිය. වා සිදුරු අධිකව අතිශය සැහැල්ලු පාෂාණයකි.

 වගුව : යමහල් පාෂාණ කිහිපයක තතු

 

පාතල පාෂාණ (ආක්‍රාන්ත පාෂාණ)

භූ අභ්‍යන්තරයේ සිර වූ ලෝපාතරල සිසිලනයෙන් ඝනීභවනය වීමෙන් නිර්මාණය වන පාෂණ මෙනමින් හැඳින් වේ. ඝනත්වයේ සිදුවන වෙනස්කම් වාගේම රැකවරණය සලසන පාෂාණයේ දුර්වල කලාප දුලබත්වය සහ පීඩනය වැනි සමහර භෞතික ගුණාංග ද මෙලෙස භූ අභ්‍යන්තරයේ ලෝපාතරලය සිරකරන්නට වාතාවරණය සකස් කරනු ලබයි.  

ලෝපාතරලයත් එය සිරවූ පාෂාණමය වටපිටාවත් අතර උෂ්ණත්වය අන්තරය අඩුය. එනිසා ස්ඵටිකීකරණය සඳහා යහපත් තත්වයක් ඇතිකරයි. ඉතා සෙමෙන් සිසිලනය (Slow Cooling) වීම  කදිමට ස්ඵටික නිර්මාණය වීම සඳහා අවැසි න්‍යෂ්ටි නිර්මාණය විමත්, ස්ඵටික සම්පුර්ණ වීම සඳහා අවැසි අදාළ රසායනයන් ලබා ගැනීමට හැකි වීමත් නිසා කදිමට සකස් වූ විශාල විටෙක අතිවිශාල වූ ද ස්ඵටික (Large crystals) බිහි වෙයි.

ලෝපාතරලයේ සංයුතිය මත බිහිවන පාෂාණය ද තත්කාලීන උෂ්ණත්වය ද එහි අඩංගු විය යුතු ඛණිජ සමුච්චය (Mineral Assemblage) තීරණය කරනු ලබයි. පවතින උෂ්ණත්වය අනුව ද සංයුතිය ද අනුව ක්‍රමානුකුලව බැසයන උෂ්ණත්වය මත පදනම් ව ඛණිජ ශ්‍රේණියක් (Mineral Series) බිහි කිරීමේ හැකියාව පවති. ඒ අනුව තත්කාලීන උෂ්ණත්වය මත ඒ ඒ ඛණිජ සමුච්චය බිහිකරන්නට සමත් වෙයි.

භූ අභ්‍යන්තරයේ ලෝපාතරල කුටීර තුල පැසෙමින් පවතින ලෝපාතරල කෝෂයක (Magma Flumes) ආකාරයට පෘතුවි කබොලෙහි ඉහලට තල්ලු වෙමින් පාවෙන්නට පටන් ගනී. ලෝපාතරල කෝෂය තම ගමන අත්හිටවන පරිසරය අනුව පවතින උෂ්ණත්වය අන්තරය හේතුවෙන් ස්ඵටිකීකරණයෙන් ඛනිජකරණයට ලක්වන ඛණිජ වල  සංයුතිය සහ වයනය තීරණය වන අතර භූ මතුපිටට අසන්න වත්ම උෂ්ණත්ව අන්තරය ඉහල යන හෙයින් ස්ඵටිකවල ප්‍රමාණය කුඩා වන්නට හැකිය. නමුත් තවමත් ඉතා හොඳින් නිර්මාණය වන බව මෙහි දී මතකයේ රඳවා ගත යුතුය. ස්ඵටික වල විශාලත්වය සහ හොඳින් කදිමට නිමැයුන ස්ඵටික හැඩ පාතල පාෂාණ හඳුනා ගැනීමට ඇති හොඳම ලක්ෂණයි.

ස්ඵටික නිර්මාණය වීමේදී පාතල පාෂාණවල දැකිය හැකි තවත් සුවිශේෂී ලක්ෂණය වන්නේ අවධි දෙකක නිර්මාණය වූ ප්‍රමාණ දෙකක ස්ඵටික දක්නට ලැබීමයි. එලෙස වයනයන් දෙකක පාෂාණ බිහිවන්නට හේතුවන්නේ භූ අභ්‍යන්තරයේ එක් ගැඹුරක ලෝපාතරල සිර වී කලක් ගත වූ පසු නැවත වතාවක් ලෝපාතරල කෝෂය ඉහල තල්ලු වී ඉහල තැනක සිර වීම නිසාවෙනි.

පාතල පාෂාණ නිර්මාණය වන ගැඹුර සහ එහි පාරිසරික තත්වය, සංයුතිය, වයනය සහ හැඩය අනුව ද වර්ග කල හැකිය. කාලක ලෝපාතරලයෙන් මෙන්ම ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් ද පාතල පාෂාණ බිහි විය හැක.

 

පාතල පාෂාණ වර්ග

විවිධ සංයුතීන්ගෙන් යුක්ත සහ වයනයන්ගෙන යුක්ත රාශියක් පාතල පාෂාණ කුලකයට අයත් වේ. ඉන් සමහරක් පහත වගුවේ දක්වා ඇත.

 

 

පාෂාණ වර්ගය

ලාක්ෂණිකතා

1

ගැබ්‍රෝ

කාල වර්ණය කාලක ලෝපාතරලයෙන් බිහි වේ. සිලිකා සාපේක්ෂව හිඟය.

2

ඩයරයිට්

තරමක් ලා පැහැයක් ගනී. කාලක සහ ශ්වේතක ලෝපාතරල වල අතර මැදි සංයුතියකි.

3

ග්‍රැනෝ ඩයරයිට්

ලා පැහැයක් ගන්නා පාෂාණයකි. වැඩිපුරම ඇත්තේ කැල්සියම් සහ සෝඩියම් සහිත පෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජයයි. ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් බිහි වේ.

4

ග්‍රැනයිට්

ලා පැහැයක් ගනී.  රෝස පැහැගත් පොටෑසියම් සහිත ෆෙල්ඩ්ස්පාර් නම් වූ ඛණිජය නිසා රෝස රතු පහයක් ගනී. ශ්වේතක ලෝපාතරලයෙන් බිහිවේ.

5

පෙග්මටයිට්

ශ්වේතක ලෝපාතරලයේ අවසාන කොටසින් බිහි වේ. බොහෝ ආර්ථික ඛණිජ හමු විය හැක. ලා පැහැගත් පාෂාණයකි.

වගුව : පාතල පාෂාණ කිහිපයක තතු

 

ආචාර්ය පත්මකුමාර ජයසිංහ


පත්මෙගේ භූ විද්‍යා අන්දර   07 කිරින්ද  එතිහාසික වශයෙන් පමණක් නොව භූ විද්‍යාත්මකවත් වැදගත් වන ස්ථානයකි. කිරින්ද විහාරය ස්ථානාපනය වී ඇත්තේ ග...